મુંબઈથી દૂર અનોખું ‘ફિલ્મસિટી’: રામાયણનું શૂટિંગ અહીં થયું; સેટની આસપાસ નદીઓ અને પર્વતો, એક્ટરો માટે અહીં રહેવા માટે આખી સોસાયટી ભાડે રાખવામાં આવે છે

મુંબઈથી 150 કિલોમીટર દૂર મહારાષ્ટ્ર-ગુજરાત બોર્ડર પર ઉમરગાંવ નામનું એક સ્થળ છે. છેલ્લાં કેટલાંક વર્ષોમાં આ સ્થાન ટીવી ઈન્ડસ્ટ્રી માટે ખૂબ જ અગત્યનું બની ગયું છે. અહીં ઘણી ટીવી સિરિયલોનું શૂટિંગ પણ થયું છે. અહીં એક નાનકડી ફિલ્મસિટી બની છે એમ કહીએ તોપણ ખોટું નહીં હોય.

ધાર્મિક અને ઐતિહાસિક ટીવી શો બનાવનારા નિર્માતાઓ માટે ઉમરગાંવ પ્રથમ પસંદગી બની ગયું છે. ઉમરગાંવમાં આ અનોખી ફિલ્મસિટી બનાવવા પાછળ પ્રખ્યાત નિર્દેશક-નિર્માતા સિદ્ધાર્થ કુમાર તિવારીનો હાથ છે.

તેમણે અહીં 27 એકરમાં ફેલાયેલો સ્વસ્તિક ભૂમિ સ્ટુડિયો બનાવ્યો છે. અહીં સ્ટુડિયો બનાવીને સ્થાનિક લોકોને રોજગારી મળી છે. સ્ટુડિયોથી થોડે દૂર એક સોસાયટી છે. આ આખી સોસાયટી ભાડે લેવામાં આવી છે. સિરિયલોમાં કામ કરતા એક્ટરો અહીં રહે છે.

મુંબઈની સરખામણીમાં અહીં શૂટ કરવાનું સરળ છે. આ વિસ્તાર કુદરતી રીતે ખૂબ જ સમૃદ્ધ છે. અહીં તમને નદીઓ, સમુદ્ર અને પર્વતો જોવા મળશે. અહીં શૂટિંગ કરવાનો ફાયદો એ છે કે ઐતિહાસિક ટીવી શોમાં નદીઓ, કિલ્લાઓ, સમુદ્ર અને પર્વતો બતાવવા માટે ક્રોમાનો ઉપયોગ કરવાની જરૂર નથી. ખાસ વાત એ છે કે 1987માં ટેલિકાસ્ટ થયેલી રામાનંદ સાગરની ‘રામાયણ’નું શૂટિંગ અહીં ઉમરગાંવમાં થયું હતું.

સેટની આસપાસ ગાઢ જંગલો છે. ટીવી સિરિયલોનું આઉટડોર શૂટિંગ અહીં થાય છે

સ્ટુડિયોની આસપાસ નદીઓ, તળાવો અને તળાવો પણ છે.

આ અઠવાડિયાની રીલ ટુ રિયલ માટે અમે આ ઉમરગાંવ પહોંચ્યા હતા. ત્યાં અમે સ્વસ્તિક ભૂમિ સ્ટુડિયોના માલિક સિદ્ધાર્થ કુમાર તિવારી અને સિનિયર ક્રિએટિવ ડિરેક્ટર સિદ્ધાર્થ તેવટિયા સાથે વાત કરી હતી.

ઉમરગાંવમાં જગ્યાની કોઈ કમી નથી, આ જગ્યા કુદરતી રીતે ખૂબ જ સુંદર છે
ઉમરગાંવમાં આટલું મોટું સેટઅપ બનાવવાની જરૂર કેમ પડી, જ્યારે મુંબઈમાં કામ થઈ રહ્યું હતું? આનો જવાબ સિદ્ધાર્થ તેવટિયાએ આપ્યો હતો. તેમણે કહ્યું, ‘સ્વસ્તિક પ્રોડક્શનના માલિક સિદ્ધાર્થ તિવારીનું એક વિઝન હતું. તેઓ ઐતિહાસિક અને પૌરાણિક શો બનાવવા માટે એક અલગ દુનિયા બનાવવા માગતા હતા. જો તેઓ ઇચ્છતા તો નાનો સેટ બનાવીને ગમે ત્યાં શૂટ કરી શક્યા હોત, પરંતુ એ પછી એ મર્યાદાઓ દ્વારા પ્રતિબંધિત હોત. તેમની પાસે ઉમરગાંવમાં જગ્યાની કોઈ કમી નથી.

તેઓ અહીં ગમે તે સેટ બનાવી શકે છે. આ સિવાય ઉમરગાંવ પ્રાકૃતિક રીતે પણ ઘણું સમૃદ્ધ છે. પૌરાણિક ટીવી સિરિયલોમાં વૃક્ષો, છોડ, નદીઓ અને પર્વતો પણ બતાવવાનાં હોય છે. આ બધી વસ્તુઓ ઉમરગાંવમાં દેખાય છે. આ માટે ક્રોમા લાગુ કરવાની જરૂર નથી.

પહેલાં બ્રેડ લેવા માટે પણ મુંબઈ જવું પડતું હતું, હવે અહીં મોટા મોટા મેગા સ્ટોર્સ ખૂલી ગયા
ઉમરગાંવમાં સ્ટુડિયો બનાવવાથી સ્થાનિક લોકોને રોજગારી મળી છે. અહીંના લોકોને ક્રૂ-મેમ્બર તરીકે પણ નોકરી આપવામાં આવી રહી છે. નજીકના વાહનમાલિકોને પણ પૈસા કમાવવાની તક મળી રહી છે. તેમનાં વાહનોનો ઉપયોગ સેટ પર સામાનને અહીંથી ત્યાં સુધી પહોંચાડવા માટે થાય છે.

જોકે જ્યારે અહીં નવું સેટઅપ થયું ત્યારે દરેક વસ્તુનો અભાવ હતો. સિદ્ધાર્થ તેવટિયાએ જણાવ્યું કે એક બ્રેડ પણ મગાવવા માટે કોઈને મુંબઈ મોકલવા પડતા હતા. હવે મોટા મેગા સ્ટોર્સ ખૂલ્યા છે. સ્વસ્તિક ભૂમિ સ્ટુડિયોના કારણે આ શહેર પણ જાણીતું બન્યું છે.

આ સ્વસ્તિક સ્ટુડિયોની આસપાસનો સીન.

એક્ટરો માટે રહેવાની વ્યવસ્થા, પ્રોડક્શન ટીમે આખી સોસાયટીને ભાડે રાખી
આ સ્થળ મુંબઈથી લગભગ 150 કિલોમીટર દૂર છે. દેખીતી રીતે જ કલાકારોને દરરોજ મુંબઈથી અહીં આવવામાં ઘણી મુશ્કેલીઓનો સામનો કરવો પડશે. તેમને ધ્યાનમાં રાખીને અહીં તેમના રહેવા માટે ઘરની પણ વ્યવસ્થા કરવામાં આવી છે. સેટથી લગભગ 10-12 મિનિટના અંતરે એક સોસાયટી છે. આ સોસાયટીમાં 1BHK અને 2 BHK ફ્લેટ બનેલા છે. પ્રોડક્શને આખી સોસાયટી ભાડે લીધી છે.

પ્રોડક્શન ટીમ સેટ પર સોસાયટી આવવાની વ્યવસ્થા કરે છે. કલાકારોને ગમે તે દિવસે રજા હોય, જો તેઓ મુસાફરી કરવા માગતા હોય, તો તેમને કાર પણ મળે છે. આ સિવાય સેટ પર દરેક કલાકારો માટે મેક-અપ રૂમ બનાવવામાં આવ્યો છે. તેઓ મેક-અપ રૂમમાં આખો દિવસ આરામ કરી શકે છે.

કલાકારો માટે સંપૂર્ણ લક્ઝરી વ્યવસ્થા કરવામાં આવી છે. તેમને સારાં ઘરો આપવામાં આવ્યાં છે, જેથી તેમને કોઈપણ પ્રકારની સમસ્યાનો સામનો કરવો ન પડે.

સ્વસ્તિક ભૂમિ સ્ટુડિયોમાં કલાકારો રહેવા માટે લક્ઝુરિયસ રૂમ બનાવવામાં આવ્યા છે.

સિંગલ અને શેરિંગ રૂમ બંને છે. જો કલાકારો કોઈની સાથે રૂમ શેર કરવા માગતા હોય તો તેઓ આમ કરી શકે છે.

એક્ટરો માટે જિમ પણ ઉપલબ્ધ છે
સોસાયટીની બાજુમાં જ જિમ પણ છે. આ એક કોમર્શિયલ જિમ છે, જ્યાં કલાકારો દરરોજ કસરત કરે છે. જિમ-માલિકને પ્રોડક્શન ટીમ પાસેથી દર મહિને પૈસા મળે છે.

ઉમરગાંવથી મુંબઈ એક દિવસમાં 7થી 8 ટ્રેનો જાય છે, એક માણસ ચિપ વડે પણ ટ્રેનમાં મુસાફરી કરે છે
સિરિયલનું શૂટિંગ ઉમરગાંવમાં થાય છે, પરંતુ પોસ્ટ પ્રોડક્શનનું તમામ કામ મુંબઈમાં થાય છે. એપિસોડ રેકોર્ડ કરવામાં આવે છે અને ચિપ દ્વારા મુંબઈમાં સ્વસ્તિક સ્ટુડિયોની ઓફિસમાં મોકલવામાં આવે છે. એ ત્યાં એડિટ થાય છે, પછી ત્યાંથી એને ટેલિકાસ્ટ માટે ચેનલ પર મોકલવામાં આવે છે.

દરરોજ 7થી 8 વાહનો માત્ર ચિપ્સ લઈને જ મુંબઈ જાય છે. એક માણસને ટ્રેન દ્વારા પણ મોકલવામાં આવે છે, જેથી ટ્રાફિકની સમસ્યાનો સામનો ન કરવો પડે અને ચિપ યોગ્ય સમયે પોસ્ટ પ્રોડક્શન ટીમને પહોંચાડવામાં આવે.

મુંબઈથી ઉમરગાંવ જવામાં અઢીથી ત્રણ કલાકનો સમય લાગે છે.

રામાનંદ સાગરની રામાયણનું શૂટિંગ અહીં થયું હતું, સિદ્ધાર્થ તિવારીને આમાંથી પ્રેરણા મળી હતી
સ્વસ્તિક ભૂમિ સ્ટુડિયોના સર્વેયર સિદ્ધાર્થ કુમાર તિવારીએ કહ્યું, ‘હું 2009માં પહેલીવાર ઉમરગાંવ આવ્યો હતો. મને કોઈએ કહ્યું કે રામાનંદ સાગરની રામાયણનું શૂટિંગ અહીં થયું હતું. આ સાંભળીને મેં અહીં આવીને મારા ટીવી શો કરવાનું નક્કી કર્યું. 2015માં મેં અહીં સ્વસ્તિક ભૂમિ સ્ટુડિયો બનાવ્યો. આ માટે મેં અહીંના સ્થાનિકોની મદદ લીધી. તેમને અહીં કામ આપ્યું. ડ્રાઇવરથી લઈને રસોઈયા સુધી દરેક અહીંથી છે.

દૂરદર્શન પર રામાયણના પ્રસારણ અંગે પ્રેમ સાગર (રામાનંદ સાગરના પુત્ર)એ કહ્યું, ‘જો અમે ઉમરગાંવ ન ગયા હોત તો કદાચ રામાયણ બની ન હોત. ત્યાંની પ્રકૃતિએ આ સિરિયલ અને તેનાં પાત્રોને જીવંત કર્યા. લગભગ બે વર્ષ સુધી તમામ કલાકારો ઉમરગાંવમાં રહેતા હતા.

રામાયણનું પ્રસારણ 25 જાન્યુઆરી 1987ના રોજ દૂરદર્શન પર શરૂ થયું હતું અને છેલ્લો એપિસોડ 31 જુલાઈ 1988ના રોજ પ્રસારિત થયો હતો.

500 કરોડમાં બનેલા ટીવી શો ‘પોરસ’નું અહીં શૂટિંગ થયું હતું, સેટ 5 એકરમાં બનાવવામાં આવ્યો હતો.
ટેલિવિઝનના ઇતિહાસમાં અત્યારસુધીનો સૌથી મોંઘો શો ‘પોરસ’ ઉમરગાંવમાં જ શૂટ થયો હતો. આ માટે 5 એકરમાં સેટ તૈયાર કરવામાં આવ્યો હતો. સેટને પાંચ ભાગમાં વહેંચવામાં આવ્યો હતો – પૌરવ રાષ્ટ્ર, તક્ષશિલા રાષ્ટ્ર, દાસયુ સામ્રાજ્ય, પર્શિયા અને મેસેડોનિયા. આ શો બનાવવા માટે અંદાજે 500 કરોડ રૂપિયાનો ખર્ચ કરવામાં આવ્યો હતો.

સેટ બનાવવામાં આર્ટિફિશિયલ વસ્તુઓનો ઓછામાં ઓછો ઉપયોગ
અહીં સેટ બનાવવામાં મોટા ભાગે લાકડાંનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો છે. આર્ટિફિશિયલ વસ્તુનો ઓછામાં ઓછો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો છે. બહારથી પથ્થરો લાવી સેટ પર લગાવવામાં આવ્યા છે. અહીં પ્રાચીન અયોધ્યા, લંકા, મિથિલા, કિષ્કિંધા અને કૈલાસ પર્વતના સેટ બનાવવામાં આવ્યા છે. સોનાની લંકાને વાસ્તવિક દેખાવ આપવા માટે સેટની દીવાલો પર ગોલ્ડન કલરનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો છે.