કાઠમંડુ4 મિનિટ પેહલા
- કૉપી લિંક
નેપાળની સેન્ટ્રલ બેંક ‘નેપાલ રાષ્ટ્ર બેંક’એ ચીનની એક કંપનીને 100 રૂપિયાની નવી નેપાળી નોટ છાપવાનો કોન્ટ્રાક્ટ આપ્યો છે. સમાચાર એજન્સી PTI અનુસાર, આ નોટો પર બનાવેલા નકશામાં ભારતના લિપુલેખ, લિમ્પિયાધુરા અને કાલાપાની વિસ્તારોને નેપાળના ભાગ તરીકે દર્શાવવામાં આવ્યા છે. આ વિસ્તારને લઈને ભારત અને નેપાળ વચ્ચે લગભગ 35 વર્ષથી વિવાદ ચાલી રહ્યો છે.
રિપોર્ટ અનુસાર ચીનની ‘બેંક નોટ પ્રિન્ટિંગ એન્ડ મિન્ટિંગ કોર્પોરેશન’ કંપનીને નોટો છાપવાનો કોન્ટ્રાક્ટ મળ્યો છે. ચીનની કંપની નેપાળી ચલણી નોટોની 30 કરોડ નકલો છાપશે. આ માટે લગભગ 75 કરોડ ભારતીય રૂપિયાનો ખર્ચ થશે. એટલે કે 100 રૂપિયાની 1 નેપાળી નોટ છાપવાની કિંમત લગભગ 2.50 ભારતીય રૂપિયા હશે.
નેપાળ સરકારે મે મહિનામાં આ ફેરફારને મંજૂરી આપી હતી નેપાળમાં નેપાળ રાષ્ટ્ર બેંકને નોટોની ડિઝાઇન બદલવાનો અધિકાર છે. જોકે, આ માટે તેમણે સરકાર પાસેથી મંજૂરી લેવી પડશે. નેપાળની કેબિનેટે આ વર્ષે મે મહિનામાં આ નોટની ડિઝાઇનમાં ફેરફારને મંજૂરી આપી હતી.
તે સમયે પુષ્પ કમલ દહલ પ્રચંડ નેપાળના વડાપ્રધાન હતા. કેપી શર્મા ઓલી આ સરકારનું સમર્થન કરી રહ્યા હતા. 12 જુલાઈએ ઓલીએ પ્રચંડ સરકારમાંથી સમર્થન પાછું ખેંચી લીધું હતું. હવે તેઓ નેપાળના પીએમ છે. નેપાળી કોંગ્રેસના નેતા અને પૂર્વ પીએમ શેર બહાદુર દેઉબા દ્વારા તેમનું સમર્થન કરવામાં આવી રહ્યું છે.
નેપાળે 18 જૂન 2020ના રોજ દેશનો નવો રાજકીય નકશો બહાર પાડ્યો હતો. જેમાં લિપુલેખ, લિમ્પિયાધુરા અને કાલાપાનીને નેપાળના ભાગ તરીકે દર્શાવવામાં આવ્યા હતા. આ માટે નેપાળના બંધારણમાં પણ ફેરફાર કરવામાં આવ્યા હતા. ત્યારે ભારત સરકારે નેપાળના આ પગલાને એકતરફી ગણાવીને તેનો વિરોધ કર્યો હતો.
100 રૂપિયાની આ નોટો હાલમાં નેપાળમાં ચલણમાં છે. (ફાઇલ તસવીર)
બે નદીઓ દ્વારા નક્કી કરવામાં આવે છે ભારત-નેપાળ સરહદ ભારત, નેપાળ અને ચીનની સરહદે આવેલા આ વિસ્તારમાં હિમાલયની નદીઓ દ્વારા રચાયેલી એક ખીણ છે, જે નેપાળ અને ભારતમાં વહેતી કાલી અથવા મહાકાલી નદીનું મૂળ છે. આ વિસ્તારને કાલાપાની પણ કહેવામાં આવે છે. લિપુલેખ પાસ પણ અહીં છે. અહીંથી ઉત્તર-પશ્ચિમ તરફ અમુક અંતરે એક બીજો પાસ છે, જેને લિમ્પિયાધુરા કહે છે.
અંગ્રેજો અને નેપાળના ગોરખા રાજા વચ્ચે 1816માં થયેલા સુગૌલી કરારમાં ભારત અને નેપાળ વચ્ચેની સરહદ કાલી નદી દ્વારા નક્કી કરવામાં આવી હતી. કરાર હેઠળ, કાલી નદીનો પશ્ચિમ વિસ્તાર ભારતનો વિસ્તાર માનવામાં આવતો હતો, જ્યારે નદીના પૂર્વમાં આવતો વિસ્તાર નેપાળનો બની ગયો હતો.
કાલી નદીની ઉત્પત્તિને લઈને બંને દેશો વચ્ચે વિવાદ ચાલી રહ્યો છે, એટલે કે તે સૌથી પહેલા ક્યાંથી નીકળે છે. ભારત પૂર્વીય પ્રવાહને કાલી નદીનું મૂળ માને છે. જ્યારે નેપાળ પશ્ચિમી પ્રવાહને મૂળ પ્રવાહ માને છે અને તેના આધારે બંને દેશો કાલાપાની વિસ્તાર પર પોતપોતાના દાવા કરે છે.
લિપુલેખ પાસથી પસાર થાય છે માનસરોવર યાત્રા, ચીની સેના પર નજર રાખવી પણ આસાન
- લિમ્પિયાધુરા-કાલાપાની-લિપુલેખ ઉત્તરાખંડના કુમાઉ વિભાગના પિથોરાગઢ જિલ્લાનો ભાગ છે. આ ત્રણેય વિસ્તાર 370 ચોરસ કિલોમીટરમાં ફેલાયેલા છે. અહીં રહેતા લોકોની નાગરિકતા ભારતીય છે અને તેઓ ભારતમાં જ ટેક્સ ચૂકવે છે.
- ઉત્તરાખંડના પિથોરાધ જિલ્લામાં આવેલું કાલાપાની ભારત, તિબેટ અને નેપાળ વચ્ચેના ત્રિ-જંક્શન પર છે. તેથી આ વ્યૂહાત્મક રીતે ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ સ્થળ છે. કાલાપાનીથી ભારત સરળતાથી ચીની સેના પર નજર રાખી શકે છે.
- 1962ના યુદ્ધમાં ભારતે પ્રથમ વખત અહીં પોતાની સેના તૈનાત કરી હતી. વિસ્તારના મહત્વને ધ્યાનમાં રાખીને ઈન્ડો-તિબેટિયન બોર્ડર પોલીસ (ITBP) આ દિવસોમાં અહીં તૈનાત છે.
- તે જ સમયે લિપુલેખ પાસ ઉત્તરાખંડને તિબેટ સાથે જોડે છે. ભારતમાંથી માનસરોવર જતા યાત્રાળુઓ લિપુલેખ પાસથી પસાર થાય છે. 1962માં ચીની હુમલા બાદ ભારતે લિપુલેખ પાસ બંધ કરી દીધો હતો.
- ચીન અને માનસરોવર યાત્રા સાથે વેપારને સરળ બનાવવા માટે તેને 2015માં ફરીથી ખોલવામાં આવ્યું હતું.
- મે 2020 માં ભારતે કૈલાશ માનસરોવર યાત્રાની સુવિધા માટે પિથોરાગઢથી લિપુલેખ પાસ સુધીના નવા 80 કિલોમીટર લાંબા રસ્તાનું ઉદ્ઘાટન કર્યું હતું, જેના પર નેપાળે નારાજગી વ્યક્ત કરી હતી.
- લિમ્પિયાધુરા પાસ વિસ્તાર પર નેપાળનો દાવો કાલાપાની પરના તેના દાવાથી ઉદ્ભવે છે. તે તિબેટની નાગરી સરહદ પાસે ભારતને અડીને આવેલું છે.
નેપાળને ઉશ્કેરવા પાછળ ચીનનો હાથ અંગ્રેજો સાથેની સંધિ પછી લગભગ 100 વર્ષ સુધી આ વિસ્તારને લઈને કોઈ વિવાદ થયો ન હતો. ચીનના આક્રમણને રોકવા માટે ભારતે 1962માં પણ આ વિસ્તારમાં પોતાની સેના તૈનાત કરી હતી. આ વિસ્તારના ઘણા ભાગોમાં હજુ પણ ભારતીય સેના તૈનાત છે.
1990માં નેપાળમાં રાજાશાહીમાંથી લોકશાહીમાં સંક્રમણ થતાં જ આ વિસ્તારને લઈને વિરોધના અવાજો ઉઠવા લાગ્યા.
2015માં સામ્યવાદી નેતા કેપી ઓલી નેપાળના વડાપ્રધાન બન્યા ત્યારે આ વિવાદ વધુ ઘેરો બન્યો હતો. ઓલીએ નેપાળના પરંપરાગત મિત્ર ભારતને બદલે ચીન સાથે તેમની નિકટતા વધારી.
તેના બદલામાં ચીને નેપાળમાં વિવિધ પ્રોજેક્ટ્સમાં અબજો ડોલરનું રોકાણ કર્યું, પરંતુ ચીનનો આ કરવા પાછળનો અસલી ઈરાદો સદીઓથી ભારતની નજીક રહેલા નેપાળને ભારત વિરુદ્ધ ભડકાવવાનો હતો.
ગયા વર્ષે દેશના આર્મી ચીફ એમએમ નરવણેએ કહ્યું હતું કે, નેપાળ કોઈ બીજાના પ્રભાવ હેઠળ આવું કરી રહ્યું છે. નરવણે ચીન તરફ ઈશારો કરી રહ્યા હતા.
રક્ષા મંત્રી રાજનાથ સિંહે પણ ભારત દ્વારા રોડ નિર્માણ પર નેપાળના વાંધાઓ બાદ સ્ક્રિપ્ટમાં કહ્યું હતું કે આ મુદ્દે નેપાળને ગેરમાર્ગે દોરવામાં આવ્યો છે.
