2 કલાક પેહલાલેખક: ગૌરવ તિવારી
- કૉપી લિંક
યુનિવર્સિટી ઓફ ઓટાવા હ્યુમન એન્ડ એન્વાયર્નમેન્ટલ ફિઝિયોલોજી રિસર્ચ યુનિટ (HEPRU)ના તાજેતરના અભ્યાસ મુજબ, 37 ડિગ્રીથી વધુ તાપમાન થાય ત્યારે આપણા શરીરને તકલીફ પડે છે અને તે સક્રિય થઈ જાય છે. અત્યાર સુધીના અભ્યાસોમાં એવું માનવામાં આવતું હતું કે, માણસ 40-42 ડિગ્રી સેલ્સિયસ તાપમાન સરળતાથી સહન કરી શકે છે, પરંતુ આ સાચું નથી. જો વાતાવરણમાં ભેજ હોય તો તે વધુ ખતરનાક બની શકે છે.
ભારતીય હવામાન વિભાગ (IMD) અનુસાર, દેશના ઉત્તર-પશ્ચિમ રાજ્યોમાં આ વર્ષે હીટવેવ (લૂ)ના દિવસોની સંખ્યા બમણી થઈ શકે છે. સામાન્ય રીતે એપ્રિલથી જૂન સુધી સતત 5-6 દિવસ સુધી ગરમીનું મોજું ચાલુ રહે છે, પરંતુ આ વખતે 10 થી 12 દિવસના આવા અનેક સમયગાળા આવી શકે છે. હવામાનશાસ્ત્રીઓ કહે છે કે, જો હીટવેવના દિવસોની સંખ્યા બમણી થઈ, તો 2025 અત્યાર સુધીનું સૌથી ગરમ વર્ષ હશે.
તો, આજે ‘તબિયતપાણી‘માં આપણે જાણીશું કે માણસ કેટલું તાપમાન સહન કરી શકે છે? સાથે એ પણ જાણીશું કે-
- વેટ બલ્બ ટેમ્પરેચર શું છે?
- તાપમાન વધે ત્યારે શરીરમાં કયા ફેરફારો થાય છે?
- તેનાથી બચવા માટે શું કરવું જોઈએ?
માણસ કેટલું તાપમાન સહન કરી શકે છે?
આપણું શરીર એક ચોક્કસ મર્યાદા એટલે કે, 37 ડિગ્રી સેલ્સિયસ સુધી ગરમી સહન કરી શકે છે. જો તાપમાન આનાથી થોડું વધારે વધે, તો શરીર પોતાને ઠંડુ કરવા માટે પરસેવો પાડે છે. આ બધું આપણા શરીરના થર્મોરેગ્યુલેશન એટલે કે તાપમાન નિયંત્રણ પ્રણાલી પર આધાર રાખે છે.
જો તાપમાન 37 ડિગ્રી સેલ્સિયસથી વધુ હોય તો શું થાય છે?
ડૉ. સુનિલ રાણા કહે છે કે, 37 ડિગ્રી સેલ્સિયસ સુધી બધું બરાબર છે. આ પછી શરીરમાં સમસ્યાઓ થવા લાગે છે. આ માટે, શરીર થોડા સમય માટે પરસેવો પાડીને પોતાને ઠંડુ કરી શકે છે. જો તાપમાન 42 ડિગ્રીને પાર કરે તો પરિસ્થિતિ ખતરનાક બની શકે છે. ગ્રાફિક પરથી સમજો-
ગ્રાફિકમાં આપેલા મુદ્દાઓને વિગતવાર સમજો-
37°C – 38°C- સામાન્ય રીતે બધું સામાન્ય રહે છે, પરંતુ જ્યારે શરીરનું તાપમાન થોડું વધે છે, ત્યારે પરસેવો થવા લાગે છે. સામાન્ય થાક અને નબળાઈ લાગી શકે છે.
38°C – 40°C- પરસેવો વધે છે, પરંતુ જો હવામાં ભેજ વધારે હોય તો પરસેવો બાષ્પીભવન થઈ શકતો નથી. આનાથી શરીરનું તાપમાન વધુ વધી શકે છે. આમાં વ્યક્તિને ચક્કર, માથાનો દુખાવો અને થાક જેવી સમસ્યાઓ થઈ શકે છે.
40°C – 42°C- શરીરની તાપમાન નિયંત્રણ પ્રણાલી દબાણમાં આવી જાય છે. પરસેવો ઓછો થાય છે અને શરીરનું તાપમાન વધી શકે છે. હીટ સ્ટ્રોકનું જોખમ વધે છે, જે શરીરના અવયવોની કાર્ય કરવાની ક્ષમતાને પણ ઘટાડી શકે છે. જો શરીરનું તાપમાન સામાન્ય ન થાય તો તે ખતરનાક બની શકે છે.
42°C – 45°C- આ સ્થિતિ ગંભીર છે. જો શરીરનું તાપમાન આ મર્યાદા સુધી વધે છે, તો અંગો કામ કરવાનું બંધ કરી શકે છે. જો આ સ્થિતિમાં તાત્કાલિક સારવાર ન આપવામાં આવે તો તે જીવલેણ બની શકે છે.
45°Cથી વધુ – જ્યારે શરીરનું તાપમાન 45°C થી ઉપર જાય છે, ત્યારે તે શરીર માટે ઝેર જેવું કામ કરી શકે છે. લિવર, કિડની અને ઘણા અંગો કામ કરવાનું બંધ કરી શકે છે. જો તાત્કાલિક સારવાર ન મળે તો, સ્ટ્રોક અથવા જીવલેણ થઈ શકે છે.
જો હવામાં ભેજ હોય તો ઉચ્ચ તાપમાન વધુ ખતરનાક છે.
શરીરનું તાપમાન સામાન્ય રાખવા માટે પરસેવો મહત્વપૂર્ણ છે. જ્યારે શરીરનું તાપમાન વધે છે, ત્યારે પરસેવો નીકળે છે અને જ્યારે તે બાષ્પીભવન થાય છે, ત્યારે શરીર ઠંડુ પડે છે.
હવામાં ભેજ હોય ત્યારે શું થાય છે?
- ભેજનો અર્થ એ છે કે, હવામાં પહેલાથી જ પાણી હાજર છે, તેથી આ પાણી પરસેવાને યોગ્ય રીતે સુકાવા દેતું નથી.
- જો પરસેવો સુકાતો નથી, તો શરીરનું તાપમાન ઘટશે નહીં અને પરસેવાની યુક્તિ કામ કરશે નહીં. તેને વેટ બલ્બ ટેમ્પરેચર કહેવામાં આવે છે.
વેટ બલ્બ ટેમ્પરેચર શું છે?
જ્યારે ઊંચા તાપમાન સાથે ઊંચા ભેજનો મેળાપ થાય છે, ત્યારે વેટ બલ્બ (ભીના બલ્બ) જેવી પરિસ્થિતિનું નિર્માણ થાય છે. જો થર્મોમીટર ભીનું કર્યા પછી તાપમાન નોંધાય છે, તો તેને વેટ બલ્બ ટેમ્પરેચર કહેવામાં આવે છે.
હીટવેવથી બચવા શું કરવું?
જો તમે હીટવેવથી બચવા માંગતા હો, તો સૌ પ્રથમ શરીરને હાઇડ્રેટેડ રાખો. આ માટે, પુષ્કળ પાણી પીઓ અને આ બધી ટિપ્સ અનુસરો-
પુષ્કળ પાણી પીઓ
જો તમને ઉનાળામાં ખૂબ પરસેવો થાય છે, તો ડિહાઇડ્રેશન થઈ શકે છે. તેથી દિવસભર પાણી પીતા રહો. તમે નાળિયેર પાણી અથવા ORS પણ પી શકો છો. આ શરીરમાં પાણી અને ખનિજો બંનેની ઉણપને પૂર્ણ કરે છે.
ઠંડી જગ્યાએ રહો
જો બહાર ખૂબ ગરમી હોય, તો શક્ય હોય ત્યાં સુધી ઘરની અંદર ઠંડી જગ્યાએ રહો. એસી કે કુલરનો ઉપયોગ કરો. જો આ ઉપલબ્ધ ન હોય, તો પંખાનો ઉપયોગ કરો અને ઠંડી જગ્યાએ વધુ સમય વિતાવો.
હળવા અને ઢીલા કપડાં પહેરો
ઉનાળામાં હળવા રંગના અને ઢીલા કપડાં પહેરો. કપડાં એવા હોવા જોઈએ કે તેમાંથી હવા પસાર થાય. સુતરાઉ કપડાં પહેરવા વધુ સારું છે. આ શરીરનું તાપમાન જાળવવામાં મદદ કરે છે.
તડકામાં બહાર જવાનું ટાળો
તડકામાં બહાર જવાનું ટાળો. સૂર્ય કિરણો ખાસ કરીને સવારે 11 થી બપોરે 2-3 વાગ્યા સુધી સૌથી વધુ તીવ્ર હોય છે. જો તમારે બહાર જવું પડે તો ચશ્મા અને ટોપી પહેરો અને છાયામાં રહો.
ઠંડા પાણીથી સ્નાન કરો
ગરમીથી રાહત મેળવવા માટે ઠંડા પાણીથી સ્નાન કરો. આનાથી શરીરનું તાપમાન ઘટે છે અને તમને ઠંડકનો અનુભવ થાય છે. જો ખૂબ ગરમી હોય તો તમે થોડા સમય માટે તમારા શરીરની આસપાસ સ્વચ્છ ભીના કપડાં પણ લપેટી શકો છો.
ભેજવાળા વિસ્તારોમાં જવાનું ટાળો
જ્યાં ભેજ વધારે હોય છે, ત્યાં શરીરનો પરસેવો સૂકવવામાં સમસ્યા થાય છે. તેથી, હવામાં ભેજ ઘટાડવા માટે એર કન્ડીશનિંગ અને પંખાનો ઉપયોગ કરો.
તળેલું ભોજન ન લો
ઉનાળામાં ભારે ભોજન અથવા તળેલા ખોરાક ખાવાનું ટાળો કારણ કે તેનાથી શરીરમાં ગરમી વધી શકે છે. હળવો ખોરાક લો, કાકડી અને સલાડ જેવા ઠંડા અને પાણીયુક્ત ફળો ખાઓ.
હીટ સ્ટ્રોકના લક્ષણો જાણો
હીટવેવ અને લૂથી બચવા માટે, હીટ સ્ટ્રોકના લક્ષણો જાણવા મહત્વપૂર્ણ છે:
- ખૂબ ગરમી હોય ત્યારે પણ પરસેવો થતો નથી
- ચક્કર, માથાનો દુખાવો
- ખૂબ જ નબળાઈ કે થાક અનુભવવો
- ખૂબ તાવ આવવો
જો તમને આ લક્ષણો અનુભવાય તો તરત જ ઠંડી જગ્યાએ જાઓ, પાણી પીવો અને ડૉક્ટરની સલાહ લો.
