સંબંધમાં ક્યારેક કડવાશ તો ક્યારેક મીઠાશ આવે છે?: રિલેશનશિપમાં બોર્ડરલાઈન પર્સનાલિટી ડિસઓર્ડર ઝેર છે, તમારા પાર્ટનરમાં તો નથીને આ બીમારી?

2004માં આવેલી ફિલ્મ ‘યુવા’નું એક ગીત છે, જેને જાણીતા સંગીતકાર એ.આર. રહેમાન દ્વારા કમ્પોઝ કરવામાં આવ્યું છે. ગીતના શબ્દો છે-

‘કભી નીમ-નીમ, કભી શહદ-શહદ

કભી નરમ-નરમ, કભી સખ્ત-સખ્ત

મોરા પિયા, મોરા પિયા, મોરા પિયા”

આ ગીતની ધૂન ઉપર રોમેન્ટિક જીવનસાથી, મિત્ર, સહકર્મી અથવા સંબંધીની કલ્પના કરો, જેનો મૂડ મિનિટ-મિનિટ બદલાતો રહે છે. તે એક ક્ષણે પ્રેમ, સ્નેહ, વચનો, શપથ વિશે વાત કરે છે અને બીજી જ ક્ષણે તે મોં ફુલાવીને બેસી જાય છે. ગુસ્સામાં કંઈપણ કહી દે છે અને થોડા સમય પછી પ્રેમ દર્શાવવા માફી પણ માગી લે છે.

આ લક્ષણોને વ્યક્તિની જન્મજાત આદત કે સ્વભાવ માનવાની ભૂલ ન કરો. આ એક પ્રકારની મનોવૈજ્ઞાનિક બીમારી છે, જેને ‘બોર્ડરલાઈન પર્સનાલિટી ડિસઓર્ડર’ એટલે કે BPD કહેવાય છે.

જો સમયસર તેની કાળજી લેવામાં ન આવે તો તે અનેક સંબંધોને તોડી શકે છે અને આ બીમારી વ્યક્તિને એકલી બનાવી શકે છે. આ બીમારીમાં વ્યક્તિ પોતાની ભાવનાઓને કાબૂમાં રાખી શકતી નથી. ક્યારે ગુસ્સો કરવો અને ક્યારે ખુશ થવું તે તેના નિયંત્રણમાં નથી. તે વ્યક્તિનું વ્યક્તિત્વ દરેક ક્ષણે બદલાતું રહે છે.

BPD એ કોઈ પુસ્તકમાં નોંધાઈ હોય તેવી કે અનોખા પ્રકારની બીમારી નથી. તે સમગ્ર વિશ્વમાં એકદમ સામાન્ય છે. એક સર્વે મુજબ દર 50મો અમેરિકન આ માનસિક સમસ્યાથી ઝઝૂમી રહ્યો છે.

આલ્ફા મેલ થિયરીને જન્મ આપતી બોલિવૂડ ફિલ્મો અને ટીવી સિરિયલોએ પુરુષોની આવી આદતોનો મહિમા કર્યો છે. જેના કારણે આને ડિસઓર્ડર રોમેન્ટિક કૃત્ય ગણવામાં આવે છે.

પરંતુ સંશોધન દર્શાવે છે કે સંબંધમાં કોઈપણપાર્ટનરની આ પ્રકારની હરકત તે સંબંધ માટે વિનાશક સાબિત થઈ શકે છે.

આજે રિલેશનશિપ કૉલમમાં આ ‘બોર્ડરલાઇન પર્સનાલિટી ડિસઓર્ડર’ અને તેનાથી સંબંધને બચાવવાના પ્રયાસો વિશે વાત કરીએ.

BPD ધરાવતી વ્યક્તિને ખબર નથી હોતી કે તેને શું જોઈએ છે
જર્નલ ‘ન્યુરોસાયન્સ’ના એક રિપોર્ટ અનુસાર, જ્યારે કોઈ વ્યક્તિ બોર્ડરલાઈન પર્સનાલિટી ડિસઓર્ડર (BPD)થી પીડિત હોય છે, ત્યારે તેને પોતાની ઈચ્છાઓ અને ઈરાદાઓ વિશે પણ જાણ હોતી નથી. તેને પસંદગી કરવામાં મુશ્કેલીઓનો સામનો કરવો પડે છે.

તે દરેક ક્ષણે પોતાના નિર્ણયો પણ બદલતો રહે છે. તેની પોતાની-છબી અને અન્ય લોકો વિશેનો અભિપ્રાય પણ થોડી મિનિટોમાં સંપૂર્ણપણે બદલાઈ શકે છે.

ઉદાહરણ તરીકે, બીપીડીથી પીડિત વ્યક્તિને તે ભૂખ્યા છે કે નહીં તે નક્કી કરવામાં મુશ્કેલી પડશે. તે ખાવાનો ઇનકાર કર્યાની એક મિનિટમાં ખોરાક માગી શકે છે અથવા ખોરાક માગ્યા પછી ‘મને ભૂખ નથી’ એમ કહીને ખાવાનો ઇનકાર કરી શકે છે.

કોઈના વખાણ કરતી વખતે જો તેને કોઈ જૂની વાત યાદ આવે તો તે વ્યક્તિની ટીકા પણ શરૂ કરી શકે છે. વ્યક્તિ હસતી વખતે રડી શકે છે અથવા રડતી વખતે અચાનક ખુશ થઈ શકે છે.

BPDના ફાયદા અને ગેરફાયદા બંને છે, પરંતુ ગેરફાયદાની શક્યતા વધારે
બોર્ડરલાઇન પર્સનાલિટી ડિસઓર્ડરના કિસ્સામાં વ્યક્તિનો મૂડ ક્યારેક સકારાત્મક અને ક્યારેક નકારાત્મક દિશામાં ફેરવાય છે.

જ્યારે કોઈ વ્યક્તિ BPD ના કારણે ખુશ હોય છે, ત્યારે તે તેના જીવનસાથીની ખૂબ કાળજી લે છે અને તેના પ્રત્યે અપાર પ્રેમ દર્શાવે છે. પરંતુ જેમ જેમ BPD ના પ્રભાવ હેઠળ મૂડ સ્વિંગ બદલાય છે તેમ વ્યક્તિનું વર્તન પણ બદલાય છે. તે કંઈક એવું કરે છે જેના કારણે બધી જૂની ભલાઈ અને પ્રેમ ઝાંખા પડી જાય છે.

જો એક ભાગીદારને BPD હોય તો સંબંધ ‘BPD દુષ્ચક્ર’માં આવે છે.
જો રિલેશનશિપમાં કોઈ પાર્ટનર બોર્ડરલાઈન પર્સનાલિટી ડિસઓર્ડરથી પીડિત હોય તો સંબંધ અને તેની આસપાસના લોકો પર પણ નકારાત્મક અસર થવા લાગે છે. જેને ‘BPD સાઇકલ’ કહે છે.

આ સ્થિતિમાં સંબંધ કાયમી ઉતાર-ચઢાવ સાથે સંઘર્ષ કરતો રહે છે. સંબંધો અને પાર્ટનર ક્યારેય સ્થિર બનતા નથી. એક વ્યક્તિનું BPD સમગ્ર વાતાવરણને અસ્થિરતાના દુષ્ચક્રમાં ફસાવી શકે છે.

આપણે BPD, તેના લક્ષણો અને તેની સાથે સંકળાયેલી સમસ્યાઓ વિશે શીખ્યા છીએ. પણ જો આપણી નજીકની વ્યક્તિ આ મનોવૈજ્ઞાનિક સ્થિતિનો શિકાર બને તો? કોઈપણ રીતે, આ એક ખૂબ જ સામાન્ય માનસિક સ્વાસ્થ્ય સ્થિતિ છે, જે ક્યારેક આનુવંશિક કારણોસર થઈ શકે છે. આવી સ્થિતિમાં તમારે તેમની સાથે વ્યવહાર કરવા માટે કેટલીક ટિપ્સ જાણવી જોઈએ.

BPD માં મૂડ સ્વિંગની પેટર્ન સમજવી જરૂરી છે, પાર્ટનરે કાળજી લેવી જોઈએ
ઘણા BPD દર્દીઓમાં મૂડ સ્વિંગની ચોક્કસ પેટર્ન જોવા મળે છે. જેમ માસિક સ્રાવનું એક નિશ્ચિત ચક્ર હોય છે, તેવી જ રીતે BPD માં પણ નિશ્ચિત સમયાંતરે મૂડ સ્વિંગ થાય છે. BPDથી પીડિત વ્યક્તિ ક્યારે ખુશ થશે, ગુસ્સે થશે તે આ ચક્ર પર આધાર રાખે છે.

આ ચક્ર વિવિધ લોકોમાં થોડી મિનિટોથી લઈને 24 કલાક સુધી હોઈ શકે છે. આવી સ્થિતિમાં જો પાર્ટનર પોતાના પાર્ટનરની BPD સાઇકલનું ધ્યાન રાખે તો મોટા સંઘર્ષોથી બચી શકાય છે.

BPD ચક્ર દરમિયાન વ્યક્તિને ભાવનાત્મક સમર્થનની જરૂર હોય છે. જો પાર્ટનર BPD સાઇકલને ગુંડાગીરી અથવા લડાઈની આદત તરીકે લે છે, તો તે BPDથી પીડિત વ્યક્તિ અને સંબંધ બંનેની સ્થિતિ બગડી શકે છે.