પૃથ્વીનું વૈકુંઠ એટલે ‘જગન્નાથપુરી’: સ્વયં મહાદેવ અને હનુમાનજી કરે છે મંદિરની રક્ષા, મંદિર સાથે જોડાયેલા અનેક ચમત્કારો આજે પણ વૈજ્ઞાનિકોની સમજણ બહાર છે

ઓડિશા(ઓરિસ્સા)માં પુરી ખાતેનું વિશ્વવિખ્યાત ભગવાન જગન્નાથજીનું મંદિર ભગવાન વિષ્ણુના અવતાર ભગવાન કૃષ્ણને સમર્પિત છે. આ પૌરાણિક મંદિર સાથે જોડાયેલાં ઘણાં રહસ્યો અને ચમત્કારિક બાબત છે, જેને વિજ્ઞાન પણ આજ સુધી શોધી શક્યું નથી. 800 વર્ષથી વધુ જૂના આ પવિત્ર મંદિરમાં આજે પણ એવાં અનેક રહસ્યો છે, જેનો જવાબ વિજ્ઞાન પણ શોધી શક્યું નથી. માન્યતા અનુસાર ભગવાનની લીલા અમર્યાદિત છે. તેઓ ઇચ્છે તો રાજાને ભિખારી અને ભિખારીને રાજા બનાવી શકે છે. જ્યાં માત્ર એક નજરથી મનની દરેક ઈચ્છા પૂરી થઈ જાય છે, પુરીના એ જ ભગવાન જગન્નાથ મંદિરમાં આજે પણ એવાં કેટલાંય રહસ્યો છે, જેના જવાબ મોટા-મોટા વૈજ્ઞાનિકો પણ આજ સુધી શોધી શક્યા નથી.

ભગવાન અસ્તિત્વ ધરાવે છે અને તે ચમત્કારો કરે છે, આ બધી બાબતો વિશ્વાસની છે. કહેવાય છે કે જીવન સાથે જોડાયેલા દરેક સવાલનો જવાબ ન મળે તો ભગવાનમાં વિશ્વાસ કરો અને જુઓ. ભગવાન તમારા દરેક સવાલનો જવાબ ચોક્કસ આપે છે, પરંતુ આજે પણ ઓડિશાના પ્રખ્યાત ભગવાન જગન્નાથ પુરીના મંદિરમાં આવા અનેક સવાલો છે, જેનો જવાબ કોઈ વૈજ્ઞાનિકને પણ નથી મળ્યો, કેમ મંદિરનો ધ્વજ હંમેશાં પવન સામે લહેરાતો રહે છે?. પુરીનું આ પૌરાણિક મંદિર અલૌકિક છે. જ્યાં બદ્રીનાથ ધામને વિશ્વના રક્ષક ભગવાન વિષ્ણુનું આઠમું વૈકુંઠ માનવામાં આવે છે, જગન્નાથ ધામને પૃથ્વીનું વૈકુંઠ સ્વરૂપ પણ માનવામાં આવે છે. જાણો જગન્નાથ મંદિરનાં અદભુત રહસ્યો….

આ મંદિર ક્યારે બંધાયું હતું
આ મંદિરનું નિર્માણ સતયુગના રાજા ઈન્દ્રદ્યુમે કરાવ્યું હતું. આ મંદિરનો સમયાંતરે જીર્ણોદ્ધાર કરવામાં આવ્યો હતો. આ મંદિરના સૌથી જૂના પુરાવા મહાભારતના વનપર્વમાં મળે છે. હાલનું મંદિર 7મી સદીમાં બાંધવામાં આવ્યું હતું. જોકે આ મંદિર પણ BC 2માં બંધાયું હતું. આ મંદિર ત્રણ વખત તૂટી ચૂક્યું છે. ઈ,સ. 1174માં ઓડિશાના શાસક અનંગ ભીમદેવ દ્વારા એનો જીર્ણોદ્ધાર કરવામાં આવ્યો હતો. મુખ્ય મંદિરની આસપાસ 30 જેટલાં નાના-મોટા મંદિરો સ્થાપિત છે.

નીલમાધવ
​​​​​​બ્રહ્મપુરાણ અને સ્કંદપુરાણ અનુસાર, ભગવાન વિષ્ણુએ અહીં પુરુષોત્તમ નીલમાધવ તરીકે અવતાર લીધો હતો અને સાબર જાતિના સર્વોચ્ચ દેવતા બન્યા હતા. જેઠ પૂર્ણિમાથી અષાઢ પૂર્ણિમા સુધી સાબર જ્ઞાતિના દૈતપતિ જગન્નાથજીની તમામ ધાર્મિક વિધિઓ કરવામાં આવે છે.

શ્રીહરિ વિષ્ણુને શ્રીરામ તરીકે પૂજવામાં આવે છે
પુરુષોત્તમ હરિને અહીં ભગવાન રામનું સ્વરૂપ માનવામાં આવે છે. રામાયણના ઉત્તરાખંડ અનુસાર ભગવાન રામે રાવણના ભાઈ વિભીષણને તેમના ઇક્ષવાકુ વંશના પ્રમુખ દેવતા ભગવાન જગન્નાથની પૂજા કરવા કહ્યું. આજે પણ પુરીના શ્રીમંદિરમાં વિભીષણ વંદનાની પરંપરા ચાલુ છે.

શ્રીકૃષ્ણ વિશ્વના ભગવાન જગન્નાથ બન્યા
પાછળથી નીલમાધવને શ્રીહરિ વિષ્ણુના 8મા અવતાર શ્રીકૃષ્ણ તરીકે પૂજવામાં આવ્યા. આ સાથે તેમના મોટા ભાઈ બલભદ્ર અને બહેન સુભદ્રાની પણ પૂજા કરવામાં આવી હતી. આની પાછળ પણ એક વાર્તા છે.

આ વિસ્તાર બધી દિશાઓથી સુરક્ષિત છે
સ્કંદપુરાણ અનુસાર, પુરી દક્ષિણના શંખ જેવું છે અને એ 5 કોસ એટલે કે 16 કિલોમીટરના વિસ્તારમાં ફેલાયેલું છે. એનો લગભગ 2 કોસ વિસ્તાર બંગાળની ખાડીમાં ડૂબી ગયો હોવાનું મનાય છે. એનું પેટ સમુદ્રની સોનેરી રેતી છે, જે મહોદધિના પવિત્ર જળથી ધોવાઈ જાય છે. વડા વિસ્તાર પશ્ચિમમાં છે જે મહાદેવ દ્વારા સુરક્ષિત છે. બ્રહ્મા કપાલ મોચન, શિવનું બીજું સ્વરૂપ, શંખના બીજા વર્તુળમાં બિરાજમાન છે. એવું માનવામાં આવે છે કે ભગવાન બ્રહ્માનું એક માથું મહાદેવની હથેળીમાં ચોંટી ગયું હતું અને અહીં પડ્યું હતું, ત્યારથી અહીં મહાદેવ બ્રહ્માના રૂપમાં પૂજાય છે. શંખના ત્રીજા વર્તુળમાં માતા વિમલા અને ભગવાન જગન્નાથ નાભિમાં રથ સિંહાસન પર બિરાજમાન છે. રામદૂત હનુમાનજી આ વિસ્તારના દરિયાકિનારેથી રક્ષણ કરે છે.

મંદિરમાં અધૂરી મૂર્તિઓ
આ એકમાત્ર એવું મંદિર છે, જ્યાં શ્રીકૃષ્ણ, બલરામ અને સુભદ્રાની અધૂરી મૂર્તિઓ બિરાજમાન છે અને એ પણ લાકડાની. દર વર્ષે મૂર્તિઓ બદલવામાં આવે છે. શિલ્પો અધૂરા અને લાકડામાંથી બનેલા હોવા પાછળ એક લાંબી દંતકથા છે, જે રાજા ઈન્દ્રદ્યુમ અને તેની પત્ની ગુંડિચા સાથે જોડાયેલાં છે.

પવન સામે લહેરાતો ધ્વજઃ
શ્રીજગન્નાથ મંદિરની ટોચ પર સ્થાપિત લાલ ધ્વજ હંમેશાં પવનની વિરુદ્ધ દિશામાં લહેરાય છે. આવું કેમ થાય છે, એ માત્ર વૈજ્ઞાનિકો જ કહી શકે છે, પરંતુ એ ચોક્કસપણે આશ્ચર્યજનક બાબત છે. દરરોજ સાંજે મંદિરની ટોચ પર લગાવવામાં આવેલાો ધ્વજ માનવ દ્વારા ઊંધો ચડીને બદલાય છે. ધ્વજ પણ એટલો ભવ્ય છે કે જ્યારે એને લહેરાવવામાં આવે છે ત્યારે બધા એની તરફ જોતા જ રહી જાય છે. ધ્વજ પર શિવનો ચંદ્ર બનેલો છે.

ગુંબજનો પડછાયો નથી બન્યો
મંદિરની નજીક ઊભા રહીને એનો ગુંબજ જોવો અશક્ય છે. મુખ્ય ગુંબજનો પડછાયો દિવસના કોઈપણ સમયે અદૃશ્ય રહે છે

ભારતનું સૌથી ભવ્ય મંદિર
આ ભારતનું સૌથી ભવ્ય અને સૌથી ઊંચું મંદિર છે. આ મંદિર 4 લાખ ચોરસ ફૂટ વિસ્તારમાં ફેલાયેલું છે અને એની ઊંચાઈ લગભગ 214 ફૂટ છે.

ચમત્કારિક સુદર્શનચક્ર
પુરીમાં ગમે ત્યાંથી, જો તમે મંદિરની ટોચ પર સુદર્શનચક્રને જોશો, તો તમને એ હંમેશાં તમારી સામે દેખાશે. એને નીલચક્ર પણ કહેવામાં આવે છે. એ અષ્ટધાતુથી બનેલું છે અને ખૂબ જ શુભ અને પવિત્ર માનવામાં આવે છે.

પવનની દિશા:
સામાન્ય દિવસોમાં પવન સમુદ્રથી જમીન તરફ અને સાંજે ઊલટો ફૂંકાય છે, પરંતુ પુરીમાં એ ઊલટો છે. મોટા ભાગના દરિયાકિનારા પર પવન સામાન્ય રીતે સમુદ્રથી જમીન તરફ આવે છે, પરંતુ અહીં પવન જમીનથી સમુદ્ર તરફ જાય છે.

ગુંબજ ઉપર પક્ષીઓ ઊડતા નથીઃ
મંદિરની ઉપરના ગુંબજની આસપાસ અત્યારસુધી કોઈ પક્ષી ઊડતું જોવા મળ્યું નથી. એના ઉપરથી વિમાન ઊડી શકાતું નથી. મંદિરની ટોચની નજીક પક્ષીઓ ઊડતા જોવા મળતા નથી, જ્યારે એવું જોવામાં આવ્યું છે કે ભારતના મોટા ભાગનાં મંદિરોના ગુંબજ પર પક્ષીઓ બેસે છે અથવા આસપાસ ઊડતા જોવા મળે છે. જોકે એવું પણ કહેવામાં આવ્યું છે કે જે દિવસે આવી ઘટના બને છે એ દિવસે એને અશુભ સમય માનવામાં આવે છે.

ચોખા વિચિત્ર રીતે રાંધવામાં આવે છે:
મંદિરના રસોડામાં, પ્રસાદ રાંધવા માટે 7 વાસણ એકબીજા પર મૂકવામાં આવે છે અને બધું લાકડાં પર રાંધવામાં આવે છે. આ પ્રક્રિયામાં ઉપરના વાસણમાંની સામગ્રીને પહેલા રાંધવામાં આવે છે, પછી એ નીચેની બાજુએ એક પછી એક રાંધવામાં આવે છે, એટલે કે ઉપરના વાસણમાં ખોરાક સૌથી પહેલા રાંધવામાં આવે છે. શું આ ચમત્કાર નથી!

સમુદ્રનો અવાજ:
મંદિરના સિંહ દરવાજાના પ્રથમ પગથિયામાં પ્રવેશ્યા પછી જ તમે સમુદ્ર દ્વારા ઉત્પન્ન થતો કોઈપણ અવાજ (મંદિરની અંદરથી) સાંભળી શકતા નથી. તમે એક પગથિયું પાર કરો (મંદિરની બહારથી), પછી તમે એને સાંભળી શકો છો. આ સાંજે સ્પષ્ટપણે અનુભવી શકાય છે.

સ્વરૂપ બદલતી મૂર્તિ
અહીં શ્રીકૃષ્ણને જગન્નાથ કહેવામાં આવે છે. જગન્નાથની સાથે તેમના ભાઈ બલભદ્ર (બલરામ) અને બહેન સુભદ્રા પણ છે. આ ત્રણેયની મૂર્તિઓ લાકડાંમાંથી બનેલી છે. અહીં દર 12 વર્ષમાં એકવાર પ્રતિમાનું નવું શરીર બદલવામાં આવે છે. નવી મૂર્તિઓ ચોક્કસ બનાવવામાં આવે છે, પરંતુ આકાર અને સ્વરૂપ એક જ રહે છે. એવું કહેવાય છે કે એ મૂર્તિઓની પૂજા નથી થતી, એ માત્ર જોવા માટે રાખવામાં આવે છે.

વિશ્વની સૌથી મોટી રથયાત્રા
અષાઢ મહિનામાં ભગવાન રથ પર સવાર થઈને તેમનાં મામી, રાણી ગુંડિચાના ઘરે જાય છે. આ રથયાત્રા 5 કિલોમીટરમાં ફેલાયેલા પુરુષોત્તમ વિસ્તારમાં જ નીકળે છે. રાણી ગુંડિચા રાજા ઇન્દ્રદ્યુમ્નની પત્ની હતી, જે ભગવાન જગન્નાથના પ્રખર ભક્ત હતા, તેથી રાણીને ભગવાન જગન્નાથની કાકી કહેવામાં આવે છે. ભગવાન તેની માસીના ઘરે 8 દિવસ રોકાય છે. પરત ફરવાની યાત્રા અષાઢ શુક્લ દશમીના રોજ થાય છે. નંદીઘોષ ભગવાન જગન્નાથનો રથ છે. દેવી સુભદ્રાનો રથ દર્પદલન છે અને ભાઈ બલભદ્રનો રક્ષા તાલધ્વજ છે. પુરીના ગજપતિ મહારાજ ચેરા પારન નામની સોનેરી સાવરણી ચલાવે છે.

હનુમાનજી જગન્નાથજીની સમુદ્રથી રક્ષા કરે છેઃ
એવું માનવામાં આવે છે કે ત્રણ વખત સમુદ્રે જગન્નાથજીનું મંદિર તોડ્યું હતું. એવું કહેવાય છે કે મહાપ્રભુ જગન્નાથે વીર મારુતિ (હનુમાનજી)ને અહીં સમુદ્રને નિયંત્રિત કરવા માટે નિયુક્ત કર્યા હતા, પરંતુ હનુમાન પણ જગન્નાથ-બલભદ્ર અને સુભદ્રાને જોવાના લોભને રોકી શક્યા નહીં. તેઓ ભગવાનનાં દર્શન કરવા શહેરમાં પ્રવેશતા હતા, એવી રીતે તેમની પાછળ સમુદ્ર પણ શહેરમાં પ્રવેશતો હતો. કેસરીનંદન હનુમાનજીની આ આદતથી પરેશાન થઈને જગન્નાથ મહાપ્રભુએ અહીં હનુમાનજીને સોનાની સાંકળોથી બાંધી દીધા. અહીં જગન્નાથપુરીમાં જ સમુદ્રકિનારે બેડી હનુમાનનું પ્રાચીન અને પ્રસિદ્ધ મંદિર છે. હનુમાનજીને સાંકળોથી બાંધેલાં હોઈ, તેમનાં દર્શન કરવા માટે ભક્તો આવે છે.

હનુમાનજીએ સમુદ્રના અવાજને પ્રવેશતાં અટકાવ્યો
એકવાર નારદજીએ હનુમાનજીને કહ્યું હતું કે સમુદ્રના અવાજને કારણે ભગવાન મંદિરની અંદર સૂઈ શકતા નથી. ત્યારે હનુમાનજી ગુસ્સામાં આવી ગયા અને સમુદ્રને ત્યાંથી ખસી જવા કહ્યું. આના પર સમુદ્ર દેવતા પ્રગટ થયા અને કહ્યું કે તમારા પિતા પવનદેવના કારણે જ મારો અવાજ ચારેય દિશામાં જાય છે. તમે તેમને વિનંતી કરો. ત્યારે હનુમાનજી પવનદેવને આ અવાજ બંધ કરવા કહે છે. ત્યારે પવનદેવ કહે છે કે દીકરા એ શક્ય નથી, પણ હું તને એક ઉપાય કહીશ કે તારે મંદિરની આસપાસ ધ્વનિરહિત મૂર્ધન્ય વર્તુળ અથવા વિવર્તન બનાવવું પડશે. હનુમાનજી સમજી ગયા. ત્યાર પછી હનુમાનજીએ પોતાની શક્તિથી પોતાને બે ભાગમાં વહેંચી દીધા અને પછી તેઓ પવન કરતાં પણ વધુ ઝડપથી મંદિરની આસપાસ પરિક્રમા કરવા લાગ્યા. જેના કારણે હવાનું એવું ચક્ર સર્જાયું કે સમુદ્રનો અવાજ મંદિરની અંદર જતો નથી અને મંદિરની આસપાસ ફરતો રહે છે અને શ્રીજગન્નાથજી મંદિરમાં આરામથી સૂઈ જાય છે.

પાંડવોએ અહીં દર્શન કર્યા હતા
પૌરાણિક કથાઓ અનુસાર એવું કહેવાય છે કે અજ્ઞાતવાસ દરમિયાન દ્રૌપદી પાંચ પાંડવો ભગવાન જગન્નાથનાં દર્શન કરવા ગઈ હતી. ભગવાન જગન્નાથના મંદિરની અંદર પાંડવોનું સ્થાન આજે પણ છે. કહેવાય છે કે ભગવાન જગન્નાથ જ્યારે ચંદનયાત્રા પર જાય છે ત્યારે તેમની સાથે પાંચ પાંડવો નરેન્દ્ર સરોવર જાય છે. આજે પણ શ્રીમંદિરમાં 21 દિવસની ચંદનયાત્રાનું આયોજન કરવામાં આવે છે. આવી સ્થિતિમાં શ્રીમંદિરથી 1 કિ.મી.ના અંતરે આવેલા નરેન્દ્ર સરોવર સુધી યાત્રા શરૂ થાય છે.

મંદિરનાં રહસ્યો
કહેવાય છે કે મંદિરનાં હજારો રહસ્યો છે. અહીં અનેક રહસ્યમય પુસ્તકો, શાસ્ત્રો તેમજ ખજાનો રાખવાની વાત છે. એક સમય એવો પણ હતો, જ્યારે મંદિર સેંકડો વર્ષોથી રેતીમાં દટાયેલું હતું અને આવનારા સમયમાં પણ આવું જ બનવાનું છે.