જયપુરઅમુક પળો પેહલાલેખક: સમીર શર્મા
- કૉપી લિંક
રાજસ્થાનમાં વર્ષ 2023 અશોક ગેહલોત બાદ વસુંધરા રાજેના મુખ્યમંત્રી બનવાની અને વસુંધરા રાજે બાદ અશોક ગેહલોત મુખ્યમંત્રી બનવાની પરંપરાને તોડવા જઈ રહ્યું હતું. રાજ્યના નેતૃત્વમાં પરિવર્તનની મોટી ઘટના માટે આ વર્ષ વર્ષો સુધી યાદ રહેશે.
રાજકારણમાં સૌથી મોટી ઉથલપાથલ કરતાં ભાજપે નવા ચહેરા ભજનલાલ શર્માને મુખ્યમંત્રીની કમાન સોંપી છે. આવા અનેક નિર્ણયો લઈને ભાજપ હાઈકમાન્ડે વસુંધરા રાજેને સીએમ પદેથી હટાવવાના સંકેતો આપ્યા હતા. હકીકતમાં તેની વાર્તા લગભગ 9 મહિના પહેલા લખાઈ હતી.
આ રિપોર્ટમાં વાંચો- વસુંધરા રાજેને મુખ્યમંત્રી પદેથી હટાવવાની રાજસ્થાનની રાજનીતિની સૌથી મોટી અને બહુચર્ચિત ઘટનાની અંદરની વાર્તા…
RSSની કેટલીક શરતો અને ત્રણ ‘ઈન્ટેલીજન્સ’ સર્વે, જે રાજેને મોંઘા પડ્યા
10 ફેબ્રુઆરીએ ભૂતપૂર્વ મુખ્ય પ્રધાન અશોક ગેહલોતના છેલ્લા લોકપ્રિય બજેટ પછી ભાજપ હાઈકમાન્ડે સર્વેક્ષણો અને RSSના મનની તપાસ શરૂ કરી હતી. ભાજપે એક ગુપ્ત સર્વે પણ કર્યો હતો અને દરેક વિધાનસભામાંથી અવ્યવસ્થિત રીતે કેટલાક લોકોને પૂછવામાં આવ્યું હતું કે તેઓ રાજેને મુખ્યમંત્રી તરીકે જોવા માગે છે કે નહીં.
સર્વેમાં બજેટ રજૂ થયા બાદ ભાજપ અને કોંગ્રેસ વચ્ચે સમાન સ્પર્ધાનું વાતાવરણ સર્જાયું હતું, પરંતુ જનતાએ ગેહલોત અને રાજેના રાજકીય કાર્યકાળ સામે રોષ વ્યક્ત કર્યો હતો. સર્વેમાં સામે આવ્યું છે કે લોકો ગેહલોત અને રાજેના શાસનથી કંટાળી ગયા છે.
તેના સર્વેના આધારે ભાજપે પહેલેથી જ નક્કી કરી લીધું હતું કે હવે વસુંધરાની એક વખતની ગેહલોતની પરંપરાને બંધ કરવાનો સમય આવી ગયો છે.
તે જ સમયે, RSSએ પણ 2018ની વિધાનસભા ચૂંટણીને ટાંકીને રાજેને સીએમ ચહેરો બનાવવાથી દૂર રાખવાનો પોતાનો અભિપ્રાય વ્યક્ત કર્યો હતો. RSSએ સ્પષ્ટ કહ્યું હતું કે જો રાજેને ખુલ્લેઆમ સીએમ પદના દાવેદાર જાહેર કરવામાં આવશે તો ભાજપનો રસ્તો મુશ્કેલ બની જશે. તેમનો અભિપ્રાય હતો કે જનતા 25 વર્ષથી ગેહલોત અને રાજેના શાસનને જોઈ રહી છે, હવે પરંપરા બદલવાનો સમય આવી ગયો છે.
બજેટ બાદ ભાજપે ટિકિટ વહેંચણી પહેલા અને પછી ફરી સર્વે હાથ ધર્યો હતો. કઇ બેઠકો પર સ્થિતિ નાજુક છે તે જાણવાનો પ્રયાસ કર્યો હતો. ટીકીટની વહેંચણી બાદ મતદાન પૂર્વે હાથ ધરાયેલા સર્વેમાં જે બેઠકો પર સ્થિતિ તંગ હતી તે બેઠકોને ચેતવણી આપવામાં આવી હતી. આવી બેઠકોમાં વિપક્ષના નેતા રાજેન્દ્ર રાઠોડ અને વિપક્ષના ઉપનેતા સતીશ પુનિયાની બેઠકો પણ સામેલ હતી. આ સર્વેમાં સીએમ ચહેરા વગર પણ ભાજપને બહુમતી મળવાના સંકેત મળ્યા હતા.
હાઈકમાન્ડે રાજે જૂથની વાત સાંભળી પરંતુ સંમત ન થયા
ભાજપ હાઈકમાન્ડને ખબર હતી કે ભાજપ રાજ્યમાં જૂથોમાં વહેંચાયેલું છે. માર્ચ પહેલાં, સતીશ પુનિયા અને વસુંધરા રાજે જ્યારે પ્રદેશ અધ્યક્ષ હતા ત્યારે તેમની વચ્ચે કોઈ મેળ નહોતો. પ્રમુખ તરીકે પૂનિયાનો કાર્યકાળ પૂરો થયા બાદ રાજે જૂથ તેમને હટાવવા માટે સતત પ્રયાસ કરી રહ્યું હતું.
સીપી જોશીને પ્રદેશ ભાજપની કમાન સોંપવી એ પ્રથમ સંકેત હતો કે હવે હાઈકમાન્ડ દિલ્હીમાં બેસીને રાજસ્થાન સંબંધિત નિર્ણયો લેશે.
રાજે જૂથને ખુશ રાખવા માટે, પાર્ટીએ માર્ચમાં સતીશ પુનિયાને પદ પરથી હટાવ્યા, પરંતુ કોને પ્રદેશ અધ્યક્ષ બનાવવો તે અંગે અભિપ્રાય પણ લીધો ન હતો. હાઈકમાન્ડે પ્રદેશ પ્રમુખની કમાન પોતાની પસંદગીને સોંપી હતી. આ બીજી વખત બન્યું જ્યારે રાજેને રાષ્ટ્રપતિ પદ માટે વિશ્વાસમાં લેવામાં ન આવ્યા. અગાઉ પુનિયાને પ્રમુખ બનાવતી વખતે પણ રાજેનો અભિપ્રાય લેવામાં આવ્યો ન હતો.
23 માર્ચ, 2023ના રોજ સીપી જોશીને પ્રદેશ ભાજપની કમાન સોંપવામાં આવતાં જ રાજેને ભાજપનો સીએમ ચહેરો ન બનાવવાની વાર્તા શરૂ થઈ ગઈ હતી. રાજે જૂથ પૂનિયાને પદ પરથી હટાવવાથી એટલો ખુશ હતો કે તેના કટ્ટર સમર્થક યુનુસ ખાન તરત જ દિલ્હી પહોંચ્યા અને સીપી જોશીને મળ્યા અને તેમને આવકાર્યા કર્યું. પરંતુ રાજે અને તેમના સમર્થકોને ટૂંક સમયમાં ખ્યાલ આવી ગયો કે હાઈકમાન્ડના મનમાં કંઈક બીજું છે અને પાર્ટીના તમામ નિર્ણયો કેન્દ્રની સૂચના પર લેવામાં આવશે.
જૂનથી સવાલ ઉઠાવ્યો, સતત દિલ્હીની મુલાકાત લીધી… પરંતુ જવાબ મળ્યો નહીં
રાજેએ જૂન મહિનાથી હાઈકમાન્ડના નેતાઓને પૂછવાનું શરૂ કર્યું હતું કે વિધાનસભાની ચૂંટણીમાં તેમની ભૂમિકા શું હશે, પરંતુ તેમને અંત સુધી જવાબ મળ્યો ન હતો. રાજે રાષ્ટ્રીય નેતૃત્વ પાસે સમય માંગતા રહ્યા, પરંતુ વરિષ્ઠ નેતાઓએ તેમને મળવામાં કોઈ રસ દાખવ્યો નહીં. આ માટે તેમણે જુલાઈ અને સપ્ટેમ્બરમાં ઘણી વખત દિલ્હીમાં ધામા નાખ્યા હતા. જો કે, તેમની પુત્રવધૂ પણ બીમાર હતી, જેના કારણે તેઓ દિલ્હી આવતા-જતા હતા. પરંતુ તેઓ કોઈ નેતાને મળ્યા ન હતા.
વસુંધરા રાજેએ ચૂંટણીમાં તેમની ભૂમિકા અંગે હાઈકમાન્ડને પ્રશ્નો પૂછ્યા હતા, પરંતુ તેમને કોઈ જવાબ મળ્યો નહોતો.
રાજસ્થાન વિધાનસભાની ચૂંટણીની રણનીતિ નક્કી થઈ રહી હતી ત્યારે હાઈકમાન્ડે બીજો ઈશારો આપ્યો હતો. ચૂંટણી પ્રચાર કેવો રહેશે, યાત્રા કેવી રીતે યોજાશે, કોણ ભાગ લેશે તેની સમગ્ર વ્યૂહરચના બનાવતી વખતે રાજેને દૂર રાખવામાં આવ્યા હતા. જો કે રાજેને સ્ટાર પ્રચારક તરીકે પસંદ કરવામાં આવ્યા હતા, તેમ છતાં તેમને પ્રચારની સંપૂર્ણ કમાન્ડ આપવામાં આવી ન હતી.
ઓગસ્ટમાં ભાજપે ચૂંટણી ઠરાવ સમિતિની રચનામાં પણ પોતાની ભૂમિકા ભજવી હતી અને કેન્દ્રીય મંત્રી અર્જુન મેઘવાલને અધ્યક્ષ બનાવ્યા હતા. રાજેને મેનેજમેન્ટ અને રિઝોલ્યુશન કમિટીમાં પણ સ્થાન આપવામાં આવ્યું નથી. જ્યારે આ મુદ્દો ઉઠાવવામાં આવ્યો ત્યારે રાજ્ય પ્રભારી અરુણ સિંહે કહેવું પડ્યું કે રાજે પ્રચાર કરશે.
જાણતા હતા કે એક યાત્રા કાઢવામાં આવશે તો વિવાદ વધશે, તેથી તેને ચાર ભાગમાં વહેંચવામાં આવી
વસુંધરા રાજે જ હતા જેમણે અઢી દાયકામાં ભાજપની ચૂંટણી સફરનું નેતૃત્વ કર્યું હતું. ભાજપમાં એવું માનવામાં આવતું હતું કે જે પણ ચૂંટણી યાત્રા કાઢશે તે જ સીએમ બનશે. આ વખતે ભાજપ હાઈકમાન્ડે યાત્રાનું ફોર્મેટ બદલ્યું છે. એકને બદલે 4 દિશામાંથી જુદી જુદી મુસાફરી કરી.
હાઈકમાન્ડને ખબર હતી કે રાજેને સાઈડલાઈન કરીને યાત્રા કાઢવામાં આવશે તો કોઈને મહત્વ આપવું કે નહીં તે બાબતે વિવાદ થશે. પાર્ટીએ યાત્રાને ચાર ભાગમાં વહેંચીને વિવાદનો એક પણ મોકો છોડ્યો ન હતો.
ત્રીજો સંકેત આપતા, હાઈકમાન્ડે તેની વ્યૂહરચનાના ભાગરૂપે, રાજેને આ પ્રવાસો માટેના માર્ગ નકશાને અંતિમ સ્વરૂપ આપવાથી દૂર રાખ્યા. પાર્ટી હાઈકમાન્ડે તેના સ્તરે રાજસ્થાનને 4 ચૂંટણી પ્રવાસો સાથે આવરી લેવાની યોજના બનાવી છે. યાત્રાના નેતૃત્વ અને સંચાલન અંગેની જવાબદારીઓ પણ તેમના સ્તરે વહેંચવામાં આવી હતી.
શરૂઆતથી લઈને અંતિમ યાત્રા સુધી રાજેને એ પ્રશ્નનો જવાબ મળ્યો ન હતો કે આ ચૂંટણીઓમાં તેમની ભૂમિકા શું હશે? શું સીએમ તેનો સામનો કરશે? સપ્ટેમ્બરમાં શરૂ થયેલી આ યાત્રા 18 દિવસ સુધી ચાલી હતી. શરૂઆતમાં, રાજે ત્રણ-ચાર મુલાકાતો માટે દેખાયા…
ટિકિટ વિતરણમાં પણ વર્ચસ્વ ન રહેવા દીધું, કટ્ટર સમર્થકોની ટિકિટ કપાઈ
હાઈકમાન્ડે ટિકિટ વિતરણ દરમિયાન ચોથો અને સ્પષ્ટ સંકેત આપ્યો હતો. જો કે, રાજેને ટિકિટ અંગેની તમામ બેઠકોમાં સામેલ કરવામાં આવ્યા હતા અને તેઓ જયપુર અને દિલ્હીમાં ઉમેદવારોની યાદી અંગેની બેઠકોમાં હાજરી આપી હતી. હાઈકમાન્ડે પણ તેમની વાત સાંભળી, પરંતુ તેમની ઈચ્છાનો સંપૂર્ણ અમલ ન કર્યો.
બીજેપી હાઈકમાન્ડે તેના સર્વે મુજબ ટિકિટોની વહેંચણી કરી હતી, રાજેનું આમાં સારું નહોતું. રાજેના કટ્ટર સમર્થક યુનુસ ખાન, અશોક પરનામી અને રાજપાલ શેખાવતની ટિકિટો રદ કરવામાં આવી હતી. આ નેતાઓને ટિકિટ અપાવવા માટે રાજે દ્વારા અંત સુધીના તમામ પ્રયાસો નિષ્ફળ ગયા.
કાલીચરણ સરાફ, પ્રહલાદ ગુંજલ સહિતના કેટલાક નેતાઓ, જેઓ તેમના સમર્થકોમાં હતા, જેમણે રાજે વિશે નિવેદન આપ્યું હતું, તેમને હાવભાવ દ્વારા સમજાવવામાં આવ્યા હતા, જેના કારણે તેઓએ પણ મૌન જાળવ્યું હતું.
ભાજપે ચૂંટણી પ્રચાર દરમિયાન ન તો વસુંધરા રાજેને સાઈડલાઈન કર્યા અને ન તો તેમના પર બહુ ધ્યાન આપ્યું.
પ્રચારમાં માત્ર મોદીને જ આગળ રાખવામાં આવ્યા, રાજે પર કોઈ ખાસ ધ્યાન ન અપાયું
ચૂંટણી પ્રચાર દરમિયાન જ્યારે પણ રાજે ભાજપની વિધાનસભામાં હાજર રહેતા ત્યારે મોદી-શાહ કે અન્ય કેન્દ્રીય મંત્રીઓ તેમના પર સંપૂર્ણ ધ્યાન આપતા હતા. પરંતુ ખાસ વાત એ હતી કે સમગ્ર પ્રચાર મોદીના ચહેરાની આસપાસ જ ફરતો હતો.
મોદી બ્રાન્ડ અને તેની ગેરંટી સહિત અન્ય વચનો આપવામાં આવ્યા હતા. હાઈકમાન્ડના તમામ નેતાઓ સીએમ ચહેરાને લઈને મીડિયાના પ્રશ્નોના અસ્પષ્ટ જવાબો આપતા રહ્યા. ચૂંટણી દરમિયાન હાઈકમાન્ડનો દબદબો રહ્યો. કોંગ્રેસ મહાસચિવ પ્રિયંકા ગાંધીએ પણ ટિપ્પણી કરી હતી કે શું મોદી અહીં મુખ્યમંત્રી પદનો ચહેરો છે.
મોદીએ તેમના રોડ શો દરમિયાન અથવા સભા સ્થળની મુલાકાત વખતે પ્રદેશ અધ્યક્ષ તરીકે માત્ર સીપી જોશીને જ તેમની સાથે રાખ્યા હતા. હાઈકમાન્ડ ભૂતકાળના અનુભવથી જાણે છે કે રાજે અહીં ભાજપને રિપીટ કરી શકશે નહીં.
2018ની ચૂંટણીમાં ‘મોદી તુઝસે બૈર નહીં અને રાજે તેરી ખેર નહીં’ના નારાની ગૂંજ છતાં હાઈકમાન્ડે રાજેને આગળ કર્યા હતા. પરંતુ સરકાર પુનરાવર્તિત થઈ શકી નહીં અને 2018ની ચૂંટણીમાં પાર્ટીએ 90 બેઠકો ગુમાવી. રાજેના શાસન દરમિયાન, સંઘ પર વારંવાર અવગણના કરવામાં આવી હોવાનો આક્ષેપ કરવામાં આવ્યો હતો.
લોકડાઉનના સમાચાર વચ્ચે વસુંધરા રાજે અને તેમના પુત્ર દુષ્યંત સિંહ હાઈકમાન્ડના કોલ પર દિલ્હી પહોંચ્યા હતા.
રાજેએ ધારાસભ્યોને સમર્થન આપવા માટે દબાણ કર્યું, પણ હાઇકમાન્ડે નજર રાખી હતી
સૂત્રોના જણાવ્યા અનુસાર ચૂંટણી પરિણામો બાદ રાજેએ ધારાસભ્યોને સમર્થન આપવા માટે પણ દબાણ કર્યું હતું. કેટલાક ધારાસભ્યોએ રાજ્યના નેતૃત્વને આ બાબતની જાણ કરી હતી અને રાજ્ય નેતૃત્વ દ્વારા આ માહિતી પાર્ટી હાઈકમાન્ડ સુધી પહોંચી હતી.
રાજે અને તેમના પુત્ર સાંસદ દુષ્યંત સિંહને રાષ્ટ્રીય અધ્યક્ષ જેપી નડ્ડાએ બોલાવ્યા હતા અને સ્પષ્ટ સૂચનાઓ આપી હતી કે તેઓ પોતાના માટે વધારે મહેનત ન કરે, તેનાથી કોઈ ફાયદો થશે નહીં. આ પછી રાજે દિલ્હીથી જયપુર પહોંચ્યા.
બીજેપીના સ્પષ્ટ બહુમતી પરિણામ પછી રાજેને સિગ્નલ ન મળતાં તેઓ ગુસ્સે હતા. હાઈકમાન્ડે તેમના પર સતત નજર રાખી હતી.
આ તસવીર 12મી ડિસેમ્બરે ધારાસભ્ય દળની બેઠકની છે. રાજનાથ સિંહે વસુંધરા રાજેને હાઈકમાન્ડ દ્વારા મોકલેલી સ્લિપ સોંપી હતી, જેમાં મુખ્યમંત્રીનું નામ લખેલું હતું.
ડિસેમ્બર 12: રાજે અજાણ હતા, જ્યારે સ્લિપ ખુલી ત્યારે તેઓ ચોંકી ગયા
12 ડિસેમ્બર રાજસ્થાનના રાજકારણમાં પરિવર્તનનો યાદગાર દિવસ બની ગયો, જ્યારે રાજેને છેલ્લી ઘડી સુધી સીએમના નામથી અજાણ રાખવામાં આવ્યા. વસુંધરા રાજેએ હાઈકમાન્ડ પાસેથી મળેલી સ્લિપના આધારે સીએમ પદ માટે પ્રથમ વખત ધારાસભ્ય બનેલા ભજનલાલ શર્માના નામનો પ્રસ્તાવ મૂક્યો હતો.
આ સ્લિપથી જ રાજેને સીએમનું નામ પણ જાણવા મળ્યું, જે પહેલા તેમને તેના વિશે જાણવાની પણ મંજૂરી આપવામાં આવી ન હતી. જ્યારે તેણે સ્લિપ ખોલી ત્યારે તેના આઘાતથી આ સ્પષ્ટ થયું. રક્ષા મંત્રી રાજનાથ સિંહની હાજરીમાં રાજે પાસેથી સીએમ પદ હટી ગયું હતું.
CM જાહેર કરતા પહેલાં બે પરાજિત નેતાઓને બોલાવ્યા
સૂત્રોના જણાવ્યા અનુસાર, રાજનાથની હાજરીમાં સીએમના નામની જાહેરાત થવાની હતી અને તમામ ધારાસભ્યોને પાર્ટી ઓફિસ પહોંચવા માટે કહેવામાં આવ્યું હતું. આ દિવસે વિપક્ષના નેતા રાજેન્દ્ર રાઠોડ અને વિપક્ષના ઉપનેતા સતીશ પુનિયાને અચાનક ફોન આવતા બંનેને આશ્ચર્ય થયું હતું.
સતીશ પુનિયા અને રાજેન્દ્ર રાઠોડ તે ધારાસભ્ય દળની બેઠકમાં હાજર હતા, જેથી જો બળવો થાય તો તેઓ તેમને સંભાળી શકે.
બેઠક શરૂ થાય તે પહેલાં બંને નેતાઓને રાષ્ટ્રીય અધ્યક્ષ જેપી નડ્ડાનો ફોન આવ્યો હતો અને તેમને પાર્ટી કાર્યાલય પહોંચવાની સૂચના આપવામાં આવી હતી. બંનેના મનમાં પ્રશ્ન એ હતો કે હારેલા નેતાઓને આ સભા પહેલાં પહોંચી જવાની સૂચના કેમ આપવામાં આવી?
જો કે, બંને નેતાઓને કહેવામાં આવ્યું હતું કે જ્યારે સીએમ પદ માટે નામની જાહેરાત કરવામાં આવે છે, ત્યારે કોઈપણ ધારાસભ્યએ વિરોધનો અવાજ ઉઠાવવો જોઈએ નહીં. આવી સ્થિતિમાં હાઈકમાન્ડના આદેશને સમર્થન આપી ધારાસભ્યોને એકજૂટ રાખવા બંને નેતાઓને બોલાવવામાં આવ્યા હતા.
આ કારણથી રાઠોડ અને પુનિયા બેઠક પહેલાં પાર્ટી ઓફિસ પહોંચી ગયા હતા. ધારાસભ્ય દળની બેઠક શરૂ થાય તે પહેલાં જ બંનેને બહારના રૂમમાં બેસાડવામાં આવ્યા હતા. હૉલની અંદર સભા શરૂ થઈ. જ્યારે સીએમ માટે ભજનલાલનું નામ બોલાવવામાં આવ્યું ત્યારે કોઈ ધારાસભ્યએ કોઈ વાંધો ઉઠાવ્યો ન હતો, તેથી રાઠોડ અને પુનિયાની સલાહ લેવાની જરૂર નહોતી.
