ચેર્નોબિલ બ્લાસ્ટ પાછળ સ્લીપ એપનિયા જવાબદાર?: 13% ભારતીય યુવાનોને સ્લીપ એપનિયા, બીપી, હાર્ટ એટેક જેવી સમસ્યાનું જોખમ વધી શકે

શું તમારી સાથે ક્યારેય એવું બન્યું છે? સૂતી વખતે તમને અચાનક લાગે છે કે તમે શ્વાસ લઈ શકતા નથી અને તમારી ઊંઘમાં ખલેલ પહોંચે છે. આ સ્લીપ એપનિયાને કારણે થાય છે. તે ઊંઘની વિકૃતિ છે. આપણા ફેફસાં અને મગજમાં પૂરતો ઓક્સિજન પહોંચતો નથી આ કારણે થાય છે અને ગૂંગળામણ થવા લાગે છે. મગજ કોઈક રીતે આપણને જગાડવાનો પ્રયાસ કરે છે, જેના કારણે ઊંઘમાં વિક્ષેપ આવે છે.

હળવા સ્લીપ એપનિયામાં રાત્રે 50 થી 100 વખત જાગવું સામેલ છે. જેમ જેમ આ સમસ્યા વધે છે તેમ તેમ રાત્રે ઊંઘમાં ખલેલ પડવાની આવૃત્તિ પણ વધે છે. જ્યારે સમસ્યા ગંભીર હોય છે, ત્યારે વ્યક્તિ એક રાતમાં 250 થી વધુ વખત જાગી શકે છે. જેના કારણે ઊંઘ પૂરી નથી થતી અને દિવસભર થાક રહે છે.

રાત્રે વારંવાર શ્વાસ બંધ થવાને કારણે લોહીમાં ઓક્સિજનની ઉણપ જોવા મળે છે. જેના કારણે શરીરના તમામ મહત્વપૂર્ણ અંગો પ્રભાવિત થાય છે. મગજમાં ઓક્સિજનની અછતને કારણે મગજની કાર્યક્ષમતા, યાદશક્તિ અને ધ્યાન નબળું પડી જાય છે. સેક્સ્યુઅલ ડિસફંક્શન થવા લાગે છે. ક્યારેક હાર્ટ એટેક અને સ્ટ્રોક જેવી જીવલેણ સ્થિતિ પણ આવી શકે છે.

જાણીતી જર્નલ ‘સાયન્સ ડાયરેક્ટ’માં પ્રકાશિત AIIMSના અભ્યાસ અનુસાર, ભારતના 10.4 કરોડ યુવાનો સ્લીપ એપનિયાનો સામનો કરી રહ્યા છે. આનો અર્થ એ થયો કે આશરે 13% ભારતીય યુવાનોને સ્લીપ એપનિયા છે.

તેથી જ આજે ‘તબિયતપાણી’ માં આપણે સ્લીપ એપનિયા વિશે વાત કરીશું. તમે એ પણ શીખી શકશો કે-

લેખ વિગતવાર વાંચતા પહેલા એક ઘટના પરથી સમજીએ કે સ્લીપ એપનિયાને અવગણવું કેટલું મોંઘુ પડી શકે છે.

સ્લીપ એપનિયાના કારણે દુનિયાને મોટો ઝટકો લાગ્યો

તે 1986 ની વસંત હતી, જ્યારે ચેર્નોબિલ પાવર પ્લાન્ટમાં ભયંકર વિસ્ફોટ થયો હતો. આ અકસ્માતમાં રશિયા, યુક્રેન અને બેલારુસમાં 50 લાખથી વધુ લોકો રેડિયેશનનો શિકાર બન્યા હતા. પછીના ઘણા વર્ષો સુધી, તેના રેડિયેશનથી પ્રભાવિત લોકો કેન્સરથી મૃત્યુ પામતા રહ્યા. જેના કારણે સોવિયેત સંઘને લાખો કરોડ રૂપિયાનું નુકસાન થયું હતું. તેની અસર આખી દુનિયા પર થઈ.

જ્યારે આ દુર્ઘટનાની તપાસ કરવામાં આવી ત્યારે જાણવા મળ્યું કે સ્વીચ ઓન-ઓફ હેન્ડલ કરી રહેલા ટેકનિશિયન સ્લીપ એપનિયાના દર્દી હતા અને 13 કલાક સુધી સૂતા ન હતા. સ્વીચ ઓફ કરતા થોડા સમય પહેલા જ તે ગાઢ નિંદ્રામાં સરી પડ્યો અને ઊંઘતો રહ્યો. પરિણામે ભયંકર અકસ્માત સર્જાયો હતો. આ દુર્ઘટનાનું મુખ્ય કારણ ઊંઘની ઉણપ અને સ્લીપ એપનિયા માનવામાં આવે છે. જોકે, સોવિયત સંઘ પર અકસ્માતને છુપાવવા માટે આવા બહાના બનાવવાનો આરોપ છે.

સ્લીપ એપનિયાના લક્ષણો શું છે? શ્રી બાલાજી એક્શન મેડિકલ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ, દિલ્હીના પલ્મોનોલોજી અને સ્લીપ મેડિસિન વિભાગના ડિરેક્ટર ડૉ. અનિમેષ આર્ય કહે છે કે સ્લીપ એપનિયાને અવગણવું મોંઘું પડી શકે છે. મોટાભાગના લોકો તેના લક્ષણોને ઓળખતા નથી. તેથી તેમને જરૂરી સારવાર મળતી નથી. તેના લક્ષણો શું છે, ગ્રાફિકમાં જુઓ.

સ્લીપ એપનિયાના કેટલા પ્રકાર છે? અમેરિકન નેશનલ સ્લીપ ફાઉન્ડેશન અનુસાર, સ્લીપ એપનિયા ત્રણ પ્રકારના હોય છે. આમાં સૌથી સામાન્ય અવરોધક સ્લીપ એપનિયા છે. આ સિવાય સેન્ટ્રલ અને કોમપ્લેકશ સ્લીપ એપનિયા છે. ગ્રાફિકમાં વિગતો જુઓ-

સ્લીપ એપનિયા જીવલેણ સ્થિતિ તરફ દોરી શકે છે ​​​​​​ડૉ. અનિમેષ આર્ય કહે છે કે શરૂઆતના દિવસોમાં સ્લીપ એપનિયા ખૂબ જ સામાન્ય સ્વાસ્થ્ય સ્થિતિ જણાય છે. મોટાભાગના લોકો નસકોરાને મોટી સમસ્યા નથી માનતા, પરંતુ તેના કારણે દરરોજ રાત્રે આપણા લોહીમાં ઓક્સિજનની ઉણપ થાય છે. લોહી આપણા શરીરના તમામ અંગોને ઓક્સિજન પૂરો પાડે છે. ઓક્સિજનની અછતને કારણે શરીરના તમામ અંગોની કામગીરી પર અસર થવા લાગે છે.

આપણું મગજ જીવંત રહેવા માટે સંપૂર્ણપણે ઓક્સિજન પર નિર્ભર હોવાથી, તે સ્લીપ એપનિયાથી સૌથી વધુ અસરગ્રસ્ત છે. જેના કારણે યાદશક્તિમાં ઘટાડો, ડિપ્રેશન અને માનસિક મૂંઝવણ જેવી સ્થિતિઓ બનવા લાગે છે.

સ્લીપ એપનિયા હાઈ બ્લડ પ્રેશર, હાઈ બ્લડ શુગર અને હાઈ કોલેસ્ટ્રોલ જેવી સમસ્યાઓનું કારણ બની શકે છે. જેના કારણે હાર્ટ એટેક અને સ્ટ્રોક જેવી જીવલેણ સ્થિતિ પણ ઊભી થઈ શકે છે. સ્લીપ એપનિયાને કારણે અન્ય કઈ સ્થિતિઓ થઈ શકે છે તે જોવા માટે ગ્રાફિક જુઓ.

સ્લીપ એપનિયાના દર્દીઓએ વાહન ચલાવવું જોઈએ નહીં ડો.અનિમેષ આર્ય કહે છે કે, સ્લીપ એપનિયાના દર્દીઓએ વાહન ચલાવવું ન જોઈએ કારણ કે તેઓ ગમે ત્યારે અને ગમે ત્યાં સૂઈ શકે છે. ડ્રાઇવિંગ કરતી વખતે થોડીક સેકન્ડની નિદ્રા પણ તમારા જીવનને જોખમમાં મૂકી શકે છે. આ સિવાય ડૉક્ટરો તેના દર્દીઓને ભારે મશીનરી ન ચલાવવાની સલાહ આપે છે. ચેર્નોબિલ પાવર પ્લાન્ટમાં થયેલો બ્લાસ્ટ તેનું સૌથી મોટું ઉદાહરણ છે.

સ્લીપ એપનિયાના દર્દીઓએ પણ રસોઈ કરવાનું ટાળવું જોઈએ કારણ કે રસોડામાં અચાનક સૂઈ જવાથી તેમને ગરમ તેલ અથવા ગરમ પાણીથી દાઝી જવાનું જોખમ રહે છે.

આ સિવાય, ગ્રાફિકમાં જુઓ કે તેઓએ કયા કાર્યો ટાળવા જોઈએ.

ડો.અનિમેષ આર્ય કહે છે કે, જો સ્લીપ એપનિયાના લક્ષણો દેખાય તો નિષ્ણાતની સલાહ લીધા બાદ સારવાર લેવી જરૂરી છે. જો કે, આપણે ઘરે કેટલાક ઉપાય કરીને આ સ્થિતિને કારણે થતી સમસ્યાઓને ઘટાડી શકીએ છીએ. ગ્રાફિક જુઓ.

જ્યારે તમને સ્લીપ એપનિયા હોય ત્યારે કઈ બાબતોનું ધ્યાન રાખવું? ડો.અનિમેષ આર્ય કહે છે કે આ સ્થિતિમાં સૌ પ્રથમ આપણે ઊંઘની ગુણવત્તા પર ધ્યાન આપવું જોઈએ. આ માટે સૂવાનો અને જાગવાનો યોગ્ય સમય નક્કી કરો. સૂવાનો રૂમમાં સંપૂર્ણ અંધારું હોવું જોઈએ અને પલંગને એવી સ્થિતિમાં રાખવાનો પ્રયત્ન કરવો જોઈએ કે આપણા માથાની બાજુ પગની તુલનામાં થોડી ઉંચી હોય.

રાત્રે કોઈ પણ જીવલેણ પરિસ્થિતિને ટાળવા માટે, સૂવાના ઓછામાં ઓછા બે કલાક પહેલાં રાત્રિભોજન કરવું જરૂરી છે કારણ કે સ્લીપ એપનિયામાં, સૂતી વખતે આપણા લોહીમાં ઓક્સિજનની ઉણપ હોય છે. જો આપણે સૂતા પહેલા ખોરાક ખાઈ લીધો હોય, તો પાચન માટેનો મોટાભાગનો રક્ત પ્રવાહ પેટની આસપાસ હશે. આના કારણે, બાકીના શરીરમાં લોહીનો પ્રવાહ ઓછો થશે અને ઓક્સિજનની ઉણપ થશે. આ જીવલેણ પરિસ્થિતિનું નિર્માણ કરી શકે છે.

આ સિવાય આપણે આપણા ખાનપાનનું પણ ખાસ ધ્યાન રાખવું જોઈએ. સ્લીપ એપનિયાના દર્દીઓએ શું ખાવું જોઈએ અને શું ન ખાવું જોઈએ તેના વિશે ગ્રાફિક જુઓ.