28 મિનિટ પેહલા
- કૉપી લિંક
તાજેતરમાં MNC કંપની લાર્સન એન્ડ ટુબ્રો (L&T)ના ચેરમેન એસ. એન. સુબ્રમણ્યમે એક નિવેદન આપ્યું હતું જેમાં તેમણે પોતાના કર્મચારીઓને અઠવાડિયામાં 90 કલાક કામ કરવાની સલાહ આપી હતી. આ પછી, કામના કલાકોને લઈને દેશભરમાં ચર્ચા છેડાઈ ગઈ છે.
બોલિવૂડ એક્ટ્રેસ દીપિકા પાદુકોણથી લઈને આરપીજી એન્ટરપ્રાઈઝના ચેરમેન હર્ષ ગોએન્કા, એસ. એન. સુબ્રમણ્યમના આ નિવેદન પર આકરી ટીકા કરી હતી. હર્ષ ગોયેન્કાએ કહ્યું કે કામ સ્માર્ટલી કરવું જોઈએ, ગુલામી જેવું નહીં.
આ પહેલા ઈન્ફોસિસના ચેરમેન નારાયણ મૂર્તિએ પણ યુવાનોને અઠવાડિયામાં 70 કલાક કામ કરવાની સલાહ આપી હતી. આવી સ્થિતિમાં સવાલ એ ઊભો થાય છે કે ભારતમાં કામના કલાકો અંગે શું નિયમ છે. લેબર લો આ વિશે શું કહે છે?
તો આજે કામના સમાચારમાં આપણે વાત કરીશું કે ભારતમાં કામના કલાકો અંગે શું નિયમ છે? તમે એ પણ શીખી શકશો કે-
- લેબર લો ઓવરટાઇમ વિશે શું કહે છે?
- લેબર લોનું ઉલ્લંઘન કરવા બદલ કંપની સામે શું પગલાં લઈ શકાય?
નિષ્ણાત: રવિ રંજન મિશ્રા, એડવોકેટ, સુપ્રીમ કોર્ટ
પ્રશ્ન: ભારતમાં કામના કલાકો કેટલા છે? જવાબ- ફેક્ટરી એક્ટ, 1948માં કામના કલાકો નક્કી કરવામાં આવ્યા છે. આ મુજબ, ભારતના કારખાનાઓ અને પ્રોડક્શન યુનિટમાં કામ કરવાનો સમય દિવસમાં મહત્તમ 9 કલાક અને અઠવાડિયામાં 48 કલાક નક્કી કરવામાં આવ્યો છે. 9-કલાકની શિફ્ટમાં, વ્યક્તિને એક કલાકનો લંચ બ્રેક મળવો જોઈએ.
તેમજ અઠવાડિયામાં એક રજા આપવી જરૂરી છે. જો કોઈ કર્મચારી તેના નિર્ધારિત સમય કરતા વધુ કામ કરશે તો તેને ઓવરટાઇમના પૈસા આપવા પડે છે.
પ્રશ્ન- ઓવરટાઇમ અંગે કાયદો શું છે? જવાબ- ફેક્ટરી એક્ટ, 1948 મુજબ, જો કોઈ વ્યક્તિ અઠવાડિયામાં 48 કલાકથી વધુ કામ કરે છે, તો તે વધારાના કલાકો માટે બમણી ચુકવણી મેળવવા માટે હકદાર છે. જો કે, ઓવરટાઇમ ચૂકવ્યા પછી પણ, કામ અઠવાડિયામાં 60 કલાકથી વધુ ન થઈ શકે. આ કાયદા મુજબ ફેક્ટરીઓએ તેમના કર્મચારીઓને વધુમાં વધુ પાંચ કલાક કામ કર્યા બાદ ઓછામાં ઓછા અડધા કલાકનો બ્રેક આપવો જરૂરી છે. આ કાયદામાં સ્પષ્ટ છે કે આ નિયમ માત્ર ફેક્ટરીમાં કામ કરતા કર્મચારીઓ માટે છે.
પ્રશ્ન- જો કોઈ કંપની કામના કલાકોને લઈને મનમાની કરે તો તેની સામે શું પગલાં લઈ શકાય? જવાબ- સુપ્રીમ કોર્ટના એડવોકેટ રવિ રંજન મિશ્રાનું કહેવું છે કે ફેક્ટરી એક્ટ, 1948માં કંપની અથવા ફેક્ટરી વિરુદ્ધ કાર્યવાહી માટે કેટલાક નિયમો નક્કી કરવામાં આવ્યા છે. આ કાયદાની કલમ 92 મુજબ, જો કોઈ કંપની આ કાયદાની કોઈપણ જોગવાઈનું ઉલ્લંઘન કરે છે, તો તેને એક લાખ રૂપિયા સુધીના દંડની સજા થઈ શકે છે, કંપનીના માલિકને એક વર્ષ સુધીની કેદ અથવા બંને સજા થઈ શકે છે.
પ્રશ્ન: જો કંપની ઓવરટાઇમ ચૂકવતી નથી, તો કર્મચારી કોને ફરિયાદ કરી શકે? જવાબ- જો કર્મચારીએ કામ કર્યું હોય તો તેને તેનો પગાર મેળવવાનો અધિકાર છે. જો કોઈ કંપની અથવા કોન્ટ્રાક્ટર તેના કર્મચારીનો પગાર રોકે છે અથવા પગાર ચૂકવવાનો ઇનકાર કરે છે, તો ફરિયાદ કરી શકાય છે. આ માટે કર્મચારીએ પહેલા સ્થાનિક પોલીસને લેખિત ફરિયાદ કરવી જોઈએ. જો પોલીસ ફરિયાદને ગંભીરતાથી ન લે તો કર્મચારી આ બાબતે રાજ્ય સરકારની લેબર કોર્ટ અથવા ડિસ્ટ્રિક્ટ કોર્ટમાં ફરિયાદ કરી શકે છે.
આ લેખિત ફરિયાદમાં તમારે તમારું પૂરું નામ, સરનામું, ફોન નંબર, કર્મચારી ID, બાકી રકમની માહિતી સાથે કોન્ટ્રાક્ટર અથવા કંપનીનું પૂરું નામ, સરનામું અને કામનું સ્થળ દાખલ કરવું પડશે. આ સાથે કર્મચારીએ એ પણ જણાવવું પડશે કે તેણે કયા સ્થળે કે પ્રોજેક્ટ પર કેટલા સમય સુધી કામ કર્યું છે. આ સિવાય તમે લેબર કમિશનરની ઓફિસમાં પણ લેખિત ફરિયાદ કરી શકો છો. લેબર કમિશનર પણ કાનૂની કાર્યવાહી કરી શકે છે અને તમારા લેણાં ચૂકવી શકે છે.
ફરિયાદ કરતી વખતે, ગ્રાફિકમાં આપેલા કેટલાક મુદ્દાઓને ધ્યાનમાં રાખવું જરૂરી છે.
જો કોઈ કર્મચારીને નિર્ધારિત કલાકો કરતાં વધુ કામ કરવા બદલ યોગ્ય પેમેન્ટ ન મળે તો તે લેબર કોર્ટ અથવા લેબર કમિશનરની ઓફિસમાં ફરિયાદ કરી શકે છે. જો કોઈ કંપની લેબર કાયદાનું વારંવાર ઉલ્લંઘન કરે છે, તો તેનું લાઇસન્સ પણ રદ થઈ શકે છે.
પ્રશ્ન- વિકસિત દેશોમાં લોકો અઠવાડિયામાં કેટલા કલાક કામ કરે છે? જવાબ- તમને જાણીને નવાઈ લાગશે કે વિશ્વના વિકસિત દેશોમાં લોકો અઠવાડિયામાં 40 કલાકથી ઓછું કામ કરે છે.
વર્લ્ડ હેલ્થ ઓર્ગેનાઈઝેશન (WHO) દ્વારા નક્કી કરવામાં આવેલ દર અઠવાડિયે કામનું ધોરણ પણ આમાં બંધબેસે છે. જેમાં અમેરિકા, બ્રિટન, જાપાન, જર્મની, ફ્રાન્સ, રશિયા, ઓસ્ટ્રેલિયા, ઇટાલી, સ્વીડન અને સ્વિટ્ઝર્લેન્ડ સહિતના ઘણા વિકસિત દેશોનો સમાવેશ થાય છે.
પ્રશ્ન- ભારતમાં લોકો અઠવાડિયામાં સરેરાશ કેટલા કલાક કામ કરે છે? જવાબ- ભારત વિશ્વના એવા દેશોમાંથી એક છે જ્યાં કર્મચારીઓ લાંબા સમય સુધી કામ કરે છે. ઈન્ટરનેશનલ લેબર ઓર્ગેનાઈઝેશન (ILO) અનુસાર, અહીં દરેક કર્મચારી અઠવાડિયામાં 46.7 કલાક કામ કરે છે. ઉપરાંત, 51% કર્મચારીઓ દર અઠવાડિયે 49 કે તેથી વધુ કલાક કામ કરે છે. વિશ્વના સૌથી વધુ કામના કલાકો ધરાવતા દેશોમાં ભારત બીજા ક્રમે છે. આ યાદીમાં પ્રથમ સ્થાને ભૂટાન છે, જ્યાં 61% કર્મચારીઓ અઠવાડિયામાં 54.4 કલાક કામ કરે છે.
