અંશુમન તિવાર, આર્થિક વિશ્લેષક22 મિનિટ પેહલા
- કૉપી લિંક
મોદી 3.0નું પહેલું બજેટ રસપ્રદ હોવાની સાથે સાથે ખૂબ જટિલ પણ છે. બજેટમાં જે કહેવામાં આવ્યું છે અને ફાઇનાન્સ બિલમાં તમે જે વાંચ્યું છે એમાં મોટો તફાવત છે. બજેટમાંથી કેટલીક આશા-અપેક્ષાઓ હતી, એ અપેક્ષાઓમાં કેટલાક રાજકીય સંકેતો હતા, જે ચૂંટણીમાંથી બહાર આવ્યા હતા, એ તમામને સામેલ કરવાનો પ્રયાસ કરવામાં આવ્યો છે.
સામાન્ય રીતે બજેટ સમજવા માટે આપણે ભાગ-A થી ભાગ-B તરફ જઈએ છીએ, પરંતુ આજે આપણે આ બજેટની શરૂઆત પાર્ટ-Bથી કરીએ અને પાર્ટ-A સુધી જઈએ, એટલે કે ઊંધી શરૂઆત કરીને બજેટને સમજીએ.
બજેટનો છેલ્લો ભાગ જેમાં લોકોને સૌથી વધુ રસ છે. જોગવાઈઓ પહેલાં ચાલો જાણીએ એ મોટા સંકેતો, જે ભવિષ્યની દિશા નક્કી કરશે…
એવું માનવામાં આવે છે કે મધ્યમવર્ગ બજેટમાં આવકવેરા સંબંધિત જાહેરાતોની સૌથી વધુ રાહ જોઈ રહ્યો હતો. જોકે આવકવેરો મધ્યમવર્ગ ન હોવા છતાં ભારતનો મધ્યમવર્ગ ઘણો મોટો છે. એ માત્ર 2થી 2.5 કરોડ ટેક્સ ચૂકવનારા લોકો સુધી મર્યાદિત નથી, પરંતુ તેમ છતાં સમગ્ર બજેટનું અર્થઘટન ફક્ત આ લોકો પર કેન્દ્રિત છે.
2020માં લાવવામાં આવેલી નવી કર વ્યવસ્થામાં બચતને પ્રોત્સાહિત કરવાની કોઈ જોગવાઈ નહોતી. આ માટે કોઈ પ્રોત્સાહન નહોતું. આ વખતે ફરીથી બજેટમાં નાણામંત્રીએ એ જ પ્રતિબદ્ધતાનો પુનરુચ્ચાર કર્યો છે અને નવી કર વ્યવસ્થાને વધુ આકર્ષક બનાવી છે, પરંતુ જૂની કર વ્યવસ્થાને સ્પર્શી નથી.
નવી કર વ્યવસ્થામાં પગારદારવર્ગને ફાયદો થશે એવા સ્ટાન્ડર્ડ ડિડક્શનને વધારીને 25,000 રૂપિયા કરવામાં આવ્યું છે. સ્લેબમાં થોડો ફેરફાર કરવામાં આવ્યો હતો, 3થી 6 લાખ રૂપિયાની આવકનો સ્લેબ વધારીને 6થી 7 લાખ રૂપિયા કરવામાં આવ્યો હતો અને અહીં થોડી બચત થશે. અહીંથી નાણામંત્રીએ ફિલોસોફી સ્પષ્ટ કરી કે બચત તમારી પોતાની જવાબદારી છે. સરકાર ટેક્સના દર ઓછા રાખશે અને તમને છૂટ નહીં આપે અને આ સમજવા જેવી વાત છે.
હવે આપણે બીજી બાજુ જઈએ, જ્યાં ઘણા બધા લોકોની નજર હતી અને એને લઈને જબરદસ્ત ઊથલપાથલ દેખાઈ, એટલે કે શેરબજાર. જે બજેટ પછી ઝડપથી ઘટીને ખૂબ જ અશાંત થઈ ગઈ અને શેરબજારને અશાંત કરનાર ઘણી એવી બાબતો આ બજેટમાં છે.
જેમ લોંગ ટર્મ કેપિટલ ગેઈન્સ (LTCG) 10%થી વધારીને 12.5% કરવામાં આવ્યો હતો, F&O (ફ્યુચર્સ એન્ડ ઓપ્શન્સ) પર ટ્રેડિંગ કરનારાઓ પર STT દર બમણો કરવામાં આવ્યો હતો. પ્રોપર્ટીમાં ઈન્ડેક્સેશન લાભો અંગે ફેરફારો કરવામાં આવ્યા હતા અને શોર્ટ ટર્મ કેપિટલ ગેઈનના દરોમાં પણ વધારો કરવામાં આવ્યો હતો, જેની માહિતી પછીથી આપવામાં આવશે.
એકંદરે આ બધું રોકાણના મૂડ માટે સારું નહોતું. બજારને આવું બજેટ જોઈતું ન હતું. બજારને લાગ્યું કે મૂડ સારો નથી અને તેથી આ બજેટ શેરબજારના દૃષ્ટિકોણથી નબળું હતું, રોકાણકારોના દૃષ્ટિકોણથી નબળું હતું. હા, જો આપણે નાના રોકાણકારોને જોઈએ તો તેમણે એક વર્ષમાં મ્યુચ્યુઅલ ફંડમાંથી રૂ. 1.15 લાખના મૂડીલાભ પર ટેક્સ ચૂકવવો પડશે નહીં.
મેં શરૂઆતમાં કહ્યું એમ, આ સરકાર છેલ્લાં 10 વર્ષથી આવકવેરાના સંદર્ભમાં ખૂબ જ અનામત છે. ટેક્સ સ્લેબમાં જે પણ ફેરફારો થયા છે એ ખૂબ જ મામૂલી છે. એક રીતે નાણામંત્રી તરફથી ધન્યવાદ છે કે તમે અમને ત્રીજી વખત સરકારમાં લાવ્યા, આ લો 12થી 15 હજાર રૂપિયાની મદદ. એકંદરે, એવા કોઈ મોટા ફેરફારો થયા નથી કે જે આ આવકવેરા માટેનું સ્વપ્ન બજેટ બનાવે.
ખાસ કરીને જે રીતે મોંઘવારી વધી છે અને મધ્યમવર્ગના જીવન ખર્ચમાં વધારો થયો છે એ જોતાં આ કર રાહતો માત્ર નાની છે.
કસ્ટમ ડ્યૂટી સંબંધિત જાહેરાત વિશે વાત કરવી પણ જરૂરી છે. વિદેશથી આવતા મોબાઈલ ફોન અને એના પાર્ટ્સ પરની ડ્યૂટી ઘટાડવા માટે સરકાર પર દબાણ હતું. એટલા માટે નહીં કે ભારતમાં એની કિંમત ઓછી હોવી જોઈએ, પરંતુ જેથી ભારતમાંથી નિકાસ કરતી મોબાઈલ કંપનીઓની કિંમતમાં ઘટાડો થઈ શકે. આનાથી અમને થોડો ફાયદો થશે અને તમને પણ મળશે. જો મોબાઈલ કંપનીઓ ગ્રાહકોને કસ્ટમ ડ્યૂટી કન્સેશન આપે તો મોબાઈલ સસ્તા થઈ શકે.
હવે મોટી જાહેરાત પર આવીએ છીએ. મોટી જાહેરાતોમાં એક હેડલાઇન બનાવવાની જાહેરાત અને બીજી રાજકીય જાહેરાત છે. જો તમે બજેટની બે જાહેરાતને એકસાથે સરખાવો તો રોજગાર માટેના બજેટમાં 2 લાખ કરોડ રૂપિયાની પાંચ યોજનાના પેકેજની જાહેરાત કરવામાં આવી છે. આ એક સંકેત છે. સરકારે સ્વીકાર્યું છે કે બેરોજગારીને લઈને ચૂંટણી દરમિયાન જે પ્રતિક્રિયા આવી છે એના વિશે કંઈક કરવું જોઈએ.
બીજી તરફ, જો તમે એના પર નજર નાખો તો બે ગઠબંધન પક્ષો સાથે રાજ્યોને લગભગ 1 લાખ કરોડ રૂપિયાની સીધી સહાય આપવામાં આવી હતી. એક આંધ્રપ્રદેશ અને બીજું બિહાર. જો રાજકીય દૃષ્ટિકોણથી જોવામાં આવે તો બજેટના ઘણા અર્થ થાય છે, પરંતુ જો આર્થિક દૃષ્ટિકોણથી જોવામાં આવે તો બજેટમાં ઘણુંબધું જોવા મળતું નથી, કારણ કે આ બજેટ વચગાળાના બજેટનું સંપૂર્ણ બજેટ છે. છ મહિના વીતી ગયા છે, આગામી બિગ બજેટ વર્ષના અંતથી તૈયાર થવાનું શરૂ થશે, તેથી આ સમયે સરકારની સૌથી મોટી પ્રાથમિકતા એ હતી કે આ બજેટ પછી તેના ગઠબંધન ઘટકો શાંત રહે અને સાથે રહે.
બાકીના રેલવે અને ઈન્ફ્રા. માટે માત્ર નાની સાંકેતિક જાહેરાતો છે. એવું પણ લાગે છે કે સરકાર આ બજેટ દ્વારા સાતત્ય બતાવવા માગે છે. આપણે કેટલીક નાની-મોટી પહેલ જોઈએ છીએ, વિવિધ પદ્ધતિઓની. એકંદરે એ પહેલાંની અસર અર્થતંત્રમાં વૃદ્ધિમાં વધારો, નોકરીઓ વધારવામાં અને માગમાં વધારો થવામાં જોવા મળશે નહીં.
ત્રીજું, આ પછી જો તમારે બજેટમાં કોઈ ફોકસ શોધવું હોય તો એ નાના ઉદ્યોગો છે. જોકે નાના ઉદ્યોગોના કિસ્સામાં પણ આ જ યોજનાઓ ચાલી રહી છે. તેમની ફાળવણીમાં વધારો કરવામાં આવ્યો હતો અને બેંકોની મદદથી તેમને વધુ સરળતાથી લોન આપવા જેવી જોગવાઈઓ ઉમેરવામાં આવી હતી.
મોદી સરકારના અગાઉના બજેટમાં મોટી યોજનાઓ, મેગા યોજનાઓની વાત કરવામાં આવતી હતી. આ બજેટમાં ગઠબંધન સરકારના પડકારો સ્પષ્ટ દેખાતા હતા, કારણ કે મેગા યોજનાઓનું પ્રતિબિંબ આ બજેટમાં દેખાતું ન હતું. આખા ભાષણમાં આપણે સ્માર્ટ સિટી કે ગંગા મિશન વિશે સાંભળ્યું નથી. આવી ઘણી મોટી યોજનાઓ આ વખતે સાંભળવા મળી નથી, પરંતુ હા, બજેટ દસ્તાવેજોમાં એના પર ઘણી ફાળવણી કરવામાં આવી હશે, જે છુપાવવામાં આવી હશે. આ વખતે કોઈ વધુ ફ્લેગ બેરિંગ સ્કીમ ન હતી.
એકંદરે આ સરકારનું મધ્યગાળાનું બજેટ હતું. આ બજેટને જોતાં એવું લાગે છે કે આ બજેટનાં પરિણામોના આધારે નાણામંત્રીને ઘણાં મહત્ત્વપૂર્ણ ક્ષેત્રોમાં મોટા ફેરફારો કરવા પડશે. આપણે ફેબ્રુઆરી 2025માં વાસ્તવિક સુધારા બજેટની અપેક્ષા રાખવી જોઈએ.
