4 કલાક પેહલાલેખક: આકાશ ખરે
- કૉપી લિંક
કેન્દ્ર સરકારે ગુરુવારે અશ્લીલ કન્ટેન્ટનું પ્રસારણ કરતા 18 OTT પ્લેટફોર્મ પર પ્રતિબંધ મૂક્યો છે. આ સાથે જ 19 વેબસાઈટ, 10 એપ્સ અને 57 સોશિયલ મીડિયા હેન્ડલ પણ બ્લોક કરવામાં આવ્યા છે. સરકારના આ પગલાથી ફરી એકવાર OTT પર સ્ટ્રીમ થતી સામગ્રીને લઈને ચર્ચા છેડાઈ ગઈ છે. આજે અમે તમને જણાવીશું કે કેવી રીતે અશ્લીલ કન્ટેન્ટનું વેબ OTT પર કેવી રીતે ફેલાયું અને સમાજ પર તેની શું અસર પડે છે. આવો જાણીએ OTT પ્લેટફોર્મનું કેવી રીતે નિરીક્ષણ કરવામાં આવે છે…
OTT પર સોફ્ટ પોર્નની જાળ કેવી રીતે ફેલાઈ તે જાણો…
theglobalstatistics.comના એક રિપોર્ટ અનુસાર, ભારતમાં 2024 સુધીમાં અંદાજે 45 કરોડ OTT સબસ્ક્રાઇબર્સ હશે. હાલમાં દેશમાં કુલ 57 OTT પ્લેટફોર્મ છે, જેમાંથી Disney + Hotstar ભારતમાં ટોપનું OTT પ્લેટફોર્મ છે. તે બજારનો 41% હિસ્સો ધરાવે છે.
જો કે, આ 57 OTT પ્લેટફોર્મ્સ સિવાય દેશમાં ઘણા નાના OTT પ્લેટફોર્મ પણ છે. આ પ્લેટફોર્મ જે બતાવે છે તે ત્યારે જ ચર્ચામાં આવે છે જ્યારે તેમના સંબંધિત ફરિયાદ દાખલ કરવામાં આવે છે.
KPMG (Kleinwald Piet Marwick Goerdeler) ના એક રિપોર્ટ મુજબ, OTT પર પોર્નોગ્રાફિક કન્ટેન્ટ ભારતમાં 2016 અને 2020ની વચ્ચે 1200%થી વધુ વધ્યું છે. આ સમય દરમિયાન ઘણા નાના પ્લેટફોર્મ ‘ઈરોટિક કન્ટેન્ટ’ના નામે પોર્ન પીરસતા અને વેચતા રહ્યા હતા.
OTT પર બોલ્ડ કન્ટેન્ટ આપતા પ્લેટફોર્મની લોકપ્રિયતા ULLU એપની સફળતા પરથી જાણી શકાય છે. આ એપ 2018માં લોન્ચ કરવામાં આવી હતી. લોકડાઉનના પહેલાં બે મહિનામાં બોલ્ડ કન્ટેન્ટને કારણે એપનો ગ્રોથ 250% વધ્યો છે.
લોકડાઉનમાં સૌથી મોટો વધારો થયો
જ્યારે 2020ના લોકડાઉન દરમિયાન OTT પ્લેટફોર્મનો પ્રચાર કરવામાં આવ્યો હતો, ત્યારે અલ્ટ બાલાજી, MX પ્લેયર અને ઉલ્લુ એપ જેવા OTT પ્લેટફોર્મ પર પોર્ન કન્ટેન્ટનું પૂર આવ્યું હતું.
ન્યૂઝ પોર્ટલ લેટ્સ ઓટીટીના રિપોર્ટ અનુસાર, જુલાઈ 2020માં ઓનલાઈન ઓટીટી પ્લેટફોર્મ મેક્સ પ્લેયર પર એડલ્ટ કોમેડી શો માટે એક દિવસમાં સૌથી વધુ સ્ટ્રીમિંગ (1.1 કરોડ) થયું હતું.
આ રિપોર્ટ અનુસાર, મે 2020માં અલ્ટ બાલાજીના વ્યુઅરશિપમાં 2019ની સરખામણીમાં 60%નો વધારો થયો છે. તેના મંથલી યુઝર્સમાં પણ 2020 માં 21% નો વધારો થયો છે. આ OTT પર વધુ એડલ્ટ કન્ટેન્ટ છે.
1 કરોડથી વધુ ડાઉનલોડ, 32 લાખથી વધુ ફોલોઅર્સ
હાલમાં જ સરકાર દ્વારા પ્રતિબંધિત 18 OTT એપ્લિકેશન્સમાંથી એક એપ્લિકેશનને 1 કરોડથી વધુ ડાઉનલોડ્સ થઇ છે. જોકે તેનું નામ જાહેર કરવામાં આવ્યું ન હતું. ગૂગલ પ્લે સ્ટોર પર બે અન્ય એપને 50 લાખથી વધુ ડાઉનલોડ્સ મળ્યા છે.
આ ઉપરાંત આ OTT પ્લેટફોર્મ્સે તેમની વેબસાઇટ્સ અને એપ્લિકેશન્સ પર પ્રેક્ષકોને આકર્ષવા માટે સોશિયલ મીડિયાનો પણ વ્યાપકપણે ઉપયોગ કર્યો હતો. આ સોશિયલ મીડિયા એકાઉન્ટ પર કુલ 32 લાખથી વધુ યુઝર્સ છે.
સાઇકેટ્રિસ્ટના દ્રષ્ટિકોણથી બાળકો અને સમાજ પર આ પ્રકારના કન્ટેન્ટની અસરને સમજો…
જ્યારે ભાસ્કરે આ અંગે ભોપાલના મનોચિકિત્સક ડૉ. પ્રિતેશ ગૌતમ સાથે વાત કરી તો તેમણે કહ્યું કે વેબ સિરીઝ અને OTT પર જે પ્રકારનું અશ્લીલ કન્ટેન્ટ રજૂ કરવામાં આવી રહ્યું છે તેનાથી બાળકો અને યુઝર્સ પર 3 નેગેટિવ અસરો થઈ રહી છે…
પ્રથમ અસર – બાળકોમાં આવેગ વધે છે
OTT કન્ટેન્ટમાં વલ્ગારિટી, નગ્નતા અને ડ્રગ્સનો દુરુપયોગ એટલો ગ્લેમરાઇઝ્ડ છે કે બાળકોને લાગે છે કે આ જ જીવન છે. આ જોઈને બાળકો ઈમ્પલ્સિવ થઈ રહ્યા છે, જે સમાજ માટે નુકસાનકારક છે. બાળકોનું સામાજિક વર્તુળ પણ સમાપ્ત થઈ રહ્યું છે.
બીજી અસર- ઘણી માનસિક વિકૃતિઓ
OTT પર દર્શાવેલ કન્ટેન્ટ ખૂબ જ વ્યસનકારક છે. એક એપિસોડ પૂરો થયા પછી યુઝર્સને બીજો એપિસોડ જોવાની તીવ્ર ઇચ્છા હોય છે. મનોવિજ્ઞાનની ભાષામાં તેને મજબૂરી કહે છે. ઘણા યુઝર્સ આખી રાત સ્ટ્રીમિંગમાં વિતાવે છે. આવી સ્થિતિમાં, જ્યારે તેઓ પૂરતી ઊંઘ લેતા નથી, ત્યારે તેઓ અન્ય માનસિક વિકૃતિઓ વિકસાવે છે.
ત્રીજી અસર- સોશિયલ મોરલ વેલ્યુ ડાઉન થાય
OTT પર પ્રસ્તુત કન્ટેન્ટમાં એક્સ્ટ્રા મેરિટલ અફેર, શિક્ષક-વિદ્યાર્થી અફેર અને કૌટુંબિક સંબંધોને પણ ખોટી રીતે રજૂ કરવામાં આવ્યા છે. આને જોયા પછી બાળકોના મનમાં વાસ્તવિક દુનિયામાં અજમાવવાની ઇચ્છા વધે છે. આ ઉપરાંત, આ વસ્તુઓને સામાન્ય બનાવીને OTT સામાજિક નૈતિક મૂલ્યને પણ નીચે લાવી રહ્યું છે.
હવે જાણો કેવી રીતે OTT પરનું રેગ્યુલેશન શરૂ થયું…
જ્યારે સીબીએફસી સિનેમાઘરોમાં રિલીઝ થતી ફિલ્મોના કન્ટેન્ટનું નિયમન કરે છે, ત્યારે ટીવી અને ઓટીટી પર રિલીઝ થતા કન્ટેન્ટને માહિતી અને પ્રસારણ મંત્રાલય હેઠળના ભારતીય પ્રસારણ અને ડિજિટલ ફાઉન્ડેશન દ્વારા નિયંત્રિત કરવામાં આવે છે.
જોકે શરૂઆતમાં OTT કન્ટેન્ટ માટે કોઈ નિયમો અને કાયદો નહોતા. આવી સ્થિતિમાં ઘણા પ્લેટફોર્મ પર નગ્નતા અને અશ્લીલતા દર્શાવવાના આરોપો લાગ્યા હતા. આ પ્રકારનું કન્ટેન્ટ મુખ્યત્વે સેક્રેડ ગેમ્સ, ફોર મોર શોટ્સ પ્લીઝ, તાંડવ, પાતાળ લોક અને લસ્ટ સ્ટોરીઝ જેવા શોમાં રજૂ કરવામાં આવી હતી, જે પાછળથી વિવાદમાં આવી હતી.
જ્યારે સોફ્ટ પોર્ન દેખાવાનું શરૂ થયું ત્યારે સરકાર એક્શનમાં આવી
ઘણા મીડિયા અહેવાલો અનુસાર, 2018 અને 2024ની વચ્ચે ઘણા OTT પ્લેટફોર્મ્સે વેબ સિરીઝના રૂપમાં બી-ગ્રેડ અને ઓછા બજેટમાં સોફ્ટ પોર્ન કન્ટેન્ટ રિલીઝ કરવાનું શરૂ કર્યું. જે બાદ સુપ્રીમ કોર્ટ અને દિલ્હી હાઈકોર્ટે OTT પર નિયમન નિયમો લાગુ કર્યા. અગાઉ આ OTT એપ્સને ઘણી વખત ચેતવણી આપવામાં આવી હતી, તેમ છતાં તેમના કન્ટેન્ટમાં કોઈ સુધારો જોવા મળ્યો નથી.
રાજ કુન્દ્રા પર 2021માં OTT દ્વારા પોર્ન વેચવાનો આરોપ
ઓટીટી અને એપ્સની આડમાં દેશમાં ચાલતા પોર્ન રેકેટનો પર્દાફાશ અભિનેત્રી શિલ્પા શેટ્ટીના પતિ રાજ કુન્દ્રાની ધરપકડ બાદ 2021માં પહેલીવાર થયો હતો. રાજ પર ‘હોટશોટ’ નામના ઓટીટી પ્લેટફોર્મ દ્વારા પોર્ન વેચવાનો આરોપ હતો. આ કેસમાં તેની ધરપકડ કરવામાં આવી હતી. હાલ તે જામીન પર છે.
19 જુલાઈ, 2021ના રોજ મુંબઈ પોલીસે બિઝનેસમેન રાજ કુન્દ્રાની ફિલ્મો બનાવવાના આરોપમાં ધરપકડ કરી હતી
બ્રોડકાસ્ટિંગ સર્વિસીસ રેગ્યુલેશન બિલ શું છે?
આ બિલ અનુસાર OTT, સેટેલાઇટ કેબલ ટીવી, DTH, IPTV, ડિજિટલ ન્યૂઝ અને કરંટ અફેર્સ માટે પણ નવા નિયમો બનાવવામાં આવ્યા છે. આ નિયમ હેઠળ OTT પ્લેટફોર્મને બ્રોડકાસ્ટિંગ નેટવર્ક ઓપરેટર કહેવામાં આવતું હતું અને જો કોઈ ઓપરેટર અથવા બ્રોડકાસ્ટર આ બિલના નિયમોનું પાલન ન કરે, તો સરકાર સંબંધિત પ્લેટફોર્મ પર ફેરફાર કરવા, કન્ટેન્ટને ડિલીટ કરવા અથવા કલાકો સુધી ઓફએર રાખવા સુધીના નિયંત્રણો લાદી શકે છે. હાલમાં OTT IT નિયમો 2021 હેઠળ નિયંત્રિત થાય છે.
હવે મોનિટરિંગના નિયમો શું છે?
સરકાર મધ્યસ્થી માર્ગદર્શિકા અને ડિજિટલ મીડિયા એથિક્સ કોડ નિયમો, 2021 દ્વારા OTT પ્લેટફોર્મના કન્ટેન્ટ પર નજર રાખે છે. તેના નિયમો અનુસાર, OTT પ્લેટફોર્મ્સે પોતે વર્ગીકરણ, વય રેટિંગ અને તેમના કન્ટેન્ટનું સેલ્ફ-રેગ્યુલેશનનું પાલન કરવું પડશે. જો આમ ન થાય તો આ કાયદાની કલમ 67, 67A અને 67B હેઠળ સરકાર વાંધાજનક કન્ટેન્ટ રિલીઝ કરવામાં આવતા તેને બ્લોક કરી શકે છે.
અત્યાર સુધી સરકારે લીધેલા પગલાં
- સાયબર ક્રાઈમ બ્રાન્ચ દ્વારા અશ્લીલ સામગ્રી રજૂ કરવા બદલ ઘણી વેબસાઈટ અને OTT પ્લેટફોર્મ પર પ્રતિબંધ મૂકવામાં આવ્યો હતો.
- સમયાંતરે આવા ઘણા પ્લેટફોર્મના માલિકોની ધરપકડ કરવામાં આવી હતી અને તેમના બેંક ખાતાઓ ફ્રીઝ કરવામાં આવ્યા હતા.
- 27 જૂન, 2023ના રોજ, ડીપીસીજીસીએ ઉલ્લુ એપ પર સ્ટ્રીમ થતી સામગ્રી સામે વાંધો ઉઠાવ્યો હતો. આ ઉપરાંત આ એપ પર રજૂ કરવામાં આવી રહેલા કન્ટેન્ટમાંથી તમામ એડલ્ટ સીન્સને 15 દિવસમાં હટાવવાનો આદેશ પણ આપવામાં આવ્યો હતો.
હવે ચાલો જાણીએ કે દેશમાં OTT ક્યારે અને કેવી રીતે શરૂ થયું…
દેશમાં 2008માં OTTની શરૂઆત કરવામાં આવી હતી. પ્રથમ નિર્ભર OTT પ્લેટફોર્મ ‘BigFlix’ હતું. તે વર્ષ 2008 માં રિલાયન્સ એન્ટરટેઈનમેન્ટ દ્વારા બહાર પાડવામાં આવ્યું હતું. આ પછી 2010માં Digiviveએ ‘NexGTV’ નામની ભારતની પ્રથમ OTT મોબાઇલ એપ્લિકેશન શરૂ કરી.
2008માં લોન્ચ કરાયેલ Big Flix દેશનું પ્રથમ OTT પ્લેટફોર્મ હતું
આઈપીએલના લાઈવ સ્ટ્રીમિંગથી લોકપ્રિયતા વધી છે
2013 અને 2014માં, નેક્સજીટીવી આઇપીએલ મેચોને લાઇવ સ્ટ્રીમ કરવા માટેની પ્રથમ એપ્લિકેશન બની. આ પછી 2015 માં IPL ના લાઇવ સ્ટ્રીમિંગે Hotstar (હવે Disney + Hotstar) ને દેશમાં સૌથી લોકપ્રિય OTT પ્લેટફોર્મ બનાવ્યું.
2013માં ઓટીટી પર ટીવી શો પણ આવ્યા હતા
2013માં ડીટ્ટો ટીવી અને સોની લિવ જેવી એપ્સ પણ લોન્ચ કરવામાં આવી હતી જેણે ઓટીટી પર સ્ટાર, સોની, વાયકોમ અને ઝી જેવી ચેનલો પર પ્રસારિત શોનું સ્ટ્રીમિંગ શરૂ કર્યું હતું. આ પછી, દર્શકોએ આ ઓટીટી એપ્સને મોટા પાયે ડાઉનલોડ કરવાનું શરૂ કર્યું અને તેમની ઇચ્છા મુજબ ગમે ત્યારે તેમના મનપસંદ શો જોવાનું શરૂ કર્યું.
કોરોનાના સમયગાળા દરમિયાન જમ્પ આવ્યો
2020માં કોરોના મહામારી પ્રથમ ત્રણ મહિનામાં ભારતમાં OTT પ્લેટફોર્મને 2019ના છેલ્લા ત્રણ મહિનાની તુલનામાં 13% વધુ વ્યૂ મળ્યા છે. પ્રથમ લોકડાઉન દરમિયાન G5 સબ્સ્ક્રાઇબર્સમાં સૌથી વધુ 80%નો વધારો થયો હતો, જ્યારે Amazon Primeમાં 67% નવા યુઝર્સ આવ્યા હતા.
ઈન્વેસ્ટ ઈન્ડિયાના રિપોર્ટ અનુસાર, કોરોના સમયગાળા દરમિયાન એમેઝોન પ્રાઇમ, નેટફ્લિક્સ અને ડિઝની પ્લસ હોટસ્ટાર જેવા OTT પ્લેટફોર્મ પર યુઝર્સ દ્વારા વિતાવેલો સમય 82.63% વધ્યો છે. આ સમયગાળા દરમિયાન દેશના લોકોએ YouTube જેવા ફ્રી એક્સેસ પ્લેટફોર્મ પર 20.5% વધુ સમય વિતાવ્યો.
2018 સુધી ભારતમાં OTT પ્લેટફોર્મનું માર્કેટ 2150 કરોડ રૂપિયાનું હતું. 2019ના અંતે તે વધીને 2185 કરોડ રૂપિયા થઈ ગયો. એટલે કે માત્ર એક વર્ષમાં 35 કરોડ રૂપિયાનો વધારો થયો હતો.
2020માં રિલીઝ થયેલી અમિતાભ બચ્ચન અને આયુષ્માન ખુરાના સ્ટારર ફિલ્મ ‘ગુલાબો સિતાબો’ 12 જૂને પ્રાઇમ વીડિયોઝ પર વિશ્વભરમાં રિલીઝ થઈ હતી.
‘ગુલાબો-સિતાબો’ OTT પર રિલીઝ થનારી પ્રથમ મોટી ફિલ્મ હતી
કોરોનાદરમિયાન OTT પ્લેટફોર્મ પર રિલીઝ થયેલી પ્રથમ સૌથી મોટી ફિલ્મ હતી અમિતાભ બચ્ચન અને આયુષ્માન ખુરાના અભિનીત ‘ગુલાબો-સિતાબો’. આ પછી સુશાંત સિંહ રાજપૂતની છેલ્લી ફિલ્મ ‘દિલ બેચારા’ રિલીઝ થઈ હતી જેને માત્ર 3 દિવસમાં 7.5 કરોડથી વધુ લોકોએ જોઈ હતી.
