મુંબઈ38 મિનિટ પેહલાલેખક: આશિષ તિવારી/ અભિનવ ત્રિપાઠી
- કૉપી લિંક
આપણે ફિલ્મોની સફળતાનો શ્રેય તેની સ્ટારકાસ્ટ કે દિગ્દર્શકોને આપીએ છીએ. આપણને લાગે છે કે, તેમના કારણે જ ફિલ્મ હિટ બની છે. જોકે, આ દરમિયાન આપણે એ ભૂલી જઈએ છીએ કે ફિલ્મોની સફળતામાં માર્કેટિંગનો પણ મોટો રોલ હોય છે. પોસ્ટર લોન્ચ, ટીઝર અને ટ્રેલર રિલીઝનો સમય અને સ્ટાર્સના પ્રમોશનલ ઇન્ટરવ્યૂથી લઈને આ તમામ પ્લાનિંગ માર્કેટિંગ વ્યૂહરચના હેઠળ કરવામાં આવે છે.
ફિલ્મ નિર્માતાઓ આ માટે માર્કેટિંગ એજન્સીઓનો સંપર્ક કરે છે. રીલ ટુ રિયલના આ નવા એપિસોડમાં, અમે આ જ વિષય પર ‘મેક્સ માર્કેટિંગ’ના સ્થાપક વરુણ ગુપ્તા સાથે વાત કરી હતી. વરુણે કહ્યું કે રિતિક રોશનની ફિલ્મ ‘ફાઈટર’ને નબળા માર્કેટિંગથી નુકસાન થયું છે. આ ફિલ્મ વધુ સારું પ્રદર્શન કરી શકી હોત. એસ.એસ. રાજામૌલીની ફિલ્મ આરઆરઆરની રિલીઝ ડેટમાં વારંવાર ફેરફાર એ માર્કેટિંગ ટ્રીકનો ભાગ હતો. આ ફિલ્મ બે વર્ષના મેકિંગ બાદ રિલીઝ થઈ હતી.
વરુણ ગુપ્તાએ ‘હનુમાન’, ‘એનિમલ’, ‘આરઆરઆર’, ‘બાહુબલી’, ‘ભૂલ ભુલૈયા-2’ અને ‘કબીર સિંહ’ જેવી સેંકડો ફિલ્મો માટે માર્કેટિંગ વ્યૂહરચનાનું આયોજન કર્યું છે. ચાલો વરુણ પાસેથી સમજીએ કે ફિલ્મોમાં માર્કેટિંગની ભૂમિકા શું છે અને તેની પ્રક્રિયા શું છે?
રિલીઝની તારીખ નજીક આવતાં જ માર્કેટિંગ શરૂ થાય છે
વરુણ ગુપ્તાએ કહ્યું, ‘ધારો કે, એક ફિલ્મનું પોસ્ટર રિલીઝ થયું છે. તે પોસ્ટર પરથી ફિલ્મની રિલીઝ ડેટ અને તેની શૈલી વગેરે જાણી શકાય છે. લોકો તેને એક-બે દિવસ પછી ભૂલી જાય છે. જ્યારે ફિલ્મની રિલીઝ ડેટ નજીક આવે છે ત્યારે અમે તેનું માર્કેટિંગ શરૂ કરીએ છીએ. પ્લાન કરીએ છીએ કે ટીઝર અને ટ્રેલર કયા સમયે રિલીઝ થશે. કલાકારોના ઇન્ટરવ્યૂ કયા સમયે પ્રકાશિત કરવા તે પણ અમે નક્કી કરીએ છીએ.
એનિમલની બ્લોકબસ્ટર સફળતામાં વરુણે પણ ભૂમિકા ભજવી હતી
વરુણે કહ્યું કે, તેણે સંદીપ રેડ્ડી વાંગાની બંને ફિલ્મો કબીર સિંહ અને એનિમલનું માર્કેટિંગ કર્યું હતું. સદનસીબે, બંને ફિલ્મો બ્લોકબસ્ટર બની હતી. વરુણ કહે છે, ‘એનિમલ સમયે અમને ખાતરી હતી કે, અમારે તેનું માર્કેટિંગ કેવી રીતે કરવું જોઈએ. અમે રણબીર કપૂરને વધારે એક્સપોઝ થવા દીધો નથી.’
‘તેનું અભિયાન ઘણું લાંબુ હતું. પહેલું પ્રી-ટીઝર રિલીઝ થયું. આ પ્રી-ટીઝર પાછળ પણ એક રસપ્રદ વાર્તા છે. સંદીપ સરે મને રણબીર કપૂરની ફાઈટ સિક્વન્સ બતાવી. મેં કહ્યું કે, જ્યારે તમારી પાસે આટલો ગનપાવડર છે તો પછી ફટાકડા ફોડવાની શું જરૂર છે. આ પછી સંદીપે પ્રી-ટીઝરમાં આ જ ભાગ રાખ્યો હતો. તેને જોયા પછી લોકો સમજી ગયા કે આ એક હિંસક ફિલ્મ હશે. નોંધનીય વાત એ છે કે એનિમલ બોલિવૂડની પહેલી ફિલ્મ છે જેના માટે પ્રી-ટીઝર બનાવવામાં આવ્યું હોય.’
ફિલ્મ વિશેનું વાતાવરણ બે-ત્રણ વર્ષ અગાઉથી બનાવવામાં આવે છે.
વરુણે કહ્યું કે તે ફિલ્મનું બે રીતે માર્કેટિંગ કરે છે. પ્રેક્ષકો માટે પ્રથમ અને ફાઇનાન્સર માટે બીજું. તેમણે કહ્યું, ‘ધારો કે કોઈ દિગ્દર્શકે મારો સંપર્ક કર્યો કે તેની પાસે ફિલ્મની વાર્તા અને સ્ટાર કાસ્ટ વગેરે બધું તૈયાર છે, તો તેને પૈસાનું રોકાણ કરવા માટે માત્ર એક ફાઇનાન્સરની જરૂર છે. આ માટે અમે ફિલ્મની અગાઉથી જાહેરાત કરીશું. હવે આપણે ધ્યાન આપવું પડશે કે તેની રજૂઆત એવી હોવી જોઈએ કે લોકો (ફિલ્મ નિર્માતાઓ) તેને જોયા પછી પ્રભાવિત થાય અને પછી તેના પર નાણાંનું રોકાણ કરે.
હવે બીજા મુદ્દાની વાત કરીએ. તમે જોયું જ હશે કે કોઈ ફિલ્મની જાહેરાત બે-ત્રણ વર્ષ અગાઉ થઈ જાય છે. તે ફિલ્મ જાહેરાત પછી પણ બની રહી છે. બ્રહ્માસ્ત્રનું ઉદાહરણ લો. આ ફિલ્મની ચર્ચા તેની રિલીઝના બે-ત્રણ વર્ષ પહેલાં જ શરૂ થઈ ગઈ હતી. ફિલ્મનું માર્કેટિંગ એવી રીતે કરવામાં આવ્યું હતું કે લોકોમાં આ ફિલ્મ કેવી હશે તે અંગે ઉત્તેજના જાગે.
જે ફિલ્મો બનાવવામાં વધુ સમય લાગે છે તેના માર્કેટિંગમાં એક-બે બાબતોનું ધ્યાન રાખવું પડશે. સૌથી મહત્ત્વની બાબત એ છે કે, તે સમય સમય પર અપડેટ થવું જોઈએ. ફિલ્મની જાહેરાત કર્યા પછી આરામથી બેસવું જરૂરી નથી. આની નકારાત્મક અસર પડે છે. હું નિર્માતાઓને કહું છું કે, સમયાંતરે અપડેટ આપતા રહે. ધારો કે ફિલ્મમાં કામ કરતા અભિનેતાનો જન્મદિવસ છે, તો તે દિવસે તેનો ચહેરો જાહેર કરો. આનો ફાયદો એ થશે કે લોકોને સમયાંતરે અપડેટ મળતા રહેશે.
‘ફાઇટર’માં ક્યાં ભૂલ થઇ? શું તેના માર્કેટિંગમાં કોઈ ખામી હતી?
તમે તાજેતરમાં ફાઈટર ફિલ્મ જોઈ જ હશે. તેને દર્શકો તરફથી સારો પ્રતિસાદ મળ્યો નથી. શું તેના માર્કેટિંગમાં કોઈ ખામી હતી? જવાબમાં વરુણે કહ્યું, ‘મને અંગત રીતે ‘ફાઈટર’ ખૂબ જ ગમ્યું. તેના બોક્સ ઓફિસ નંબરો ચોક્કસપણે એટલા નથી જેટલા આ ફિલ્મને મળવા જોઈએ.
નાના શહેરોના લોકો દેશભક્તિની ફિલ્મો ખૂબ રસથી જુએ છે. જો કે, આ માટે આપણે તેમની પાસે જવું પડશે. ફિલ્મની પબ્લિસિટી કરવી પડશે. ફિલ્મના પ્રમોશન માટે અલગ-અલગ શહેરોમાં જવું પડે છે. ત્યારે જ ફિલ્મો ચાલવા લાગે છે. તમે ‘ગદર-2’ જુઓ, ફિલ્મ સારી હતી એમાં કોઈ શંકા નથી, પરંતુ તેની સફળતાનું મુખ્ય કારણ તેનું ફિલ્માંકન નહીં પરંતુ તેનું માર્કેટિંગ હતું.
હૃતિક રોશન-દીપિકા પાદુકોણ સ્ટારર ફિલ્મ ‘ફાઈટર’ 25 જાન્યુઆરીએ રિલીઝ થઈ છે. ફિલ્મે બે અઠવાડિયામાં 178 કરોડ રૂપિયાનું કલેક્શન કર્યું છે. ફિલ્મનું બજેટ 250 કરોડથી વધુ છે.
RRR ની રિલીઝ તારીખ ઘણી વખત બદલવામાં આવી હતી, તે એક માર્કેટિંગ યુક્તિ હતી.
‘RRR 9 જાન્યુઆરી, 2021 ના રોજ રિલીઝ થવાની હતી. આ પછી મહામારી આવી. પછી અમે વિચાર્યું કે અમે તેને દિવાળી 2021માં રિલીઝ કરીશું. તે સમયે પણ આ શક્ય ન હતું. આગામી તારીખ 7 જાન્યુઆરી 2022 રાખવામાં આવી હતી. તે પહેલાં, મેં એક અભિયાન ચલાવ્યું હતું, જે તમને યાદ હશે. મેં PVR ને PVRRR માં બદલ્યું હતું. આની ફિલ્મના માર્કેટિંગ પર ઊંડી અસર પડી હતી.’
‘2 જાન્યુઆરી, 2022ના રોજ મને અચાનક રાજામૌલી સરનો ફોન આવ્યો. તેણે કહ્યું કે, હવે આ ફિલ્મ 7 જાન્યુઆરીએ રિલીઝ થશે નહીં. હું ચોંકી ગયો કારણ કે અમે અગાઉથી તમામ માર્કેટિંગ કરી લીધું હતું. હવે આગળ શું કરવું એ મને સમજાતું નહોતું. રાજામૌલી સાહેબે મને ભવિષ્ય વિશે વિચારવાનું કહ્યું.’
‘ત્યાં સુધીમાં, જે પ્રમોશન થવું જોઈએ તે બધું થઈ ગયું. હું વિચારવા લાગ્યો કે હવે શું કરવું. પછી મેં રાજામૌલી સરને એક સલાહ આપી. મેં તેમને કહ્યું કે ઉત્તરના પ્રેક્ષકો રામચરણ અને જુનિયર એનટીઆરથી સારી રીતે પરિચિત નથી. આપણે ઉત્તરના દરેક મોટા શહેરમાં જવું પડશે.’
‘રાજામૌલી સાહેબે મારી સલાહ સ્વીકારી અને ઉત્તર ભારતમાં ફિલ્મનું પ્રચાર અભિયાન શરૂ કર્યું. આ ફિલ્મની રિલીઝ ડેટ માર્ચમાં ફાઇનલ કરવામાં આવી હતી. અમે તેને ‘વિક્ટરી માર્ચ’ નામ આપ્યું છે. અંતે, જ્યારે ફિલ્મ રિલીઝ થઈ, ત્યારે તેને ઉત્તર તરફથી અદ્ભુત આવકાર મળ્યો.
‘બાહુબલીને સફળ બનાવવામાં કરણ જોહરે મોટી ભૂમિકા ભજવી હતી’ – વરુણ
બાહુબલીના માર્કેટિંગની જવાબદારી પણ વરુણ ગુપ્તાના હાથમાં હતી. હવે તે કેવી રીતે ફેલાય છે? વરુણ કહે છે કે, ‘કરણ જોહર ઉત્તરમાં બાહુબલીની સફળતાનો સૌથી મોટો આર્કિટેક્ટ હતો. ફિલ્મના માર્કેટિંગથી લઈને પ્રમોશન સુધીની તમામ જવાબદારી તેણે નિભાવી હતી.’
‘તે કરણ સર હતા જેમણે બાહુબલીને ભારતની પ્રથમ મોશન ફિલ્મનો ટેગ આપ્યો હતો. કરણ સર ઉપરાંત દેશના પ્રખ્યાત વિતરક અનિલ થડાનીનો પણ મોટો રોલ હતો. તેમણે ખાતરી કરી કે તેને શક્ય તેટલી વધુ સ્ક્રીન મળે. જો ફિલ્મને વધુ સ્ક્રીન્સ ન મળી હોત તો તે ભાગ્યે જ આટલી આગળ વધી શકી હોત.’
‘બાહુબલી-ધ બિગનિંગ’ 2015માં રિલીઝ થઈ હતી. આ ફિલ્મ પછી પ્રભાસ સમગ્ર ભારતનો સ્ટાર બની ગયો.
‘દ્રશ્યમ-2’ દરમિયાન પણ ખાસ માર્કેટિંગ વ્યૂહરચના બનાવવામાં આવી હતી
‘દ્રશ્યમ 2′ ના ટીઝરમાં અમે પહેલા ભાગની 80% વસ્તુઓ રાખી હતી, જેના કારણે દર્શકોને જૂની ફિલ્મની તમામ ઘટનાઓ યાદ આવવા લાગી હતી. મલ્ટિપ્લેક્સ અને સિંગલ સ્ક્રીન થિયેટરોમાં દરેક ફિલ્મ પહેલા ટ્રેલર જોડવામાં આવ્યા હતા. જેના કારણે લોકો જૂની ફિલ્મોને યાદ કરી રહ્યા હતા. વિજય સાવરકરના જીવનમાં આગળ શું થશે તે અંગે લોકો ઉત્સુક બન્યા.’
‘દૃશ્યમ-2’ 18 નવેમ્બર 2022ના રોજ રિલીઝ થઈ હતી. આ ફિલ્મે 200 કરોડથી વધુની કમાણી કરી હતી.
સાઉથની ફિલ્મ ‘હનુમાન’નું એક વર્ષ જૂનું ટીઝર ‘એનિમલ’ સાથે બતાવવામાં આવ્યું
સાઉથની ફિલ્મ હનુમાને ઉત્તર ભારતમાં ખૂબ સારું પ્રદર્શન કર્યું હતું. તમે તેની માર્કેટિંગ વ્યૂહરચના કેવી રીતે બનાવી? વરુણે કહ્યું, ‘આ ફિલ્મને લોકો સમક્ષ રજૂ કરવી એક મોટો પડકાર હતો. એ સમયે એનિમલ રિલીઝ થવાની હતી. અમે આ ફિલ્મને એનિમલ સાથે રજૂ કરવા માગતા હતા. જોકે, ત્યાં સુધી તેનું ટ્રેલર તૈયાર થયું ન હતું.
આ ફિલ્મનું બજેટ માત્ર 40 કરોડ રૂપિયા છે, પરંતુ તેણે અત્યાર સુધીમાં 290 કરોડ રૂપિયાનું કલેક્શન કર્યું છે.
અમે ફિલ્મનું વર્ષ જૂનું ટીઝર ‘એનિમલ’ સાથે જોડી દીધું છે. દેખીતી રીતે, થિયેટરોમાં ‘એનિમલ’ જોવા આવેલા દરેકને પણ ‘હનુમાન’ના ટીઝરની ઝલક જોવા મળી. આનાથી લોકોને ખ્યાલ આવ્યો કે આ એક અલગ ફિલ્મ બનવા જઈ રહી છે.
‘ભૂલ ભુલૈયા 2ટ નું અભિયાન સૌથી વધુ સક્રિય રાખવામાં આવ્યું હતું.
વરુણે કહ્યું, ‘અમે ‘ભૂલ ભૂલૈયા 2’ના અભિયાનને ખૂબ જ ક્રિસ્પી રાખ્યું હતું. તેનું ટીઝર KGF-2 સાથે જોડવામાં આવ્યું હતું. તેનું ટ્રેલર 10 દિવસ બાદ રિલીઝ કરવામાં આવ્યું હતું. આ પછી તરત જ તેનું પહેલું ગીત પણ લોન્ચ કરવામાં આવ્યું હતું. અમે 20 દિવસ પછી ફિલ્મ રિલીઝ કરી. તમે કહી શકો છો કે અમે એક મહિનાની અંદર બધું કર્યું અને અભિયાન પૂરું કર્યું.’
