વિશ્વના પ્રથમ ઓનસ્ક્રીન મોગલી સાબુ દસ્તગીર: મૈસૂરના મહાવત હોલિવૂડ સ્ટાર બન્યા, મધર ઇન્ડિયામાં બિરજુનો રોલ મળ્યો, પણ અમેરિકાએ આ રોલ કરતાં રોક્યા

આજે વણકહી વાર્તા એક ગરીબ છોકરા વિશે છે, જે મહાવત એટલે કે હાથી પર સવારી કરે છે, જે હોલિવૂડમાં કામ કરનાર અને હોલિવૂડ સ્ટાર બનનાર પ્રથમ ભારતીય હતા. નામ છે સાબુ દસ્તગીર. હોલિવૂડમાં ‘એલિફન્ટ બોય’ તરીકે ઓળખાતા સાબુએ 1894ના પુસ્તક ‘ધ જંગલ બુક’ પર આધારિત પહેલી ફિલ્મ ‘ધ જંગલ બુક’ (1942)માં મોગલીની ભૂમિકા ભજવી હતી અને વિશ્વભરમાં ઓળખ મેળવી હતી. જોકે નવાઈની વાત એ છે કે ભારતીય હોવા છતાં તેમને ભારતીય ફિલ્મોમાં કામ કરવા દેવામાં આવ્યું ન હતા. તેમને મહેબૂબ ખાનની ફિલ્મ ‘મધર ઈન્ડિયા’માં બિરજુની ભૂમિકા આપવામાં આવી હતી, જોકે તેમને યુએસથી વર્ક પરમિટ ન મળી અને બાદમાં આ રોલ સુનીલ દત્તને મળ્યો, જેના કારણે તેઓ સ્ટાર બની ગયા હતાં.

હોલિવૂડમાં ફેમસ થવાની સાથે તેઓ યુએસ એરફોર્સનો પણ હિસ્સો બન્યા, જેના માટે તેમને ઘણાં સન્માન મળ્યાં હતાં.

સાબુએ હોલિવૂડમાં નામ કમાયું, પરંતુ તેમનું જીવન અનેક વિવાદોથી ઘેરાયેલું રહ્યું. સાબુ ​​સામે હોલિવૂડ એક્ટ્રેસ સાથે સંબંધને કારણે થયેલી દીકરીને ન અપનાવવા બદલ કેસ દાખલ કરવામાં આવ્યો હતો. સાબુ ​​પર પૈસા માટે પોતાનું ઘર સળગાવવાનો પણ આરોપ હતો, જેના માટે તેમણે વર્ષો સુધી કોર્ટમાં જવું પડ્યું. તેમના જીવનમાં એક દુર્ઘટના પણ આવી હતી, જ્યારે તેમના એકમાત્ર ભાઈની યુએસમાં તેમના જ ઘરમાં ગોળી મારીને હત્યા કરવામાં આવી હતી.

આજે વણકહી વાર્તામાં ભારતના અનાથ છોકરાની હોલિવૂડ સ્ટાર બનવાની વાર્તા વાંચો-

જ્યારે 9 વર્ષની ઉંમરે તેમના પિતાનું અવસાન થયું, ત્યારે સાબુ રાજવી પરિવારનો મહાવત બન્યા
27 જાન્યુઆરી 1924. બ્રિટિશ ભારતમાં મૈસૂર પ્રાંતના કારાપુરમાં જન્મેલા સાબુના પિતા રાજવી પરિવારના મહાવત (હાથીચાલક) હતા. પત્રકાર ફિલિપ લીબફ્રાઈડના રિસર્ચ અનુસાર, સાબુ દસ્તગીરનું અસલી નામ સેલર સાબુ હતું. તેઓ માત્ર 9 વર્ષના હતા ત્યારે જ તેમના પિતાનું અચાનક અવસાન થયું હતું. તેમના પિતાના અવસાન પછી સાબુ અને તેમના મોટા ભાઈ શેખે ઘરની જવાબદારી ઉપાડી અને પોતે રાજવી પરિવારમાં મહાવત બન્યા તથા મહારાજાના આશ્રય હેઠળ ગયા હતા.

ફિલ્મ ‘એલિફન્ટ બોય’ના શૂટિંગ દરમિયાન લેવામાં આવેલી સાબુની તસવીર.

હોલિવૂડ ફિલ્મમેકરની નજર પડતાં જ સ્ટાર્સ બદલાઈ ગયા 1934-35માં હોલિવૂડના પ્રખ્યાત ડોક્યુમેન્ટરી ફિલ્મમેકર રોબર્ટ ફ્લેહર્ટી ‘એલિફન્ટ બોય’ બનાવી રહ્યા હતા. આ ફિલ્મ માટે તેઓ એક એવા છોકરાની શોધમાં હતા, જે હાથી પર સવારી કરવાનું જાણતો હોય. જ્યારે કોઈ છોકરો ન મળ્યો ત્યારે એ ફિલ્મ માટે શૂટિંગ સ્થળની શોધમાં ભારત આવ્યા હતા. તેમની ભારત મુલાકાત દરમિયાન તેઓ મૈસૂર આવ્યા હતા, જ્યાં તેમણે 13 વર્ષીય સાબુને જોયો, જે રાજાઓ અને સમ્રાટોને હાથીની સવારી કરાવતા હતા. પોતાના ગામમાં વિદેશી રોબર્ટને જોઈને સાબુએ હાથી પર સવાર થઈને કરતબ કરવાનું શરૂ કર્યું.

સાબુના સ્ટંટ જોઈને રોબર્ટ એટલો ખુશ થયા કે તેમણે તરત જ સાબુને તેમની ફિલ્મમાં લીડ રોલ આપી દીધો. આર્થિક સંકડામણને કારણે સાબુનો પરિવાર પણ તેમને વિદેશ મોકલવા તૈયાર થયો.

રોબર્ટે ડેનહામ અને મૈસૂર, ભારતના લંડન ફિલ્મ્સ સ્ટુડિયોમાં ફિલ્મનું શૂટિંગ પૂર્ણ કર્યું. આ ફિલ્મ એપ્રિલ 1937માં યુકે અને યુએસમાં રિલીઝ થઈ હતી, જેના કારણે સાબુને હોલિવૂડમાં ઘણી પ્રશંસા મળી હતી. ભારતના સાબુએ જંગલી છોકરાની ભૂમિકામાં આવી કલાત્મકતા બતાવી, જેના હોલિવૂડના વિવેચકો પણ ચાહક બની ગયા. આ ફિલ્મ માટે દિગ્દર્શક રોબર્ટ ફ્લેહર્ટીને વેનિસ ફિલ્મ ફેસ્ટિવલમાં શ્રેષ્ઠ દિગ્દર્શકનો એવોર્ડ મળ્યો હતો.

આ ફિલ્મમાં સાબુના અભિનયને એટલો પસંદ કરવામાં આવ્યો હતો કે જ્યારે હોલિવૂડના નિર્માતા એલેક્ઝાન્ડર કોર્ડાએ 1938માં ફિલ્મ ‘ધ ડ્રમ’ બનાવી હતી ત્યારે તેમણે સાબુને એમાં લીડ રોલ આપ્યો હતો. હોલિવૂડ ફિલ્મ ‘ધ ડ્રમ’ ભારતમાં બ્રિટિશ શાસન દરમિયાન બની હતી. આવી સ્થિતિમાં બોમ્બે (હવે મુંબઈ) અને મદ્રાસ (હવે ચેન્નઈ)માં ભારતીયોએ ફિલ્મનો વિરોધ કર્યો.

હોલિવૂડની ફેન્ટસી એડવેન્ચર ફિલ્મો માટે સાબુ પ્રથમ પસંદગી હતી જ્યારે 1940માં હોલિવૂડની ફેન્ટસી ફિલ્મ ‘ધ થીફ ઓફ બગદાદ’ રિલીઝ થઈ ત્યારે 16 વર્ષનો સાબુ આખા હોલિવૂડમાં ફેમસ થઈ ગયો હતો. કાલ્પનિક અને જંગલની થીમ પર બનેલી ફિલ્મો માટે સાબુ હોલિવૂડમાં પ્રથમ પસંદગી બન્યા હતા.

સાબુ ​​પછી યુનિવર્સલ પિક્ચર્સમાં જોડાયા અને અરેબિયન નાઈટ (1942), વ્હાઈટ સેવેજ (1943) અને કોબ્રા વુમન (1944) જેવી ફિલ્મોમાં દેખાઈને આંતરરાષ્ટ્રીય સ્ટાર બન્યા હતા.

હોલિવૂડની ફિલ્મોમાં સતત કામ કરતી વખતે સાબુને ભાગ્યે જ ભારત પાછા ફરવાની તક મળી. થોડા સમય પછી તેમણે તેમના ભાઈ સાથે અમેરિકામાં એક ઘર ખરીદ્યું અને 1944માં અમેરિકન નાગરિકતા મેળવી હતી.

બહાદુરી માટે યુએસ આર્મીનું સન્માન
અમેરિકામાં સ્થાયી થયા પછી સાબુ 40ના દાયકામાં યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ આર્મી એરફોર્સમાં જોડાયા હતા. તેઓ બી-24 લિબરેટરમાં ટેલ ગનર તરીકે કામ કરતા હતા. સાબુ જે 307મા બોમ્બ ગ્રુપના ઘણા મિશનનો હિસ્સો હતા તેમને સેના દ્વારા બહાદુરી માટે ‘વિશિષ્ટ ફ્લાઈંગ ક્રોસ એવોર્ડ’ એનાયત કરવામાં આવ્યો હતો.

જ્યારે સાબુએ બીજા વિશ્વયુદ્ધમાં યુએસ વતી યુદ્ધમાં ભાગ લીધો હતો ત્યારે તેમની અભિનય કારકિર્દી પર બ્રેક લાગી હતી. હીરોની ભૂમિકા ભજવવાને બદલે તેમને માત્ર સાઈડ રોલ આપવામાં આવ્યો હતો. તેમણે ‘બ્લેક નાર્સિસસ’ (1947)માં કામ કર્યું, જે પછી તેમની પાસે મોટા ભાગે યુરોપિયન ફ્લોપ ફિલ્મો હતી.

હોલિવૂડ અભિનેત્રી સાથે લગ્ન કર્યા

19 ઓક્ટોબર, 1948ના રોજ 24 વર્ષની ઉંમરે સાબુ દસ્તગીરે તેમની ફિલ્મ ‘સોંગ ઑફ ઈન્ડિયા’ની કો-સ્ટાર મેરિલિન કૂપર સાથે લગ્ન કર્યા. આ લગ્નથી સાબુને બે બાળક હતાં.

હોલિવૂડ એક્ટ્રેસે લગાવ્યા ગંભીર આરોપ, વર્ષો સુધી કેસ ચાલ્યો
ડાન્સર બ્રેન્ડા મેરિયન જુલિયર, જે સાબુની ફિલ્મ બ્લેક નાર્સિસસમાં જોવા મળી હતી, તેમણે સાબુના લગ્ન પછી આરોપ લગાવ્યો હતો કે તે બંને રિલેશનશિપમાં હતાં અને આ રિલેશનમાંથી તેમણે 1948માં દીકરી માઇકલાને જન્મ આપ્યો હતો. જ્યારે સાબુએ તેમની પુત્રીને દત્તક લેવાનો સ્પષ્ટ ઇનકાર કર્યો, ત્યારે બ્રેન્ડાએ તેમની સામે કાનૂની લડાઈ શરૂ કરી. ઓક્ટોબર 1950માં બ્રેન્ડાએ ફ્રેન્ક અર્ન્સ્ટ નામની વ્યક્તિ સાથે લગ્ન કર્યા.

બ્રેન્ડાના લગ્ન પછી યુએસ કોર્ટે 9 જ્યુરી સભ્યોની સંમતિથી સાબુની તરફેણમાં ચુકાદો આપ્યો હતો. બ્રેન્ડાએ માર્ચ 1952માં ફરી કોર્ટમાં અપીલ કરી અને ટ્રાયલ ફરી શરૂ કરવામાં આવી. થોડા સમય પછી કોર્ટને જાણવા મળ્યું કે માઇકેલા ખરેખર સાબુની ગેરકાયદે પુત્રી છે, જોકે કોર્ટનો નિર્ણય આવે એ પહેલાં સાબુએ કોર્ટની બહાર સમાધાન કર્યું. તેમણે તેમનું નામ તેની પુત્રી મિશેલાને આપ્યું ન હતું, પરંતુ તે મિશેલાનો ખર્ચ ઉઠાવવા સંમત થયા હતા. સમાધાન મુજબ, સાબુને 21 વર્ષની થાય ત્યાં સુધી માઇકલાના ખર્ચાઓને પહોંચી વળવા માટે દર મહિને એક નિશ્ચિત રકમ ચૂકવવી પડતી હતી. જો કે સમાધાન પછી બ્રેન્ડાના પતિ ફ્રેન્કે માઇકલાને દત્તક લીધી અને તેનું નામ આપ્યું.

1950માં ઘરમાં આગ લાગી હતી

હોલિવૂડમાં કામ ન હોવાને કારણે સાબુએ યુએસ પ્રોપર્ટીમાં રોકાણ કરવાનું શરૂ કર્યું. નવેમ્બર 1950માં તેમના લોસ એન્જલસના ઘરના બીજા માળે આગ લાગી હતી. તપાસમાં જાણવા મળ્યું કે સાબુના મિત્ર આર્થર ઇ. વોલે આન્દ્રે પેરેઝ સાથે મળીને સાબુના ઘરમાં આગ લગાવી હતી. 1951માં બંનેની તરત જ ધરપકડ કરવામાં આવી હતી અને દોષિત ઠેરવવામાં આવ્યા હતા. થોડા સમય પછી આન્દ્રે પેરેઝે કબૂલાત કરી કે સાબુના મિત્ર આર્થર ઇ. વોલે તેમને સાબુના ઘરમાં આગ લગાડવાનું કહ્યું હતું.

આર્થરે તેમને કહ્યું હતું કે સાબુ આર્થિક સંકટનો સામનો કરી રહ્યો છે અને તેમને વીમા કંપની પાસેથી પૈસાની જરૂર છે. ઘરના વીમાના પૈસા ઉપાડવા સાબુએ પોતાના મિત્રની મદદથી પોતાના જ ઘરમાં આગ લગાવી દીધી હતી. સાબુને વીમા કંપની તરફથી દાવો મળ્યો હતો, જોકે 1952માં તેમના પર વીમા કંપની સાથે છેતરપિંડી કરવા માટે દાવો કરવામાં આવ્યો હતો.

યુરોપિયન ફિલ્મ-નિર્માતાઓ સામે કેસ દાખલ કરવામાં આવ્યો હતો
સાબુની હોલિવૂડ કારકિર્દીએ વિવાદો વચ્ચે બ્રેક લીધો. તેમને થોડી ફિલ્મોમાં જ નાના રોલ મળ્યા. તેમણે યુરોપિયન ફિલ્મોમાં પણ કામ શોધવાનો પ્રયાસ કર્યો, પરંતુ નિરાશ થયો. 50ના દાયકામાં યુરોપમાં ઘણી કાલ્પનિક સાહસિક ફિલ્મો બનાવવામાં આવી હતી, જેમાં સાબુની જૂની ફિલ્મોના ફૂટેજનો તેની પરવાનગી વિના ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો હતો. સાબુએ 2 યુરોપિયન ફિલ્મ નિર્માતાઓ રોન અને જૂન ઓરમોન્ડ સામે પણ કેસ દાખલ કર્યો હતો, પરંતુ તેઓ કેસ જીતી શક્યા નહોતા.

સાબુ ​​કામ શોધવા ભારત આવ્યો
હોલિવૂડથી નિરાશ થયા બાદ સાબુ કામની શોધમાં થોડા સમય માટે ભારત આવ્યા હતા. તેમણે ભારતના 50ના દાયકાના દરેક મોટા ફિલ્મમેકરનો સંપર્ક કર્યો. એક મિટિંગ પછી પ્રખ્યાત ફિલ્મ નિર્માતા મહેબૂબ ખાને તેમને ફિલ્મ ‘મધર ઈન્ડિયા’માં બિરજુની ભૂમિકા ઓફર કરી.

ભારતીય હોવા છતાં તેમને ભારતીય ફિલ્મમાં કામ કરવા દેવામાં આવ્યું ન હતું
સાબુ ​​શૂટિંગ માટે ભારતમાં જ રહેવાના હતા, પરંતુ અમેરિકાએ તેમને ભારતમાં રહેવા અને કામ કરવાની મંજૂરી આપી ન હતી. વર્ક પરમિટના અભાવે સાબુ વિદેશ પરત ફર્યા અને ‘મધર ઈન્ડિયા’માં સુનીલ દત્તને બિરજુનો રોલ આપવામાં આવ્યો, જેના કારણે તેમને દેશભરમાં ઓળખ મળી. ‘મધર ઈન્ડિયા’ સુપરહિટ ફિલ્મ હતી, જેને ‘ઓસ્કર’માં પણ મોકલવામાં આવી હતી.

સાબુની સાથે તેમના મોટા ભાઈ શેખ દસ્તગીર પણ તેમની સાથે યુએસમાં સ્થાયી થયા હતા અને ફર્નિચરની દુકાન ચલાવતા હતા. વર્ષ 1960ની વાત હતી, જ્યારે એક દિવસ અચાનક સાબુને સમાચાર મળ્યા કે તેમના મોટા ભાઈને તેમના જ ઘરમાં ગોળી મારી દેવામાં આવી છે. સાબુ ​​ભાંગી પડ્યા હતા. કેટલાક લોકોએ લૂંટના ઈરાદે સાબુના મોટા ભાઈની હત્યા કરી નાખી હતી. તપાસમાં જાણવા મળ્યું કે શેઠના ફર્નિચર સ્ટોરમાં કામ કરતા 18 વર્ષના છોકરાએ તેમની હત્યા કરી હતી. તેમને 10 વર્ષની સજા ફટકારવામાં આવી હતી.

સાબુ ​​તેમના ભાઈના મૃત્યુથી બરબાદ થઈ ગયા હતા અને તેમણે સહાયક હીરો તરીકે હોલિવૂડમાં કમબેક કર્યું હતું. તેમની કમબેક ફિલ્મ 1963ની ‘રેમ્પેજ’ હતી, જેનો મુખ્ય હીરો રોબર્ટ મિચમ હતો. આ પછી તેમણે ‘અ ટાઈગર વોક્સ’માં પણ સહાયક ભૂમિકા ભજવી હતી.

ફિલ્મ ‘એ ટાઈગર વોક્સ’ સાબુના જીવનની છેલ્લી ફિલ્મ સાબિત થઈ, કારણ કે ફિલ્મની રિલીઝના માત્ર ત્રણ મહિના પહેલાં 2 ડિસેમ્બર 1963ના રોજ હાર્ટ-એટેકથી તેમનું અવસાન થયું હતું. સાબુ ​​તેમના મૃત્યુ સમયે ચેટ્સવર્થ, કેલિફોર્નિયામાં હતા. સાબુ ​​27 જાન્યુઆરી 1964ના રોજ 40 વર્ષના થવાના હતા, પરંતુ તેમના જન્મદિવસના 40 દિવસ પહેલાં તેમનું અવસાન થયું.

ડૉક્ટરોએ કહ્યું હતું – ‘જો તમારા જેવા સ્વસ્થ દર્દી હોય, તો ડૉક્ટરની નોકરી સમાપ્ત થઈ જાય’
મૃત્યુના બે દિવસ પહેલાં જ સાબુ દસ્તગીર તેમની પત્ની સાથે રૂટિન ચેકઅપ માટે ગયા હતા. તેઓ એટલા ફિટ હતા કે તેમના ચેક-અપ પછી ડૉક્ટરે કહ્યું- ‘જો મારા બધા દર્દીઓ તમારા જેવા સ્વસ્થ થઈ જશે તો મારી નોકરી પૂરી થઈ જશે.’

સાબુનો પુત્ર પોલ સાબુ રોક બેન્ડ ચલાવતો હતો. તેમની પુત્રી જાસ્મિન સાબુ મોશન પિક્ચર ઉદ્યોગમાં પ્રાણી પ્રશિક્ષક હતી, જેનું 2001માં અવસાન થયું હતું.