નસવાડી : નસવાડી બોડેલી રોડ ઉપર હેરણ નદી પાસે વસાહતમાં રહેતા ઘંટિયા સલાટ સમુદાયના પરિવારો આજના યુગમાં પણ અનાજ દળવા માટેની પથ્થરની ઘંડી બનાવીને રોજીરોટી રળી રહ્યા છે. આર્થિક રીતે ગરીબી રેખાની નીચે આવતા આ પરિવારોની માગ છે કે પથ્થરની ઘંટી બનાવવાની કળાને પરંપરાગત હસ્તાકળા અને ગૃહઉદ્યોગનો દરજ્જો આપવામાં આવે તથા આવાસ યોજનાનો લાભ આપવામાં આવે.
આવસ યોજના, સરકારી સહાય, સબસીડી અને લોન જેવી સુવિધાના લાભ મળતા નહી હોવાથી આર્થિક રીતે પછાત પરિવારો તંબુમાં રહેવા મજબુર
છોટાઉદેપુર જિલ્લામાં આદિવાસીઓનો મોટી વસતી છે. આજના યુગમાંપણ આદિવાસી પરિવારો પોતાના ઘરે જ દેશી ઘરઘંટી એટલે કે પથ્થરની ઘંટીમાં જ અનાજ દળે છે એટલે આ માગને પુરી પાડવા માટે નસવાડી અને વાસણા ગામ પાસે અનેક પરિવારો હેરણ નદીમાંથી પથ્થર લાવી અને તેના ઉપર છીણી અને હથોડી વડે પથ્થરનો ઘાટ બનાવી અનાજ દળવાની ઘંટી બનાવે છે.આ ઘંટી બનાવતા પરિવારોનું કહેવું છે કે અમને સરકારી લાભો મળતા નથી એટલે અમારે તંબુમાં રહેવુ પડે છે. સરકાર ધંધા-રોજગાર માટે કારીગરો અને કલાકારોને આર્થિક સહાય તથા લોન આપે છે પરંતુ અમને આ લાભ મળતા નથી. અમને આવાસ યોજનાના લાભમાંથી પણ વંચિત રાખવામાં આવ્યા છે.
રોજ વહેલી સવારમાં ઉઠીને પરિવારના સભ્યો ભેગા મળીને બે થી ત્રણ ઘંટી બનાવીએ છીએ. પરંતુ મોંઘવારીમાં ઘર ચાલતું નથી. આવાસ યોજનાનો લાભ મળતો નહી હોવાથી નદી કિનારે તંબુ બાંધીને રહીએ છીએ અને વર્ષોથી આ જ પરિસ્થિતિમાં જીવન નિર્વાહ ચાલે છે. સરકારી આવાસ યોજનામાં જમીન હોય તો આવાસ મંજુર થાય છે. અમારી પાસે પોતાની જમીન નથી અને જમીન ખરીદી શકીએ તેવી આર્થિક સ્થિતિ નથી. લોન લેવા જઇએ છીએ તો બેંક સબસીડી માટે આર્થિક પુરાવા માગે છે આ પુરાવા અમારી પાસે નથી. અમારા જેવા પરિવારો માટે સરકારે વિચારવુ જોઇએ.
હજારો વર્ષ પહેલા પથ્થરના પાટા ઉપર અનાજ વટાતુ હતુ, પથ્થરની બે પડવાળી ઘંટીની શરૃઆત ઇ.સ.૮૦૦ની આસપાસ થઇ હતી
પથ્થરમાંથી બનતી ઘંટીના ઇતિહાસ ઉપર નજર કરીએ તો જાણવા મળે છે કે ૪,૦૦૦ વર્ષ પહેલાના તામ્રપાષાણ યુગના મોહેં જો દડો અને હડપ્પામાં ધાન્યના કોઠારો મળી આવ્યાં છે જો કે અનાજ દળવાની ઘંટીના કોઇ પુરાવા મળ્યા નથી. તો પછી તે સમયના લોકો ધાન્યનો ઉપયોગ કઇ રીતે કરતા હતા એ સવાલનો જવાબ એવો મળે છે કે તે સમયે ધાન્ય અને અનાજને પલાળમાં આવતુ હતુ અને પછી પથ્થરના પાટા ઉપર બીજા પથ્થરથી પીસવામાં આવતુ અથવા તો પથ્થરના વાટણીયામાં ખલથી વાટવામાં આવતુ હતું.
જો કે ઇ.સ. ૮૦૦ની આસપાસ લોહયુગના આરંભ પછી એશિયામાં પથ્થરની બે પડવાળી ગોળ ઘંટીનો ઉલ્લેખ જોવા મળે છે. સંભાવના એવી છે કે લોખંડનો ઉપયોગ શરૃ થતાં છીણી અને હથોડાની શોધ થઇ હોય એટલે તેના દ્વારા પથ્થરની ગોળ ઘંટીને આકાર અપાતો હોય એટલે આજે જે પથ્થરની ગોળ ઘંટી જોવા મળે છે તે બનાવવાની કળા ઓછામાં ઓછી ૧૨૦૦ વર્ષ જુની છે અને આ કળાને આજે પણ જીવંત રાખવાનો શ્રેય ઘંટિયા સલાય પરિવારને જાય છે.
