નવી દિલ્હી51 મિનિટ પેહલા
- કૉપી લિંક
રાજધાની દિલ્હી અને તેની આસપાસના વિસ્તારોમાં વાયુ પ્રદૂષણ ખતરનાક સ્તરે પહોંચી ગયું છે. બીજી તરફ પાકિસ્તાનના બે શહેરો લાહોર અને મુલતાનમાં વાયુ પ્રદૂષણ 2000 AQI (એર ક્વોલિટી ઇન્ડેક્સ)ને વટાવી ગયું છે. આને ધ્યાનમાં રાખીને પાકિસ્તાન સરકારે આ બંને શહેરોમાં સંપૂર્ણ લોકડાઉન લાદી દીધું છે.
હાલમાં જ નાસા દ્વારા બહાર પાડવામાં આવેલી સેટેલાઇટ તસવીરમાં ભારત અને પાકિસ્તાનનો મોટો ભાગ ધુમ્મસની ચાદરથી ઢંકાયેલો જોવા મળે છે. દર વર્ષે શિયાળામાં સિંધુ-ગંગાના મેદાનોમાં વાયુ પ્રદૂષણ ખતરનાક સ્તરને પાર કરે છે. ઉત્તર અને મધ્ય ભારતમાં દિવાળી પછી પરાલી સળગાવવાની પ્રક્રિયા શરૂ થાય છે. જેના કારણે પ્રદુષણમાં વધારો થવાની ગતિ પણ વધવા લાગે છે.
પાકિસ્તાન અને અફઘાનિસ્તાનની ધૂળ અને માટી વધારી રહી છે દિલ્હીનું પ્રદૂષણ નેશનલ ફિઝિકલ લેબોરેટરીના વૈજ્ઞાનિકોના રિપોર્ટ અનુસાર શિયાળામાં દિલ્હીનો 72% પવન ઉત્તર-પશ્ચિમ તરફથી આવે છે. આ પવનો સાથે રાજસ્થાન, પાકિસ્તાન અને અફઘાનિસ્તાનથી ધૂળ દિલ્હી-NCR વિસ્તારમાં પહોંચે છે. તે જ સમયે થર્મલ વ્યુત્ક્રમને કારણે પ્રદૂષણ વાતાવરણના ઉપરના સ્તરમાં ફેલાતું નથી. દિલ્હીની આસપાસના વિસ્તારોમાં તે ઝડપથી વધે છે.
છેલ્લા 20 વર્ષથી પેશાવરથી ઢાકા સુધી શિયાળાની ઋતુ દરમિયાન ધુમ્મસનું 3 કિમી જાડું પડ સતત જોવા મળે છે. શિયાળાની ઋતુમાં આ સ્તર વધુ ગાઢ બને છે. હિમાલય તેને ઉતારતા અટકાવે છે. દિલ્હીનો વિસ્તાર લેન્ડ લોક છે, એટલે કે તેની આસપાસ માત્ર જમીન છે, સમુદ્ર નથી. આવી સ્થિતિમાં અહીંનું વાયુ પ્રદૂષણ ગંભીર સ્તરને પાર કરી જાય છે.
દિલ્હીમાં વાયુ પ્રદૂષણનું મુખ્ય કારણ થર્મલ ઇન્વર્ઝન
- સામાન્ય રીતે ઉંચાઈ વધવાની સાથે તાપમાનમાં ઘટાડો થાય છે.
- જ્યારે ઉંચાઈમાં વધારા સાથે તાપમાન પણ વધે છે, ત્યારે તેને થર્મલ વ્યુત્ક્રમ કહેવામાં આવે છે.
- આવું એટલા માટે થાય છે કારણ કે ગરમ હવાનો એક સ્તર ઠંડી હવાના સ્તરની ટોચ પર બેસે છે.
- દિલ્હીમાં શિયાળાના દિવસોમાં ધુમ્મસ જમીનની નજીક ગરમ હવાના સ્તર હેઠળ ફસાઈ જાય છે.
- વધતી જતી ઠંડીને કારણે તે ઉપરની તરફ ફેલાઈ શકતું નથી અને પ્રદૂષણના કણો તેમાં ફસાઈ જાય છે.
વાયુ પ્રદૂષણ રોકવા માટે ભારત અને દિલ્હી સરકારની પહેલ
- ખેડૂતોને પરાલી બાળતા રોકવા માટે કેન્દ્ર સરકારે ક્રોપ રેસિડ્યુ મેનેજમેન્ટ (CRM) યોજના શરૂ કરી છે. આ યોજના હેઠળ ખેડૂતોને સુપર એસએમએસ એટેચમેન્ટ, ટર્બો હેપી સીડર, રોટાવેટર અને સુપરસીડર ખરીદવા સબસીડી આપવામાં આવે છે. આ મશીનો પરાલીને બાળ્યા વિના તેને દૂર કરવામાં મદદરૂપ થાય છે.
- 18 નવેમ્બરે સુપ્રીમ કોર્ટની ઝાટકણી પછી, દિલ્હી સરકારે ગ્રેડેડ રિસ્પોન્સ એક્શન પ્લાન (GRAP)ના ચોથા તબક્કાને લાગુ કરી દીધો છે. આ અંતર્ગત થર્મલ પાવર પ્લાન્ટ બંધ કરવા અને બાંધકામ પ્રવૃત્તિઓ પર પ્રતિબંધ જેવા પગલાં લેવામાં આવે છે.
- આ ઉપરાંત દિલ્હી સરકારે પ્રદૂષણને નિયંત્રિત કરવા માટે ‘પ્રદૂષણ સામે યુદ્ધ’, BS-IV થી BS-VI માં સંક્રમણ, ઇલેક્ટ્રિક વાહનો (EV) ને પ્રોત્સાહન અને ઓડ-ઇવન નીતિ જેવા પગલાં લીધાં છે.
અમેરિકા-બ્રિટને જાહેર પરિવહનને પ્રોત્સાહન આપીને હવાના પ્રદૂષણને નિયંત્રિત કર્યું
- યુએસ સરકારે 1970માં ક્લીન એર એક્ટ પસાર કરીને એન્વાયર્નમેન્ટલ પ્રોટેક્શન એજન્સી (EPA)ની સ્થાપના કરી હતી. આ એજન્સીને પ્રદૂષણ નિયંત્રણ માટે કાયદાકીય સત્તા આપવામાં આવી હતી. EPA એ કડક ધોરણો અપનાવીને વાહન પ્રદૂષણને સફળતાપૂર્વક નિયંત્રિત કર્યું.
- EPA એ 1970 ના દાયકામાં ગેસોલિનમાં સીસાને નાબૂદ કરવાનું શરૂ કર્યું અને 1995 પછી લીડ ગેસોલિન પર સંપૂર્ણ પ્રતિબંધ મૂક્યો. પરિણામે 1980 અને 1999 ની વચ્ચે હવામાં સીસાના સ્તરમાં 94% ઘટાડો થયો.
- બ્રિટન, ઓસ્ટ્રેલિયા, અમેરિકા અને સ્વીડનના ઘણા શહેરોમાં વાયુ પ્રદૂષણને નિયંત્રિત કરવા માટે જાહેર પરિવહન સંપૂર્ણપણે મફત કરવામાં આવ્યું છે. લક્ઝમબર્ગ વિશ્વમાં મફત જાહેર પરિવહન શરૂ કરનાર પ્રથમ હતું.
- મેક્સિકોએ પ્રદૂષણને નિયંત્રિત કરવા માટે રાજધાની મેક્સિકો સિટીમાં 1979માં ઓડ ઈવન યોજના શરૂ કરી હતી. બાદમાં વિશ્વના અન્ય ઘણા દેશોએ આ મોડલ અપનાવ્યું. દિલ્હી સરકારે 2016માં આ મોડલ અપનાવ્યું હતું.
- થોડા વર્ષો પહેલા સુધી ચીનમાં વાયુ પ્રદૂષણ એક મોટી સમસ્યા હતી. ચીને તેની સાથે વ્યવહાર કરવા વાયુ પ્રદૂષણ નિયંત્રણ કાર્યક્રમોની શ્રેણી અમલમાં મૂકી. આ અંતર્ગત બેઇજિંગમાં શહેરી રેલ વિસ્તરણને પ્રોત્સાહન, ઉચ્ચ-રિઝોલ્યુશન સેટેલાઇટ રિમોટ સેન્સિંગ, લેસર રડાર અને આધુનિક સંકલિત હવા ગુણવત્તા મોનિટરિંગ નેટવર્ક જેવી અદ્યતન તકનીકનો ઉપયોગ કર્યો.
પ્રદૂષણ સાથે જોડાયેલા આ સમાચાર પણ વાંચો…
આજનું એક્સપ્લેનર: દિલ્હીના લોકો ફેફસાંમાં ઝેર ભરે છે!:શ્વાસ લેવો 38 સિગારેટ પીવા બરાબર; પ્રદૂષણ કેવી રીતે તમારી ઉંમર ઘટાડે છે?
આજથી લગભગ 9 વર્ષ પહેલા. 25 જાન્યુઆરી, 2016ના રોજ એરફોર્સ વન ગાઢ ધુમ્મસમાંથી પસાર થઈને દિલ્હીમાં ઉતર્યું. અમેરિકી રાષ્ટ્રપતિ બરાક ઓબામા તેમાં સવાર હતા. તે અહીં 3 દિવસ રોકાયા હતા. રાષ્ટ્રપતિ ભવન ગયા, ગણતંત્ર દિવસની પરેડમાં ભાગ લીધો અને ઝાકળમાં તાજમહેલ પણ જોયો. આ દરમિયાન આંતરરાષ્ટ્રીય મીડિયામાં હેડલાઈન્સ બની હતી કે, સંપૂર્ણ સમાચાર વાંચો…
