ભારતે શ્રીનગરથી પોતાનું જ વિમાન હાઇજેક કરાવડાવ્યું: પછી જાસૂસોના દાવપેચમાં ફસાઈને આજના દિવસે જ બાંગ્લાદેશમાં પાકિસ્તાન યુદ્ધ હારી ગયેલું

વર્ષ 1971, તારીખ 30 જાન્યુઆરી. એક ભારતીય વિમાન પાકિસ્તાનના લાહોર એરપોર્ટ પર લેન્ડ કરે છે. કોકપીટમાંથી એક માણસ નીચે આવે છે. થોડા સમય બાદ તત્કાલીન પાકિસ્તાની પીએમ ઝુલ્ફીકાર અલી ભુટ્ટો પણ એરપોર્ટ પર પહોંચે છે. બંને વચ્ચે ઘણા સમયથી દલીલો થાય છે.

દલીલોનો અંત આવતાં જ વિમાનમાં સવાર 26 ભારતીયોને એક પછી એક નીચે ઉતારવામાં આવ્યા છે. થોડીવાર પછી પ્લેનમાં આગ લાગાડવામાં આવે છે. દુનિયાભરમાં સમાચાર ફેલાઈ ગયા – પાકિસ્તાને ભારતીય પેસેન્જર પ્લેનને હાઈજેક કર્યું છે.

દુનિયાએ આને પાકિસ્તાની આતંકવાદીઓની હિંમત તરીકે જોયું, પરંતુ સત્ય કંઈક બીજું હતું. ખરેખરમાં, આ ભારતીય ગુપ્તચર એજન્સીઓ દ્વારા ઘડવામાં આવેલ એક રમત હતી, જેના દ્વારા તેઓ બાંગ્લાદેશમાં વિદ્રોહ દરમિયાન પાકિસ્તાની વિમાનોને ભારતની ઉપરથી ઉડતા રોકવા માંગતા હતા.

જાસૂસી ખેલાડીઓની આ દાવપેચથી ભારતે પાકિસ્તાનને એવી રીતે હરાવ્યું કે તે આજના દિવસે એટલે કે 16 ડિસેમ્બર 1971ના રોજ યુદ્ધ હારી ગયું. પાકિસ્તાનના 93 હજાર સૈનિકોએ ભારત સમક્ષ ઘૂંટણીયે પડ્યા હતા…

લાહોર એરપોર્ટ પર પ્લેનમાં આગ લાગી હતી. ઈલસ્ટ્રેશન: ગૌતમ ચક્રવર્તી

હવે વાંચો સમગ્ર કિસ્સો..

1960ના દાયકાના અંતમાં, પૂર્વ પાકિસ્તાન, આજના બાંગ્લાદેશમાં ગૃહ યુદ્ધ જેવી પરિસ્થિતિ થવા લાગી. શેખ મુજીબુર્હમાન રહેમાનના નેતૃત્વમાં પૂર્વ પાકિસ્તાનના લાખો બંગાળી ભાષી લોકોએ પશ્ચિમ પાકિસ્તાનના દબદબા સામે અવાજ ઉઠાવવાનું શરૂ કર્યું.

1970ની ચૂંટણીમાં શેખ મુજીબુર્હમાન રહેમાનની આવામી લીગ પાર્ટીને બહુમતી મળી હતી, પરંતુ જનરલ યાહ્યા ખાન તેમને ખુરશી આપવા તૈયાર ન હતા. ઝુલ્ફીકાર અલી ભુટ્ટો પણ તેમની સાથે હતા.

અહીં, પાકિસ્તાનની ઉશ્કેરણી પર, નેશનલ લિબરેશન ફ્રન્ટ નામનું અલગતાવાદી સંગઠન કોઈક રીતે કાશ્મીરનો મુદ્દો વિશ્વની સામે ઉઠાવવા માંગતું હતું. આ કવાયતમાં તેના નેતા મકબૂલ ભટ્ટ હાશિમ કુરેશીને મળ્યા હતા.

હાશિમ ભારતીય ગુપ્તચર એજન્સી RAW એટલે કે કાશ્મીરમાં રિસર્ચ એન્ડ એનાલિસિસ વિંગનો જાસૂસ હતો. તેને માત્ર આતંકવાદીઓની જાસૂસી કરવા મોકલવામાં આવ્યો હતો, પરંતુ થયું તેનાથી વિપરીત. તે ડબલ એજન્ટ બની ગયો અને તેણે ભારતીય જાસૂસ બનીને પાકિસ્તાનની ISI માટે જાસૂસી કરવા લાગ્યો હતો.

આ દરમિયાન, 1971માં મકબૂલ ભટ્ટે તેને ભારતીય પેસેન્જર પ્લેનને હાઇજેક કરવાની જવાબદારી સોંપી હતી. પાકિસ્તાન આવું એટલા માટે કરી રહ્યું હતું જેથી કાશ્મીર સમસ્યાને આંતરરાષ્ટ્રીય મંચ પર પબ્લિસિટી મળે. હાશિમને પ્લેન હાઇજેક કરવાની ટ્રેનિંગ આપવામાં આવી હતી. તેને પિસ્તોલ ચલાવવાનો અને બોમ્બ કેવી રીતે બનાવવો તે પણ શીખવવામાં આવ્યું હતું.

આ પછી તે પિસ્તોલ અને હેન્ડ ગ્રેનેડ સાથે પાકિસ્તાનથી શ્રીનગર જવા રવાના થયો હતો. ભારતની ગુપ્તચર એજન્સીઓને આ વાતની માહિતી મળી ગઈ. હાશિમ પીઓકેમાંથી કાશ્મીરમાં ઘૂસણખોરી કરતા બીએસએફ દ્વારા પકડાઈ ગયો હતો.

હાશિમ પીઓકેમાંથી કાશ્મીરમાં ઘૂસણખોરી કરતા બીએસએફ દ્વારા પકડાયો હતો. ઈલસ્ટ્રેશન: ગૌતમ ચક્રવર્તી

ભારતીય એજન્સીની પૂછપરછ દરમિયાન તેણે આખી વાતનો ખુલાસો કર્યો હતો કે કેવી રીતે મકબૂલે તેને પ્લેન હાઇજેક કરવાની જવાબદારી સોંપી હતી. તેની સાથે વધુ બે લોકો આ કામને અંજામ આપવાના છે. હાશિમે કહ્યું કે મકબૂલ બટ્ટે જ તેને આવું કરવા કહ્યું હતું.

ગુપ્તચર એજન્સીઓએ હાશિમને પ્રસ્તાવ આપ્યો કે જો તે ભારતની વાત માનશે તો તેને દેશ સાથે ગદ્દારી કરવા બદલ સજા નહીં મળે. પોતાનો જીવ બચાવવા હાશિમે આ પ્રસ્તાવ સ્વીકારી લીધો. ત્યારબાદ હાશિમ ડબલ એજન્ટ હોવાનો ફાયદો ઉઠાવીને તત્કાલિન RAW ચીફ રામેશ્વર નાથ કાઓએ માસ્ટર પ્લાન તૈયાર કર્યો.

આ પછી, હાશિમને ભારતની શરતો પર ભારતીય વિમાનને હાઇજેક કરવાની પાકિસ્તાની યોજનાને આગળ વધારવા માટે કહેવામાં આવ્યું. તેણે તેના પ્લાન મુજબ પ્લેન હાઈજેક કરીને લાહોર લઈ જાય. લાહોર એરપોર્ટ પર પહોંચતા જ તેણે સૌથી પહેલા પીએમ ઝુલ્ફીકાર અલી ભુટ્ટોને ફોન કર્યો હતો.

આ એટલા માટે કરવામાં આવ્યું છે કે દુનિયાને એ સાબિત કરી શકાય કે વિમાનનું અપહરણ પાકિસ્તાનના ઈશારે જ કરવામાં આવ્યું હતું. સમગ્ર પ્લાનને ગુપ્ત રાખવા માટે હાશિમને બેંગ્લોરમાં રાખવામાં આવ્યો હતો.

પ્લેન હાઇજેક કરવાની તારીખ 30 જાન્યુઆરી, 1971 નક્કી કરવામાં આવી હતી. સમય પ્રમાણે હાશિમ અને તેનો બીજો સાથી અશરફ એરપોર્ટ પર પહોંચ્યા. ત્યારબાદ બંનેએ પ્લાન મુજબ બીજું પ્લેન હાઈજેક કરવાનું નક્કી કર્યું. પસંદ કરેલા પ્લેનનું નામ ગંગા હતું. આ બહુ જૂનું પ્લેન હતું અને ઘણા સમય પહેલા તેનો ઉપયોગ બંધ કરી દેવામાં આવ્યો હતો, પરંતુ હાઈજેક થયા પહેલા તેને ફરીથી ઈન્ડિયન એરલાઈન્સમાં સામેલ કરવામાં આવ્યું હતું.

વિમાને શ્રીનગર એરપોર્ટ પરથી ઉડાન ભરતાની સાથે જ હાશિમે ટોય ગન એટલે કે નકલી પિસ્તોલ પાયલટના કાનપટ્ટી પર તાકી. હાશિમે પાયલટને પ્લેનને લાહોર તરફ વાળવા કહ્યું. બીજી તરફ, લાહોરમાં માહિતી મળતા જ પીઓકે (PoK) નેશનલ લિબરેશન ફ્રન્ટના લોકોએ પ્લેન હાઇજેક કર્યું છે. તેઓ તરત જ પ્લેનને લેન્ડ કરવાની મંજુરી આપે છે.

શ્રીનગરથી લાહોર જતા ભારતીય વિમાનની પ્રતિકાત્મક તસવીર. ઈલસ્ટ્રેશન: ગૌતમ ચક્રવર્તી

પ્લેન લાહોરમાં લેન્ડ થતાની સાથે જ ઓલ ઈન્ડિયા રેડિયો પર જાહેરાત થાય છે – જમ્મુ અને કાશ્મીરના આતંકવાદી હાસીમ કુરેશીએ ભારતીય વિમાન હાઈજેક કર્યું છે અને તેના બદલામાં ભારતની જેલમાં કેદ 36 કાશ્મીરી અલગતાવાદીઓને છોડવાની માંગ કરી છે.

બીજી તરફ હાઈજેક થયેલા પ્લેનને જોવા માટે લાહોર એરપોર્ટ પર લોકોની ભીડ એકઠી થવા લાગે છે. અહીં, ઝુલ્ફીકાર અલી ભુટ્ટો પશ્ચિમ પાકિસ્તાન એટલે કે હાલના બાંગ્લાદેશથી પાછા ફરતાની સાથે જ તેઓ અપહરણકારોને મળવા સીધા જ લાહોર એરપોર્ટ પહોંચ્યા. આ એ ઘટના હતી જેના પછી દુનિયાને પ્લેન હાઇજેકિંગમાં પાકિસ્તાનની સંડોવણી વિશે ખબર પડી.

કાશ્મીરનો મુદ્દો ઉઠાવવા માટે ભારત તરફથી પ્લેન હાઇજેક કરવા બદલ સમગ્ર પાકિસ્તાનમાં ઉજવણીનો માહોલ હતો. શહેરમાં હાશિમ અને અશરફનું સરઘસ કાઢવામાં આવ્યું હતું.

આ બધાની વચ્ચે ભારતે અલગતાવાદીઓને છોડી દેવાની ના પાડી દીધી. ત્યારબાદ હાશિમ અને અશરફે એકબીજા સાથે સલાહ- મસલત કરી અને લેન્ડિંગના બે કલાકમાં મહિલાઓ અને બાળકોને મુક્ત કર્યા. સાંજ સુધીમાં બાકીના લોકોને પણ મુક્ત કરવામાં આવ્યા હતા.

બીજી બાજુ, હાઇજેકને ટાંકીને, ઇન્દિરા ગાંધીની સરકારે 4 ફેબ્રુઆરી 1971ના રોજ પૂર્વ પાકિસ્તાન (બાંગ્લાદેશ) જતા પાકિસ્તાની વિમાનો પર પ્રતિબંધ મૂક્યો હતો અને ભારતને તેની હવાઈ ક્ષેત્રનો ઉપયોગ કરવા પર પ્રતિબંધ મૂક્યો હતો. જે 1976 સુધી ચાલુ રહ્યું.

પાકિસ્તાન પર આ પ્રતિબંધ એવા સમયે લગાવવામાં આવ્યો હતો જ્યારે પૂર્વ પાકિસ્તાનમાં અલગતાવાદી ચળવળ તેજ થઈ રહી હતી. તે સમયે પાકિસ્તાની સૈનિકોને મોટી સંખ્યામાં પૂર્વ પાકિસ્તાન (બાંગ્લાદેશ) મોકલવામાં આવી રહ્યા હતા. જેથી આપણે ત્યાં વિદ્રોહને કચડી શકીએ.

આ તસવીર 1971ની મુજીબનગરની છે, પાકિસ્તાની સૈનિકોએ અર્ધ-નગ્ન મહિલાને બાંધી છે.

પૂર્વ પાકિસ્તાનમાં અવામી લીગને સમર્થન આપનાર ભારત માટે આ બાબત ખૂબ જ પરેશાન કરનારી હતી. ભારત કોઈપણ ભોગે આને રોકવા માંગતું હતું. પાકિસ્તાની વિમાનોને ભારતની ઉપરથી ઉડતા અટકાવવામાં આવે તો જ આ શક્ય હતું. ભારત દ્વારા પ્લેન હાઇજેક થવા પાછળનું આ સૌથી મોટું કારણ હતું. તેના દ્વારા તે પાકિસ્તાન માટે પોતાની એરસ્પેસ બંધ કરાવવામાં સફળ રહ્યું હતું.

પ્રતિબંધને કારણે, પાકિસ્તાની વિમાનોને પહેલા હિંદ મહાસાગર દ્વારા ઇંધણ ભરવા માટે શ્રીલંકા લઈ જવામાં આવ્યા અને પછી પૂર્વ પાકિસ્તાન પહોંટતા હતા. જેના કારણે સમય અને મૂડી બંને વેડફાતા હતા. ભારતનું આ પગલું 1971ના યુદ્ધમાં સફળ સાબિત થયું હતું. આનાથી બાંગ્લાદેશમાં લાખો લોકોના જીવ બચી ગયા જેઓ પાકિસ્તાની બોમ્બ ધડાકામાં મૃત્યુ પામ્યા હોત.

ભારતે મુક્તિ બહિનીને મદદ આપવાનું શરૂ કર્યું. ઑક્ટોબર સુધીમાં, મુક્તિ બહિનીએ બળવાખોરોની સામે પાકિસ્તાનને સખત પડકાર આપવાનું શરૂ કર્યું. 6 ઓક્ટોબરના રોજ, ભારત દ્વારા સમર્થિત મુક્તિ બહિનીએ પાકિસ્તાન સામે મોટી લડાઈ લડી. જેમાં પાકિસ્તાનના 500થી વધુ સૈનિકો માર્યા ગયા હતા. લગભગ 2 મહિના પછી, ભારત ખુલ્લેઆમ બાંગ્લાદેશ વતી યુદ્ધમાં કૂદી પડ્યું. યુદ્ધ માત્ર 13 દિવસમાં તેના અંત સુધી પહોંચી ગયું. ભારતે 93 હજાર પાકિસ્તાની સૈનિકોને ઘૂંટણિયે પડવા મજબૂર કર્યા હતા.

પ્લેન હાઇજેક કરનાર કુરેશીનું શું થયું?
હાશિમ કુરેશીને જાસૂસીના આરોપમાં 9 વર્ષ પાકિસ્તાનની જેલમાં પસાર કરવા પડ્યા હતા. કુરેશી 2000માં ભારત આવ્યો ત્યારે તેની પાકિસ્તાની એજન્ટ હોવાના આરોપમાં ધરપકડ કરવામાં આવી હતી. એક ઈન્ટરવ્યુમાં કુરેશીએ કહ્યું હતું કે તે કોઈ દેશનો એજન્ટ નહોતો. તેણે પોતાના હેતુઓ માટે બંને દેશોનો ઉપયોગ કર્યો હતો.

સંદર્ભ લિંક્સ

https://www.outlookindia.com/magazine/story/books-go-softly-in-a-house-of-spies/302663

https://www.greaterkashmir.com/kashmir/hijacking-case-police-present-hashim-qureshi-in-court/
https://www.tribuneindia.com/news/archive/book-reviews/the-kaoboy-who-founded-raw-871736