લંડન2 કલાક પેહલા
- કૉપી લિંક
તારીખ 25 ઓક્ટોબર 2022, ઋષિ સુનક 10 ડાઉનિંગ સ્ટ્રીટ એટલે બ્રિટનના વડાપ્રધાન આવાસમાં પત્ની અને પાલતું ડોગ સાથે પ્રવેશ કરે છે. તેમણે પાર્ટીમાં આંતરિક ક્લેશને કારણે વડાપ્રધાનની ખુરશી મળી હતી.
ઠીક 620 દિવસ પછી 5 જૂન 2024ના રોજ સુનક લંડનની તે 10 ડાઉનિંગ સ્ટ્રીટથી પોતાના પરિવાર સાથે બહાર આવીને પોતાનો પરાજય કબૂલ કર્યો છે. તેમની કન્ઝર્વેટિવ પાર્ટીને 14 વર્ષ પછી ચૂંટણીમાં હાર મળી છે, જેનું કારણ પાર્ટીના આંતરિક ક્લેશને જણાવવામાં આવે છે, જે તેમને સત્તામાં લાવ્યું હતું.
ચૂંટણી પહેલાં જ સરકારમાં રાજીનામાની લહેર જોવા મળી હતી. વર્ષ દરમિયાન 3 મંત્રી અને 78 સાંસદે રાજીનામું આપી દીધું હતું અને ચૂંટણી લડવાનો ઇનકાર કર્યો હતો. સતત 14 વર્ષ સુધી સત્તામાં રહેલી કન્ઝર્વેટિવ પાર્ટીની હાલત આવી કેવી રીતે થઈ, સુનકે પીએમ તરીકેના કાર્યકાળ દરમિયાન એવી કઈ ભૂલો કરી કે પાર્ટીને આટલી કારમી હારનો સામનો કરવો પડ્યો?
સ્ટોરીમાં સુનકની હારનાં 5 મોટાં કારણ જાણો….
ઋષિ સુનક પોતાની પત્ની અક્ષતા મૂર્તિ સાથે બ્રિટનના વડાપ્રધાન કાર્યાલય 10 ડાઉનિંગ સ્ટ્રીટ પર.
પહેલું કારણ- સુનકની લક્ઝરી લાઇફ
જુલાઈ 2023માં સુનક સ્કોટલેન્ડ મુલાકાતથી પાછા ફરીને BBC રેડિયોને ઇન્ટરવ્યૂ આપી રહ્યા હતા. ત્યારે પ્રેઝન્ટરે તેમને એક સવાલ પૂછ્યો- તમે હંમેશાં ક્લાઇમેટ ચેન્જ રોકવાની વાત કરો છે. બીજી તરફ, દેશની અંદર યાત્રા માટે પણ પ્રાઇવેટ જેટનો ઉપયોગ કરો છે. એનાથી પણ કાર્બન ઇમિશન એટલે કાર્બન ઉત્સર્જન થાય છે.
આ સવાલ પર સુનકને ગુસ્સો આવ્યો. તેમણે કહ્યું- હું મારા સમયનો શ્રેષ્ઠ ઉપયોગ કરવા માગું છું. આ મુદ્દા પર સવાલ ઉઠાવવાને બદલે એના ઉકેલ વિશે વાત કરો તો સારું રહેશે.
આ પહેલીવાર નથી, જ્યારે સુનકની મોંઘી જીવનશૈલી પર સવાલ ઉઠાવવામાં આવ્યા હોય. જ્યારે તેઓ નાણામંત્રી હતા ત્યારે પણ તેમની મોંઘી જીવનશૈલી માટે ઘણી વખત તેમની ટીકા થતી હતી. 2020માં તેઓ 20 હજાર રૂપિયાના કોફી મગ સાથે જોવા મળ્યા હતા.
સુનકે 2022માં એક અઠવાડિયામાં ખાનગી જેટ મુસાફરી પર 5 કરોડ રૂપિયાથી વધુ સરકારી નાણાં ખર્ચ્યા હતા. જેના કારણે વિપક્ષે તેમના પર ટેક્સપેયર્સના રૂપિયાની બરબાદીનો આરોપ લગાવતા રહ્યા છે.
વિપક્ષ ઘણી વખત આ મુદ્દો ઉઠાવી રહ્યા છે કે બ્રિટનના લોકો મોંઘવારીનો સામનો કરી રહ્યા છે અને ઋષિ સુનક સામાન્ય લોકોના પૈસા પર લક્ઝરી લાઈફ જીવી રહ્યા છે. એ જ સમયે સુનકની પત્નીને બ્રિટનના બિલ ગેટ્સ કહેવામાં આવે છે. ઋષિ સુનકની પત્ની અક્ષતા મૂર્તિ બ્રિટનની સૌથી અમીર મહિલા છે.
સન્ડે ટાઈમ્સના રિપોર્ટ અનુસાર, વર્ષ 2023માં સુનક અને અક્ષતાની સંપત્તિમાં 1200 કરોડ રૂપિયાનો વધારો થયો છે. તેમની કુલ સંપત્તિ વધીને 68 હજાર કરોડ રૂપિયા થઈ ગઈ છે. સુનક અને અક્ષતા બ્રિટનના મહારાજા કરતાં પણ વધુ અમીર છે.
અક્ષતા મૂર્તિ આઇટી કંપની ઇન્ફોસિસના સ્થાપક નારાયણ મૂર્તિની દીકરી છે. અક્ષતા ઇન્ફોસિસમાં 0.91 ટકા હિસ્સો ધરાવે છે. તેમની કિંમત અંદાજે 4.5 હજાર કરોડ રૂપિયા છે.
લેબર પાર્ટીએ સુનક અને તેમનાં પત્નીની સંપત્તિમાં વધારાને ચૂંટણીમાં મહત્ત્વનો મુદ્દો બનાવ્યો હતો. લેબર પાર્ટી પણ અક્ષતા મૂર્તિ પર ટેક્સ ચોરીનો આરોપ લગાવતી રહી છે. સુનક જ્યારે વડાપ્રધાન બન્યા ત્યારે પણ તેમના પર આ આરોપ લગાવવામાં આવ્યો હતો.
ખરેખર, અક્ષતા મૂર્તિએ ઋષિ સુનક સાથે લગ્ન કર્યા પછી પણ પોતાની ભારતીય નાગરિકતા છોડી નથી. આ કારણે તેમને બ્રિટનની બહાર તેમની કમાણી પર કોઈ ટેક્સ ચૂકવવો પડતો નથી. સુનકના પક્ષમાં પણ આ મુદ્દે સવાલો ઊભા થયા છે.
ગયા વર્ષે બ્રિટિશ સંસદમાં અક્ષતા મૂર્તિની મિલકત અને કરચોરીનો મુદ્દો ઉઠાવવામાં આવ્યો હતો. આ પછી સુનકને સંસદમાં આ સાથે જોડાયેલા સવાલોના જવાબ આપવા પડ્યા હતા.
સંસદમાં આ મુદ્દો ઉઠાવ્યા બાદ આઈટી કંપની ઈન્ફોસિસના શેરમાં 10 ટકાનો જંગી ઘટાડો જોવા મળ્યો હતો, જેના કારણે અક્ષતા મૂર્તિને એક દિવસમાં લગભગ 500 કરોડ રૂપિયાનું નુકસાન થયું છે.
ધ ગાર્ડિયનના જણાવ્યા અનુસાર, લોકો સુનકની રોજિંદા જીવનમાં તેમની સંપત્તિની ઝલક જોતા હતા. આનાથી લોકોને શંકા થઈ કે સુનક તેમની સમસ્યાઓ સમજી શક્યા નથી. જે તેમની હારનું મોટું કારણ બની ગયું.
બીજું કારણ – અર્થવ્યવસ્થા માથાનો દુખાવો બની
બ્રિટનમાં ટેક્સના દર 70 વર્ષમાં સૌથી વધુ છે. સરકાર પાસે લોકો પર ખર્ચ કરવા માટે પૈસા નથી, પરંતુ આ સ્થિતિ કેવી રીતે બની? આ જાણવા માટે ચાલો 4 વર્ષ પાછળ જઈએ…
વર્ષ 2020…દુનિયા કોરોનાની જાળમાં ફસાઈ ગઈ હતી. બ્રિટિશ સરકાર આમાંથી બચવા માટે એક પ્લાન બનાવે છે. તે અર્થતંત્રને પાટા પર લાવવા માટે 280 અબજ પાઉન્ડ એટલે કે 29 લાખ કરોડ ખર્ચે છે.
એ સમયે સુનક નાણામંત્રી હતા, વડાપ્રધાન નહીં. આખી યોજના તેમના દ્વારા બનાવવામાં આવી હતી. જોકે સરકારે આ પૈસા પોતાના ખિસ્સામાંથી આપ્યા નથી. આ માટે લોન લેવામાં આવી હતી. આ પાછળનો વિચાર એ હતો કે લોન 0.1% ના ખૂબ જ ઓછા વ્યાજદરે લેવામાં આવી હતી અને અર્થતંત્ર પાછું આવતાંની સાથે જ એ ચૂકવવામાં આવશે. પછી કંઈક એવું બન્યું, જેની કોઈને અપેક્ષા ન હતી…
રશિયાએ યુક્રેન પર આક્રમણ કર્યું…
બદલામાં અમેરિકાની આગેવાની હેઠળ યુરોપિયન દેશોએ રશિયા પાસેથી તેલ અને ગેસ ખરીદવાનું બંધ કર્યું. પરિણામ એ આવ્યું કે ત્યાં ગેસ અને તેલના ભાવ આસમાને પહોંચવા લાગ્યા. ફુગાવાનો દર વધીને 5%થી વધુ થયો. લોકો માટે જરૂરી ચીજવસ્તુઓ ખરીદવી મુશ્કેલ બની છે.
ત્યારે સરકારે આ ઊર્જા સંકટનો સામનો કરવા માટે 400 બિલિયન પાઉન્ડ ઉધાર લીધા અને ખર્ચ્યા. વધતી જતી મોંઘવારીનો સામનો કરવા માટે બ્રિટનની સેન્ટ્રલ બેંકે વ્યાજદરમાં વધારો કર્યો છે. આનાથી ફુગાવો ઘટ્યો, પરંતુ બ્રિટિશ સરકાર દ્વારા લેવામાં આવેલી લોન પરના વ્યાજમાં વધારો થયો. વ્યાજદરો 5%થી વધી ગયા છે.
સુનકની સરકાર વાર્ષિક 40 બિલિયન પાઉન્ડ દેવું ચૂકવતી હતી, જે વધીને 100 બિલિયન પાઉન્ડ થયું. વ્યાજદરમાં વધારાને કારણે સરકાર પાસે લોકોની જરૂરિયાતો, દેશની સુરક્ષા અને આરોગ્ય વ્યવસ્થા પર ખર્ચ કરવા માટે પૈસા ખતમ થવા લાગ્યા. આ કારણે સુનક સરકારે લોકો પરનો ખર્ચ ઓછો કર્યો. જેના કારણે લોકોમાં રોષ વધ્યો હતો. આ ચૂંટણીમાં સૌથી મહત્ત્વનો મુદ્દો અર્થતંત્રનો છે.
ત્રીજું કારણ- પાર્ટીમાં આંતરિક ઝઘડો, 5 વર્ષમાં 4 વડાપ્રધાન બન્યા
યુકેમાં 23 જૂન 2016ના રોજ લોકમત યોજાયો હતો, જેમાં 52% લોકોએ બ્રેક્ઝિટનું સમર્થન કર્યું અને 48% લોકોએ તેનો વિરોધ કર્યો. તેનું સમર્થન કરનારાઓનું માનવું હતું કે બ્રિટન ઈયુનું સભ્ય હોવાને કારણે તેમના દેશમાં બહારના લોકો (સ્થળાંતરીઓ)ની સંખ્યા વધી રહી છે. બહારના લોકો તેમની નોકરી ખાઈ રહ્યા છે.
બ્રેક્ઝિટ અંગેના નિર્ણય બાદ તત્કાલીન વડાપ્રધાન ડેવિડ કેમરુને વડાપ્રધાન પદ છોડી દીધું હતું. બ્રેક્ઝિટ અંગેનો તેમનો વિચાર પાર્ટી લાઇનથી અલગ હતો. કન્ઝર્વેટિવ પાર્ટીના મોટા ભાગના નેતાઓ બ્રેક્ઝિટ ઇચ્છતા હતા.
31 જાન્યુઆરી, 2020ના રોજ બ્રિટિશ ઘડિયાળ રાત્રે 12 વાગતાંની સાથે જ બ્રિટન યુરોપિયન યુનિયન (EU)થી અલગ થઈ ગયું. કન્ઝર્વેટિવ પાર્ટીના થેરેસા મે બ્રિટનના વડાપ્રધાન બન્યા. તેમણે બ્રેક્ઝિટને એ રીતે લાગુ કરવાની હતી કે એનાથી દેશની અર્થવ્યવસ્થા નબળી ન પડે.
વાસ્તવમાં EUના સભ્ય હોવાને કારણે બ્રિટનને યુરોપિયન દેશો સાથેના વેપારમાં ઘણી છૂટ મળી હતી. બ્રેક્ઝિટ પછી એ સમાપ્ત થવાનું હતું, પરંતુ બ્રેક્ઝિટની શરતો પર થેરેસા મેને તેમના પોતાના પક્ષ તરફથી સમર્થન મળ્યું ન હતું, વિપક્ષની વાત તો છોડી દો. પક્ષ જૂથોમાં વહેંચાઈ ગયો અને થેરેસા મેને રાજીનામું આપવું પડ્યું.
બોરિસ જોનસને આદેશ મળ્યો
થેરેસા મે પછી બ્રિટનની બાગડોર બોરિસ જોનસન પાસે આવી. તેમણે બ્રેક્ઝિટ દરમિયાન માઈગ્રન્ટ્સ વિરુદ્ધ ઘણાં નિવેદનો આપ્યાં હતાં. જોકે બોરિસ પણ લાંબા સમય સુધી સત્તામાં રહી શક્યા નહીં. તેઓ એક પછી એક કૌભાંડમાં ફસાવા લાગ્યા. 2020માં જ્યારે લોકડાઉનને કારણે વિશ્વ અને બ્રિટનના લોકો તેમનાં ઘરોમાં સીમિત હતા ત્યારે બોરિસ જોન્સન વડાપ્રધાન કાર્યાલયમાં પાર્ટી કરી રહ્યા હતા.
બોરિસની પત્નીએ તેમના 56મા જન્મદિવસ પર આ પાર્ટીનું આયોજન કર્યું હતું. ઋષિ સુનક અને જોન્સન જૂથના ઘણા કન્ઝર્વેટિવ નેતાઓ એમાં હાજર હતા. જ્યારે આ મામલો સંસદમાં ઉઠાવવામાં આવ્યો ત્યારે જોન્સને તમામ આરોપોને ફગાવી દીધા હતા. આ પછી તેમના પર ચાર વખત સંસદને ગેરમાર્ગે દોરવાનો આરોપ લાગ્યો હતો.
આ સિવાય બોરિસ જોનસન પર એક વ્યક્તિને ડેપ્યુટી ચીફ વ્હિપ તરીકે યૌનશોષણના આરોપી બનાવવાનો પણ આરોપ હતો. બોરિસે પોતાના બચાવમાં કહ્યું હતું કે તેઓ આરોપો વિશે જાણતા નથી. જોકે તેઓ ખોટા સાબિત થયા હતા.
બોરિસ જોનસન પર ક્વીન એલિઝાબેથના પતિ પ્રિન્સ ફિલિપના અંતિમસંસ્કાર પહેલાં જ એક દારૂ પાર્ટી કરવાનો આરોપ હતો. આ વાત સામે આવ્યા બાદ તેમની પાર્ટીના મોટા નેતાઓએ તેમનાથી દૂરી બનાવી લીધી હતી. પાર્ટીમાં ભાગલા વધવા લાગ્યા. તેમને 2022માં રાજીનામું આપવું પડ્યું હતું.
આ તસવીર 2020ની છે. બોરિસ જોનસન 10 ડાઉનિંગ સ્ટ્રીટમાં પાર્ટી કરી રહ્યા છે.
લિઝ ટ્રસના યુ ટર્નથી સુનક પીએમ બન્યા
બોરિસ જોનસન પછી લિઝ ટ્રસને બ્રિટનની કમાન મળી. આ સમય સુધીમાં બ્રિટનની અર્થવ્યવસ્થા તેના સૌથી ખરાબ તબક્કામાં પહોંચી ગઈ હતી. ટ્રસે ટેક્સ વધાર્યા વિના તેને પાટા પર લાવવાનું વચન આપ્યું હતું. પરંતુ આવું ન થયું, તેમણે મિની બજેટ શરૂ કર્યું અને ટેક્સમાં વધારો કર્યો. એના કારણે બ્રિટનની અર્થવ્યવસ્થા કથળવા લાગી. આકરી ટીકા બાદ તેણે પોતાના મિની બજેટ પર યુ-ટર્ન લેવો પડ્યો. તેમણે વડાપ્રધાન બન્યાના 44 દિવસમાં રાજીનામું આપી દીધું હતું. લિઝ ટ્રસના રાજીનામા બાદ ઋષિ સુનકે વડાપ્રધાન પદ સંભાળ્યું હતું.
જોકે ઋષિ સુનક ક્યારેય પાર્ટી નેતાઓની પહેલી પસંદ નહોતા. તેમની નીતિઓને લઈને પાર્ટીની અંદર ઘણી વખત સવાલો ઊભા થયા છે. સુનકના ત્રણ મંત્રીએ તેમની નીતિઓ પર સવાલો ઊભા કરીને રાજીનામું આપી દીધું હતું. પાર્ટીમાં વિભાજન સામે આવ્યા બાદ તેમણે છ મહિના અગાઉ ચૂંટણીની જાહેરાત કરી હતી.
ચોથું કારણ- સત્તાવિરોધી હુમલો
વડાપ્રધાન ઋષિ સુનકની કન્ઝર્વેટિવ પાર્ટી છેલ્લાં 14 વર્ષથી સત્તામાં છે. પાર્ટીએ છેલ્લાં 14 વર્ષમાં અત્યારસુધીમાં 5 વડાપ્રધાન બનાવ્યા છે. વર્ષ 2010માં ડેવિડ કેમેરોન કન્ઝર્વેટિવ પાર્ટી તરફથી વડા પ્રધાન તરીકે જીત્યા હતા. આ પછી વર્ષ 2015માં તેમના નેતૃત્વમાં પાર્ટીએ તેની બીજી જીત હાંસલ કરી.
થેરેસા મેએ 7 જૂન 2019ના રોજ વડાપ્રધાન તરીકે રાજીનામું આપ્યું હતું, બોરિસ જોનસને 6 સપ્ટેમ્બર 2022ના રોજ વડાપ્રધાન તરીકે રાજીનામું આપ્યું હતું. 5 વર્ષનો કાર્યકાળ કોઈ પૂર્ણ કરી શક્યું નહિ. વડાપ્રધાનોના વારંવાર પરિવર્તનને કારણે કન્ઝર્વેટિવ પાર્ટીમાં લોકોના વિશ્વાસમાં ઘટાડો થયો.
જનતા કન્ઝર્વેટિવ પાર્ટી પર અવિશ્વાસ કરવા લાગી. એના કારણે લોકોમાં સત્તાવિરોધી લહેર સર્જાઈ હતી.
પાંચમું કારણ- સુનકના મત ઘટાડનાર નાઇઝલ ફરાજ
નવેમ્બર 2018માં એક નવી ‘રિફોર્મ યુકે’ પાર્ટીએ બ્રિટિશ રાજકારણમાં પ્રવેશ કર્યો. આ પાર્ટીના નેતા કટ્ટરપંથી નેતા નાઇઝલ ફરાજ છે. બ્રેક્ઝિટ દરમિયાન તેમણે ઘણી હેડલાઈન્સ બનાવી હતી. સુનકની કન્ઝર્વેટિવ પાર્ટી દ્વારા બ્રેક્ઝિટ કરવામાં આવી રહી હોવા છતાં તેની સંપૂર્ણ કમાન્ડ નાઇઝલ ફરાજ પાસે હતી. તેમનું સમગ્ર અભિયાન યુરોપિયન યુનિયનમાંથી બહાર આવવાના સમર્થનમાં હતું.
કન્ઝર્વેટિવ અને રિફોર્મ યુકે બંને પક્ષની નીતિઓ લગભગ સમાન છે. નાઇઝલ ફરાજની વધતી જતી લોકપ્રિયતા સુનક માટે માથાનો દુખાવો બની ગઈ. પોતાની લોકપ્રિયતાથી ડરીને સુનકે નિર્ધારિત સમયના 6 મહિના પહેલાં ચૂંટણી કરાવી. જોકે તેમ છતાં તે રિફોર્મ યુકે પાર્ટીને વોટ કાપવાથી રોકી શક્યા નથી.
