2 કલાક પેહલાલેખક: ગૌરવ તિવારી
- કૉપી લિંક
આ વર્ષે ચોમાસું સારું છે. ધર્યા કરતાં પણ અમુક જગ્યાએ સારો વરસાદ પડી રહ્યો છે. પાક સારો આવવાથી ખેડૂતો ખુશ છે. તો બીજી તરફ ગરમીથી પરેશાન લોકોને રાહત મળી છે, પરંતુ વર્લ્ડ હેલ્થ ઓર્ગેનાઈઝેશન (WHO) એ ચેતવણી જાહેર કરી છે. WHOએ કહ્યું છે કે ચોમાસામાં મેલેરિયાનું જોખમ અનેકગણું વધી શકે છે. આ સમય મલેરિયા ફેલાવતા મચ્છરો માટે સૌથી યોગ્ય છે. આ સમયગાળા દરમિયાન, તેમના વર્તન અને અસ્તિત્વ બંનેમાં ઝડપી ફેરફારો થાય છે. તેથી સાવચેત રહેવું જરૂરી છે.
વર્લ્ડ હેલ્થ ઓર્ગેનાઈઝેશન અનુસાર, સમગ્ર વિશ્વમાં દર વર્ષે મેલેરિયાના લગભગ 30 થી 50 કરોડ કેસ નોંધાય છે. તેમાં લગભગ 6 થી 8 લાખ લોકો મૃત્યુ પામે છે. નોંધાયેલા કુલ કેસોમાંથી લગભગ 90% એકલા આફ્રિકન દેશોના છે.
જો આપણે માત્ર દક્ષિણ એશિયાની વાત કરીએ તો ભારતની સ્થિતિ આફ્રિકન દેશો જેવી છે. દક્ષિણ એશિયામાં નોંધાયેલા કુલ મેલેરિયાના 77% કેસ એકલા ભારતમાં છે. રેકોર્ડ મુજબ, ભારતમાં દર વર્ષે લગભગ 20 લાખ લોકો મેલેરિયાથી બીમાર પડે છે અને તે પૈકી 1000 મૃત્યુ પામે છે.
પરંતુ વિશ્વ આરોગ્ય સંસ્થા આ આંકડાઓ સાથે સહમત નથી. તેમના દક્ષિણ પૂર્વ એશિયા પ્રાદેશિક કાર્યાલયનો અંદાજ છે કે ભારતમાં દર વર્ષે લગભગ 1.5 કરોડ લોકો મેલેરિયાથી બીમાર પડે છે અને તેમાંથી 20 હજાર મૃત્યુ પામે છે.
આજે ‘તબિયતપાણી’ માં આપણે મેલેરિયા વિશે વાત કરીશું.આપણે એ પણ જાણીશું કે…
- મેલેરિયા કેવી રીતે ફેલાય છે, તેના લક્ષણો શું છે?
- આ કેટલું જોખમી હોઈ શકે?
- મેલેરિયાથી બચવાના ઉપાયો શું છે?
મેલેરિયા શું છે?
મેલેરિયા એક ગંભીર રોગ છે. તે પરોપજીવીથી સંક્રમિત મચ્છરના કરડવાથી ફેલાય છે. બધા મચ્છર આ પરોપજીવી ફેલાવી શકતા નથી. આ માટે માત્ર માદા એનોફિલિસ મચ્છર જ જવાબદાર છે. જ્યારે આ મચ્છર આપણને કરડે છે ત્યારે આપણા શરીરમાં પરોપજીવી છોડે છે.
દિલ્હીના વરિષ્ઠ ચિકિત્સક ડો.બોબી દીવાન કહે છે કે આપણા શરીરમાં પ્રવેશ્યા પછી પરોપજીવી આપણા લિવર સુધી પહોંચે છે, જ્યાં તે પરિપક્વ બની જાય છે. થોડા દિવસો પછી આ પરિપક્વ પરોપજીવી લોહીના પ્રવાહમાં પ્રવેશ કરે છે અને લાલ રક્ત કોશિકાઓને સંક્રમિત કરવાનું શરૂ કરે છે.
મેલેરિયાના લક્ષણો
સામાન્ય રીતે મચ્છર કરડવાના પ્રથમ અઠવાડિયાથી એક મહિનાની અંદર મેલેરિયાના લક્ષણો દેખાઈ શકે છે. પરંતુ કેટલાક કિસ્સાઓમાં કોઈ લક્ષણો દેખાતા નથી અને આ પરોપજીવીઓ તે સમય દરમિયાન પણ આપણા શરીરને નુકસાન પહોંચાડવાનું ચાલુ રાખે છે.
ગંભીર મેલેરિયા જીવન માટે જોખમી સ્થિતિ બની શકે છે
બદલાતા સમય સાથે, મેલેરિયાની સારવાર ખૂબ જ સરળ બની ગઈ છે, પરંતુ કેટલીકવાર જો સમયસર તેની ઓળખ અને સારવાર ન કરવામાં આવે તો તે જીવલેણ સ્થિતિ પણ બની શકે છે.
મેલેરિયાના કેટલા પ્રકાર છે?
વર્લ્ડ હેલ્થ ઓર્ગેનાઈઝેશન અનુસાર, 5 પ્રકારના પરોપજીવી માણસોમાં મેલેરિયાનું કારણ બને છે.
- પ્લાઝમોડિયમ ફાલ્સીપેરમ (પી. ફાલ્સીપેરમ)
- પ્લાઝમોડિયમ મેલેરિયા (પી. મેલેરિયા)
- પ્લાઝમોડિયમ વિવેક્સ (પી. વિવેક્સ)
- પ્લાઝમોડિયમ ઓવેલ (પી. ઓવેલ)
- પ્લાઝમોડિયમ નોલેસી (પી. નોલેસી)
આ પૈકી પ્લાઝમોડિયમ ફાલ્સીપેરમ અને પ્લાઝમોડિયમ વિવેક્સ વધુ જોખમકારક છે. જો તમે મેલેરિયાની સારવાર માટે ડૉક્ટર પાસે જાઓ છો, તો તેઓ ઘણીવાર તેને ટૂંકા સ્વરૂપમાં પીવી મેલેરિયા, પીએફ મેલેરિયા કહે છે.
જો મેલેરિયા Plasmodium vivax અથવા Plasmodium ovale ને કારણે થતો હોય, તો તેની અસર તરત જ દેખાતી નથી. તેઓ આપણા લિવરમાં આરામથી રહે છે. તેઓ ત્યાં પરિપક્વ બને છે અને પછી શરીર પર હુમલો કરે છે. જો કે, મેલેરિયાના આવા કેસો ભાગ્યે જ જોવા મળે છે.
મેલેરિયાની સારવાર શું છે?
મેલેરિયા માટે કોઈ રસી ઉપલબ્ધ નથી. બીમારીના કિસ્સામાં આને રોકી શકાય છે અથવા સારવાર કરી શકાય છે. સારવારમાં મેલેરિયાની કેટલીક દવાઓ (મેલેરિયા વિરોધી દવાઓ) સાથે તાવની દવા આપવામાં આવે છે.
મેલેરિયાની સારવારમાં મેલેરિયા વિરોધી દવાઓ લેવી જરૂરી છે, પરંતુ તેની આડઅસર પણ જોવા મળે છે. જો દવા લીધા પછી આવી આડઅસર જોવા મળે, તો ડૉક્ટરનો સંપર્ક કરવો જોઈએ. જેમ-
- જઠરાંત્રિય સમસ્યાઓ
- માથાનો દુખાવો
- સૂર્યપ્રકાશથી એલર્જી
- મનોવૈજ્ઞાનિક વિકૃતિ
- કાનમાં સીટીનો અવાજ
- એનીમિયા
મેલેરિયાથી બચવાના ઉપાયો શું છે?
મેલેરિયામાં સૌથી મોટું જોખમ એ છે કે તમે ઓળખી શકતા નથી કે કયો મચ્છર મેલેરિયા પરોપજીવી વહન કરે છે. જો આપણે એવી જગ્યાએ હોઈએ કે જ્યાં વધુ મચ્છરો હોય તો તે જરૂરી છે કે આપણે તેનાથી પોતાને બચાવીએ.
આ પગલાં લઈ શકાય છે:
- ત્વચા પર ડાયથિલ્ટોલુઆમાઇડ (DEET) સાથે મચ્છર વિરોધી ક્રીમ લગાવો. તેની વાસના કારણે મચ્છર શરીર પર બેસશે નહીં.
- સૂતા પહેલાં પલંગ પર મચ્છરદાની લગાવો, જેથી મચ્છર તમારી આસપાસ ન આવી શકે.
- બારીઓ અને દરવાજા પર નેટ લગાવો, જેથી તમે ઘરમાં આરામથી રહી શકો. તેનાથી ઘરમાં નાના બાળકો પણ સુરક્ષિત બની જાય છે.
- કપડાં, મચ્છરદાની, તંબુ, સ્લીપિંગ બેગ અને અન્ય કપડાં પર જંતુ ભગાડનારનો ઉપયોગ કરો, જેથી મચ્છર ક્યાંય સંતાઈ ન શકે.
- આપણી ત્વચાને ઢાંકી રાખવા માટે ફુલ પેન્ટ અને ફુલ સ્લીવ શર્ટ પહેરો.
- ઘરની આસપાસ ક્યાંય પણ પાણી જમા ન થવા દો. મચ્છરોને રહેવા અને નવા મચ્છરોને જન્મ આપવા માટે આ યોગ્ય સ્થળ છે.
- ઘરની આજુબાજુના ઝાડ અને છોડના સૂકા પાંદડા પણ આ મચ્છરો માટે રહેવાની પ્રિય જગ્યા છે. તેને નિયમિતપણે સાફ કરતા રહો.
- સાંજે પાર્કમાં ચાલવાનું ટાળો, આ સમયે મચ્છર તેમના મનપસંદ ખોરાક એટલે કે આપણા લોહીની શોધમાં હોય છે.
