1 કલાક પેહલાલેખક: શૈલી આચાર્ય
- કૉપી લિંક
નેશનલ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ હેલ્થ અનુસાર, હાલમાં આપણા દેશમાં લગભગ 4.2 કરોડ મહિલા એન્ડોમેટ્રિયોસિસથી પીડિત છે. વર્લ્ડ હેલ્થ ઓર્ગેનાઈઝેશન (ડબ્લ્યુએચઓ) અનુસાર, સમગ્ર વિશ્વમાં 10%, એટલે કે લગભગ 19 કરોડ પ્રજનન વયની મહિલાઓને એનો સામનો કરવો પડે છે.
ઘણી વખત મહિલાને ખબર પણ હોતી નથી કે તેના શરીરમાં આ રોગ વધી રહ્યો છે. જ્યારે સ્ત્રી હેવી બ્લીડિંગ, પેટમાં અસહ્ય દુખાવો, ખેંચાણ, પેલ્વિક પીડાને કારણે ડૉક્ટર પાસે જાય છે, ત્યારે તપાસ પછી આ રોગ શોધી શકાય છે.
હાલમાં બોલિવૂડ એક્ટ્રેસ શિલ્પા શેટ્ટીની બહેન શમિતા શેટ્ટી સાથે પણ કંઈક આવું જ થયું હતું. તેણે એન્ડોમેટ્રિયોસિસની સર્જરી કરાવી છે. સર્જરી પહેલાં શમિતાએ પોતાના સોશિયલ મીડિયા હેન્ડલ પર એક વીડિયો શેર કરીને આ જાણકારી આપી હતી. તેમણે મહિલાઓને ગર્ભાશયની આ બીમારી પ્રત્યે સાવચેત અને જાગ્રત રહેવાની સલાહ આપી હતી, તેથી જ આજે ‘તબિયતપાણી’ માં આપણે એન્ડોમેટ્રિયોસિસ વિશે વાત કરીશું. તમે એ પણ શીખી શકશો કે-
- એન્ડોમેટ્રિયોસિસનાં લક્ષણો શું છે?
- એન્ડોમેટ્રિયોસિસની સારવાર અને એને રોકવાની રીતો શું છે?
- સ્ત્રીઓએ તેમના ગર્ભાશયની કેવી રીતે કાળજી લેવી જોઈએ?
એન્ડોમેટ્રિયોસિસ શું છે અને એ શા માટે થાય છે કાનપુરનાં ગાયનેકોલોજિસ્ટ ડૉ.દીપ્તિ શુક્લાનું કહેવું છે કે એન્ડોમેટ્રિયોસિસ મહિલાઓના ગર્ભાશયને લગતી બીમારી છે. ગર્ભાશયની અસ્તરને એન્ડોમેટ્રિયમ કહેવામાં આવે છે. પિરિયડ્સ દરમિયાન દર મહિને બ્લીડિંગના રૂપમાં એન્ડોમેટ્રિયમ શરીરમાંથી બહાર આવે છે, પરંતુ જો કોઈને એન્ડોમેટ્રિયોસિસ હોય તો આ એન્ડોમેટ્રિયમ એવી જગ્યાએ વધે છે, જ્યાં એને વધવું ન જોઈએ, જેમ કે અંડાશય, આંતરડાં અને પેલ્વિક પોલાણની પેશીઓમાં. એમાં બહાર આવવાને બદલે નળીની અંદર જ લોહી એકઠું થાય છે, જે ગર્ભાવસ્થામાં મુશ્કેલી પેદા કરી શકે છે.
ઘણા આરોગ્ય અભ્યાસો દર્શાવે છે કે વિશ્વભરમાં 10માંથી 1 મહિલાને એન્ડોમેટ્રિયોસિસ છે. આ રોગ સ્ત્રીઓમાં વંધ્યત્વનું મુખ્ય કારણ પણ છે. આ સમસ્યાથી પીડિત મહિલાને ગર્ભધારણ કરવામાં મુશ્કેલીનો સામનો કરવો પડી શકે છે.
એન્ડોમેટ્રિયોસિસ સોસાયટી ઓફ ઈન્ડિયા અનુસાર, અંદાજે 25 મિલિયન ભારતીય મહિલાઓને એન્ડોમેટ્રિયોસિસ છે. આ મોટે ભાગે 30થી 45 વર્ષની વયની સ્ત્રીઓમાં થાય છે.
એન્ડોમેટ્રિયોસિસનાં લક્ષણો પૈકી એક પેલ્વિક પીડા અને વંધ્યત્વ
એન્ડોમેટ્રિયોસિસનું મુખ્ય લક્ષણ પેલ્વિક પીડા છે. પેલ્વિક પેઈન એટલે નાભિની નીચે પેટ અને કમરમાં દુખાવો. સામાન્ય રીતે આ દુખાવો પિરિયડ્સ, ઓવ્યુલેશન (જ્યારે ઇંડાં અંડાશયમાંથી બહાર આવે છે અને ફેલોપિયન ટ્યૂબમાં પ્રવેશે છે) અથવા સેક્સ દરમિયાન થાય છે. આ દુખાવો હળવો કે ગંભીર હોઈ શકે છે. વ્યક્તિ સતત થાક અને નબળાઈ પણ અનુભવે છે.
નીચેના ગ્રાફિકમાં એન્ડોમેટ્રિયોસિસનાં લક્ષણો જુઓ-
ભારતમાં એન્ડોમેટ્રિયોસિસ સામાન્ય રીતે માત્ર બે પરિસ્થિતિમાં જોવા મળે છે:
- અસહ્ય માસિક પીડા છે
- ગર્ભધારણ કરવામાં અસમર્થ
આનું કારણ એ છે કે એન્ડોમેટ્રિયોસિસમાં ગર્ભાશયની દીવાલો પર પેશીઓની અસામાન્ય વૃદ્ધિ અને લોહીના ગંઠાવાનું વધુ કે ઓછું હોઈ શકે છે. ક્યારેક લોહીના ગંઠાવાનું ઓછું હોય છે અને દુખાવો ખૂબ જ તીવ્ર હોય છે. ક્યારેક લોહીના મોટા ગંઠાવાનું હોવા છતાં કોઈ દુખાવો થતો નથી. એનાં લક્ષણો દરેક સ્ત્રીમાં અલગ અલગ રીતે પ્રગટ થાય છે.
લગભગ 25થી 50% સ્ત્રીઓ જે ગર્ભધારણમાં સમસ્યાનો સામનો કરે છે તેમને આ સમસ્યા થાય છે, એન્ડોમેટ્રિયોસિસમાં ગર્ભાશય અને અંડાશયની આસપાસ લોહીના સંચયને કારણે, અંડાશયમાંથી ઇંડાં બહાર પડતાં નથી અને ગર્ભાધાન થતું નથી.
એન્ડોમેટ્રિયોસિસના ચાર તબક્કા-
- ન્યૂનતમ- એનો પ્રથમ તબક્કો ન્યૂનતમ છે, જેમાં પેટ અથવા પેલ્વિસના ઉપરના ભાગની પેશીઓમાં નાના ઘા થાય છે.
- હળવા – એન્ડોમેટ્રિયોસિસના બીજા તબક્કામાં, ન્યૂનતમ તબક્કા કરતાં વધુ પ્રત્યારોપણ થાય છે. આ પેશીઓની અંદર પણ ઊંડે સુધી જાય છે અને ઘા બનાવે છે.
- મધ્યમ – આ તબક્કામાં નાના પ્રત્યારોપણ સાથે ઊંડા ઘા છે. અંડાશયમાં કોથળીઓ રચાય છે. આમાં ઘા અને દુખાવો બંને વધુ થાય છે.
- ગંભીર- આમાં એક અથવા બંને અંડાશયમાં મોટા કોથળીઓ વિકસે છે. આ સૌથી પીડાદાયક તબક્કો છે.
કૌટુંબિક ઇતિહાસ પણ એન્ડોમેટ્રિયોસિસનું કારણ હોઈ શકે છે
એન્ડોમેટ્રિયોસિસ એ શહેરી રોગ છે. એના મોટા ભાગના કેસો ફક્ત શહેરોમાં જ જોવા મળી રહ્યા છે. નીચે આપેલા ગ્રાફિકમાં એન્ડોમેટ્રિયોસિસ સંબંધિત જોખમી પરિબળોને જાણો-
એન્ડોમેટ્રિયોસિસની સારવાર
એન્ડોમેટ્રિયોસિસની સારવાર દવાઓ અને લાઇફસ્ટાઇલમાં ફેરફાર દ્વારા કરી શકાય છે. ડૉક્ટરો માત્ર ગંભીર પરિસ્થિતિઓમાં શસ્ત્રક્રિયાનો આશરો લે છે.
એન્ડોમેટ્રિયોસિસને કેવી રીતે અટકાવવું શક્ય છે?
વિશ્વના અન્ય લાઇફસ્ટાઇલ રોગોની જેમ એન્ડોમેટ્રિયોસિસ પણ આપણે કેટલું સ્વસ્થ ખાઈએ છીએ, કેટલી કસરત કરીએ છીએ, આપણે કેવી રીતે વિચારીએ છીએ અને અનુભવીએ છીએ એની સાથે સીધો સંબંધ છે. એનો અર્થ એ કે એકંદરે આપણે આપણા જીવનમાં કેટલા ખુશ અને તણાવમુક્ત છીએ, તેથી આ રોગથી બચવાનો સૌથી સરળ અને મૂળભૂત ઉપાય એ છે કે તમારી લાઇફસ્ટાઇલમાં ફેરફાર કરો.
આપણી જાતને બચાવવા અને સ્વસ્થ રહેવા માટે આપણે શું કરવું જોઈએ અને શું ન કરવું જોઈએ એ જોવા માટે નીચેનું ગ્રાફિક જુઓ. જોકે એમાં એવું કંઈ નથી, જે અન્ય રોગો માટે અથવા સામાન્ય રીતે સ્વસ્થ જીવન જીવવા માટે જરૂરી નથી.
સામાન્ય રીતે પુછાતા પ્રશ્નો-
પ્રશ્ન- જો એન્ડોમેટ્રિયોસિસ (લોહીની ગંઠાઈ અને પેશીઓની વૃદ્ધિ) દૂર કરવામાં ન આવે તો શું થશે?
જવાબ : જો એન્ડોમેટ્રિયોસિસ દૂર કરવામાં ન આવે તો એ પીડા, સોજો, પિરિયડ્સ દરમિયાન ભારે રક્તસ્રાવ અને પાચન સમસ્યાઓનું કારણ બની શકે છે. જો એન્ડોમેટ્રિયોસિસ વધુ ખરાબ થાય છે તો તે શરીરના અન્ય ભાગોને પણ અસર કરી શકે છે.
પ્રશ્ન: શું તણાવ પણ એન્ડોમેટ્રિયોસિસનું કારણ બને છે?
જવાબ – એન્ડોમેટ્રિયોસિસ એ શહેરી રોગ છે, જે આપણી આધુનિક લાઇફસ્ટાઇલ સાથે સંબંધિત છે. તણાવ પણ ક્યારેક આ રોગનું કારણ બની શકે છે.
પ્રશ્ન- PCOS અને એન્ડોમેટ્રિયોસિસ વચ્ચે શું તફાવત છે?
જવાબ – આ બંને રોગો લાઇફસ્ટાઇલની બીમારી છે. એન્ડોમેટ્રિયોસિસમાં ગર્ભાશયની અસ્તર જેવી પેશી ગર્ભાશયની બહાર વધે છે, જેમાં લોહીના ગંઠાવાનું હોય છે, જ્યારે પીસીઓએસમાં સ્ત્રીના હોર્મોનના લેવલને અસર થાય છે. અંડાશયમાં કોથળીઓ રચાય છે, જે પાણીથી ભરેલી હોય છે. PCOSમાં સ્ત્રીના શરીરમાં પુરુષ હોર્મોન ટેસ્ટોસ્ટેરોનનું લેવલ પણ વધે છે.
