8 મિનિટ પેહલા
- કૉપી લિંક
કોઈપણ સંબંધમાં સમયે-સમયે શંકા અને અસુરક્ષાનો અનુભવ થવો સામાન્ય છે. પરંતુ જ્યારે આ વિચારો વારંવાર, ખૂબ જ કંટાળાજનક અને બોજારૂપ બની જાય છે, ત્યારે તે ‘રિલેશનશિપ ઓબ્સેસિવ કમ્પલ્સિવ ડિસઓર્ડર’ (ROCD)ની નિશાની હોઈ શકે છે.
ROCD એ એક પ્રકારનો ઓબ્સેસિવ-કમ્પલ્સિવ ડિસઓર્ડર (OCD) છે, જે લગ્ન પછી કોઈપણ કપલને થઈ શકે છે. જેનાથી પીડિત લોકો ઘણીવાર તેમના રિલેશનશિપ વિશે દરેક વસ્તુ પર સવાલ કરે છે. તેઓને લાગે છે કે તેઓ સંપૂર્ણપણે નિશ્ચિત અને સુરક્ષિત હોવા જોઈએ. કોઈ વ્યક્તિ ખાસ કરીને સંબંધ શરૂ કરવા, સંબંધ જાળવી રાખવા, સારો જીવનસાથી રાખવા અથવા યોગ્ય જીવનસાથી સાથે રહેવા માટે ચિંતિત હોઈ શકે છે. તેથી જ સહેજ પણ શંકા સ્વીકારવી અશક્ય લાગે છે.
કપલમાં જે પણ જીવનસાથીને OCD છે, તેની વિચારસરણી માત્ર વિચારો સુધી મર્યાદિત નથી. જેમાં વર્તનનો પણ સમાવેશ થાય છે. આનો અર્થ એ છે કે તમે અન્ય લોકો પાસેથી વારંવાર આશ્વાસન મેળવી શકો છો, તમારા જીવનસાથી પર શંકા કરી શકો છો અથવા તેમના ફોન પર સ્નૂપ કરી શકો છો. તમે તમારા સંબંધની તુલના અન્ય લોકો સાથે કરી શકો છો અથવા તમારા જીવનસાથીને ખુશ કરવાના પ્રયાસમાં ચોક્કસ રીતે વર્તવાની ફરજ પડી શકો છો.
તો આજે ‘રિલેશનશિપ‘ માં આપણે ROCD વિશે વાત કરીશું. તમને એ પણ ખબર પડશે કે જો તમારો પાર્ટનર તેનાથી પીડાતો હોય તો તમે તેની સાથે કેવી રીતે ડીલ કરી શકો છો. ભોપાલના આત્મા કાઉન્સેલિંગ રિહેબિલિટેશન સેન્ટરના સ્થાપક, મનોવૈજ્ઞાનિક સોનમ છતવાણીએ આ વિષય પર દિવ્ય ભાસ્કર સાથે વાત કરી.
ઈન્ડિયન જર્નલ ઑફ પ્રાઈવેટ સાઈકિયાટ્રીમાં પ્રકાશિત થયેલા “એ નેચરલિસ્ટિક સ્ટડી ઑફ ઓબ્સેસિવ-કમ્પલ્સિવ ડિસઓર્ડર”ના અભ્યાસ મુજબ, OCD એ ક્રોનિક ડિસઓર્ડર છે. તે યુરોપ અને ઉત્તર અમેરિકાના 2-3% લોકોમાં જોવા મળે છે. જ્યારે ભારતીય લોકોમાં આ સંખ્યા 0.6% થી 0.76% ની વચ્ચે છે. તેનો દર એટલો ઓછો છે કારણ કે મોટાભાગના OCD દર્દીઓ તેમની સમસ્યા વિશે જણાવતા નથી. તેઓ તેને છુપાવવા માંગે છે.
નેશનલ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑફ મેન્ટલ હેલ્થ દ્વારા કરવામાં આવેલા અભ્યાસમાં જણાવાયું છે કે ગયા વર્ષે અંદાજે 1.2% અમેરિકનો OCD થી પીડાતા હતા. જેમાં પુરુષો કરતાં મહિલાઓની સંખ્યા વધુ હતી. જ્યારે 0.5% પુરુષો આ સમસ્યાથી પીડાતા હતા, જ્યારે સ્ત્રીઓનું પ્રમાણ 1.8% હતું.
OCD અને ROCD શું છે?
ઓબ્સેસિવ કમ્પલ્સિવ ડિસઓર્ડર (OCD) એ લાંબા ગાળાની ડિસઓર્ડર છે જેમાં વ્યક્તિ પુનરાવર્તિત વિચારોને નિયંત્રિત કરવામાં અસમર્થ હોય છે. ઘણી વખત તે પોતે પણ તેના વલણને કારણે અસ્વસ્થ અથવા બેચેન રહે છે.
OCD માં બે પ્રકારની તબીબી સ્થિતિઓ છે-
- ઓબ્સેશન (Obsession) – તે જ્ઞાનાત્મક છે અને તમારા વિચાર સાથે સંબંધિત છે. જેમાં નકારાત્મક વિચારો પણ આવી શકે છે.
- મજબૂરી(Compulsion)- તે વર્તન સાથે સંબંધિત છે. ઉદાહરણ તરીકે, OCD ધરાવનાર વ્યક્તિ એક જ વસ્તુ વારંવાર કરી શકે છે અથવા દરેક બાબતમાં સંપૂર્ણતા ઈચ્છે છે. વસ્તુ એવી હોવી જોઈએ જ્યાં તેને રાખવામાં આવે. કંઈપણ ખોટી રીતે સંગ્રહિત કરવું જોઈએ નહીં.
ROCDના કેટલાક ચિહ્નો અને લક્ષણો
- તમે હંમેશા ચિંતા કરો છો કે તમારો પાર્ટનર તમને ખરેખર પ્રેમ કરે છે કે નહીં.
- તમારા જીવનસાથીની ખુશી કે સુખાકારીની ચિંતા કરવી.
- હંમેશા તમારા પાર્ટનરની ખામીઓ વિશે વિચારતા રહો.
- એવું વિચારવું કે તમને એક અલગ, સારો જીવનસાથી મળી શક્યો હોત.
- તમારા જીવનસાથી પાસેથી સતત આશ્વાસન મેળવો.
- તમારા સંબંધ અથવા જીવનસાથી વિશેના કર્કશ વિચારોને કારણે વિચલિત અને ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં અસમર્થતા અનુભવો.
યુનાઈટેડ બ્રેઈન એસોસિયેશન અનુસાર, OCD દર વર્ષે આશરે 2.2 મિલિયન અમેરિકનોને અસર કરે છે અને નેશનલ ઈન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ મેન્ટલ હેલ્થ દ્વારા તેને સામાન્ય અને લાંબા ગાળાના ડિસઓર્ડર તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.
પુનરાવર્તિત વિચારો અને ચિંતાઓ
ROCDથી પીડિત વ્યક્તિ કયા પ્રકારના વિચારોમાં ફસાઈ શકે છે તેના કેટલાક ઉદાહરણો નીચે આપ્યા છે.
- શું હું મારા જીવનસાથીને ખરેખર પ્રેમ કરું છું?
- શું હું મારા જીવનસાથી સાથે રહીને ભૂલ કરી રહ્યો છું?
- શું મારે X, Y કે Z ના અનુભવવું જોઈએ?
- જો હું મારા જીવનસાથીથી અલગ થઈશ તો શું થશે?
- શું મારો સાથી મારી સાથે છેતરપિંડી કરે છે?
- શું મારા જીવનસાથીની કેટલીક આદતો મારા ભૂતપૂર્વ સાથે મળતી આવે છે અને શું તેઓ મને તેનાથી દૂર લઈ જાય છે?
- શું મારે મારા પાર્ટનર સાથે બ્રેકઅપ કરવું જોઈએ?
ROCD ધરાવતા લોકો આ પ્રકારના વિચારો વારંવાર આવી શકે છે. તમારા પાર્ટનર પર શંકા કરવી, તેમના પ્રત્યે ચીડિયો વલણ રાખવા અને તેનાથી અલગ થવાના વિચાર જેવા વિચારો તેમને તાવની જેમ જકડી શકે છે અને ઈચ્છા ન હોવા છતાં આવું થઈ શકે છે.
ભારતના નેશનલ હેલ્થ પોર્ટલ મુજબ, દર 100માંથી 2-3 લોકોને તેમના જીવનકાળમાં કોઈક સમયે OCD હોય છે. આ રોગ સામાન્ય રીતે 20 વર્ષની ઉંમરે શરૂ થાય છે. જો કે, તે બાળકોથી લઈને પુખ્ત વયના કોઈપણને થઈ શકે છે.
OCD અથવા ROCD બંને પ્રકારની સ્થિતિઓમાંથી ઊભી થઈ શકે છે. તેનાથી બચવા માટે ઘણી બધી રીતો છે, જેને અપનાવીને OCDથી પીડિત વ્યક્તિ આ ડિસઓર્ડરથી છુટકારો મેળવી શકે છે.
મનોરોગ ચિકિત્સા આરઓસીડીમાંથી રિકવર કરવામાં મદદ કરી શકે છે
જો તમે આરઓસીડીના લક્ષણોનો અનુભવ કરી રહ્યાં છો, તો સૌ પ્રથમ તમારા સ્વાસ્થ્યનું નિરીક્ષણ કરો. મનોચિકિત્સક અથવા ચિકિત્સક જેવા નિષ્ણાતોની સલાહ લો. તમારે વિચાર અથવા વર્તનને કેવી રીતે નોટિસ કરવું તે શીખવાની જરૂર છે. નિષ્ણાતો તમને આ પદ્ધતિઓ કહી શકે છે કારણ કે તેઓ તમારી પરિસ્થિતિને જોયા પછી ઉકેલો તૈયાર કરશે, જેથી તમે અસ્વસ્થતા ન અનુભવો.
જો તમે તમારા સ્તરે આ રોગ પર કામ કરવા માંગો છો, તો તમારા વર્તનને બદલવાનો પ્રયાસ કરો. વારંવાર આવતા વિચારો ટાળવાનો પ્રયાસ કરો. તમે આ કરી શકો છો કે નહીં તેની જાતને ચકાસો. ધીમે ધીમે તેનું સ્તર વધારવું.
