કુટ્ટુનો ભેળસેળિયો લોટ સ્વાસ્થ્ય માટે ખતરનાક: ઉપવાસ દરમિયાન લોટ ખરીદતી વખતે ખાસ કાળજી રાખો, લોટ શુદ્ધ છે કે અશુદ્ધ – આ રીતે ઘરે જ ચેક કરો

ચૈત્ર નવરાત્રી 30 માર્ચથી શરૂ થઈ રહી છે. નવ દિવસનો આ ઉત્સવ શક્તિની ઉપાસનાનું પ્રતીક છે. હિન્દુ પરંપરાઓ અનુસાર, જે લોકો ઉપવાસ રાખે છે તેઓ અનાજનું સેવન કરતા નથી. તેથી, ઉપવાસ દરમિયાન ખાવામાં આવતી વસ્તુઓ જેમ કે કુટ્ટુ અને શિંગોડાના લોટનો વપરાશ વધે છે. આ ફક્ત ઉપવાસ માટે જ નહીં પણ સ્વાસ્થ્ય માટે પણ ફાયદાકારક છે. જોકે, દર વર્ષે કુટ્ટુ અને શિંગોડાના લોટમાં ભેળસેળની ફરિયાદો પણ સામે આવે છે.

તાજેતરમાં ઉત્તર પ્રદેશના અલીગઢમાં, મહાશિવરાત્રીના વ્રત પછી કુટ્ટુના લોટમાંથી બનેલો ખોરાક ખાવાથી 12 લોકો બીમાર પડ્યા હતા. આમાં બાળકો, સ્ત્રીઓ અને વૃદ્ધો પણ શામેલ હતા, જેમણે કુટ્ટુના લોટમાંથી બનેલી પુરીઓ અને પકોડા ખાધા હતા.

તેથી, કુટ્ટુનો લોટ ખરીદતાં પહેલાં ખૂબ કાળજી અને સાવધાની રાખવી જરૂરી છે. ઉપરાંત, કેટલીક સરળ પદ્ધતિઓનો ઉપયોગ કરીને તેની શુદ્ધતા ઘરે ચકાસી શકાય છે.

તો, આજે કામના સમાચારમાં, આપણે ભેળસેળયુક્ત કુટ્ટુનો લોટ કેવી રીતે ઓળખવો તે વિશે વાત કરીશું? તમે એ પણ જાણશો કે-

નિષ્ણાત: ડૉ. અમૃતા મિશ્રા, સિનિયર ડાયેટિશિયન, નવી દિલ્હી ચતુર્ભુજ મીણા, નિવૃત્ત ફૂડ સેફ્ટી એનાલિસ્ટ, રાંચી

પ્રશ્ન- કુટ્ટૂનો લોટ કેવી રીતે બનાવવામાં આવે છે? જવાબ- કૂટ્ટુનો છોડ 2 થી 4 ફૂટ ઊંચો હોય છે અને ચણાના છોડ જેવો દેખાય છે. કૂટ્ટુના બીજ પહેલા સૂકવવામાં આવે છે, પછી તેને પીસીને લોટ બનાવવામાં આવે છે. તે બીજમાંથી બનાવવામાં આવતું હોવાથી, તે સંપૂર્ણપણે શાકાહારી છે. એટલા માટે તે ઉપવાસ દરમિયાન ખાવામાં આવે છે. તેનો પાક ઠંડા અને ઊંચાઈવાળા વિસ્તારોમાં સારી રીતે ઊગે છે. ભારતમાં તે મુખ્યત્વે જમ્મુ અને કાશ્મીર, હિમાચલ પ્રદેશ, ઉત્તરાખંડ અને કેટલાક ઉત્તર-પૂર્વીય રાજ્યોમાં ઉગાડવામાં આવે છે.

પ્રશ્ન: ભેળસેળયુક્ત કુટ્ટૂનો લોટ ખાવાથી કયા રોગો થઈ શકે છે? જવાબ: વરિષ્ઠ ડાયેટિશિયન ડૉ. અમૃતા મિશ્રા કહે છે કે તેનો આધાર એ વાત પર છે કે, કુટ્ટૂના લોટમાં કઈ વસ્તુઓ ભેળવવામાં આવી છે. વિવિધ પ્રકારની ભેળસેળ શરીર પર અલગ અલગ અસરો કરી શકે છે. ઉદાહરણ તરીકે, જો લોટમાં નબળી ગુણવત્તાનો લોટ ભેળવવામાં આવે તો તેનાથી પેટમાં દુખાવો, ઊલટી, ઉબકા અને ઝાડા જેવી સમસ્યાઓ થઈ શકે છે. બીજી તરફ, જો ઘઉં, ચણાનો લોટ અથવા અન્ય અનાજને બટાકાના લોટમાં ભેળવવામાં આવે તો તેનાથી પેટ ફૂલવું, ગેસ, અપચો અને કબજિયાત જેવી સમસ્યાઓ થઈ શકે છે.

જો લોટમાં કોઈ ઝેરી પદાર્થ ભેળવવામાં આવ્યો હોય, તો તેનાથી ખંજવાળ, ચામડી પર ફોલ્લીઓ, સોજો અને બળતરા જેવી સમસ્યાઓ થઈ શકે છે. અસલી કુટ્ટૂના લોટમાં ગ્લાયકેમિક ઇન્ડેક્સ ઓછો હોય છે, પરંતુ જો તેમાં ચોખાનો લોટ, સ્ટાર્ચ અથવા અન્ય સસ્તા અનાજ ઉમેરવામાં આવે તો તે લોહીમાં શર્કરાનું સ્તર ઝડપથી વધારી શકે છે, જે ડાયાબિટીસના દર્દીઓ માટે ખતરનાક બની શકે છે. આ ઉપરાંત તેનાથી પાચન સંબંધી સમસ્યાઓ, ફૂડ પોઇજનિંગ, કિડનીના રોગો અને હાડકા-સાંધાના દર્દ પણ થઈ શકે છે

પ્રશ્ન: ભેળસેળ કરનારાઓ કુટ્ટૂના લોટમાં કઈ વસ્તુઓ ભેળવે છે? જવાબ: ભેળસેળ કરનારાઓ ખર્ચ ઘટાડવા અને વધુ નફો મેળવવા માટે કુટ્ટૂના લોટમાં સસ્તા અને સરળતાથી ઉપલબ્ધ અનાજ અથવા અન્ય પદાર્થો ભેળવે છે. સામાન્ય રીતે લોટનું પ્રમાણ વધારવા માટે નબળી ગુણવત્તાવાળી મકાઈ, ચોખા, ઘઉંનો લોટ ઉમેરવામાં આવે છે. કુટ્ટૂના લોટમાં ભેળસેળ કરીને તેનું પ્રમાણ વધારવામાં આવે છે, એવા લોટ જે ઉપવાસ દરમિયાન પ્રતિબંધિત હોય છે.

કેટલાક વેપારીઓ લોટને વધુ આકર્ષક બનાવવા માટે તેમાં આછા ભૂરા કે રાખોડી રંગના રસાયણો ઉમેરે છે, જે સ્વાસ્થ્ય માટે જોખમી હોઈ શકે છે.

પ્રશ્ન: આપણે અસલી અને ભેળસેળવાળા કુટ્ટૂનો લોટ કેવી રીતે ઓળખી શકીએ? જવાબ: ઘણી વખત નવરાત્રીના ઉપવાસ અને સ્વસ્થ આહારમાં વપરાતા કુટ્ટૂના લોટની શુદ્ધતા અંગે પ્રશ્નો ઊભા થાય છે. બજારમાં ભેળસેળની શક્યતાને ધ્યાનમાં લેતા, નિષ્ણાતો કેટલીક સરળ પદ્ધતિઓ દ્વારા તેને ઓળખવાની ભલામણ કરે છે. નીચે આપેલા ગ્રાફિક પરથી આ સમજો-

ઘરે આ રીતે કુટ્ટૂનો ભેળસેળયુક્ત લોટ ચેક કરો

અસલી લોટ અસલી કુટ્ટૂનોનો લોટ આછા ભૂરા રંગનો હોય છે. પાણીમાં ભેળવવામાં આવે ત્યારે અસલી કુટ્ટૂનો લોટ થોડો ચીકણો બને છે અને તેને ભૂરા રંગનો રંગ દેખાય છે આયોડિનનું એક ટીપું ઉમેરવાથી પણ કુટ્ટૂના અસલી લોટનો રંગ બદલાતો નથી અસલી કુટ્ટૂનો લોટ થોડો દાણાદાર હોય છે અને તેમાં માટીની સુગંધ હોય છે. અસલી કુટ્ટૂના લોટને તેલમાં પીસવાથી ગઠ્ઠા બનતા નથી. **** ભેળસેળયુક્ત લોટ ભેળસેળયુક્ત કુટ્ટૂનો લોટ ઘેરા ભૂરા રંગનો હોય છે ભેળસેળવાળો લોટ પાણીમાં ઝડપથી ઓગળી શકે છે અથવા સફેદ પડ છોડી શકે છે ભેળસેળવાળા કુટ્ટૂના લોટમાં આયોડિનના ટીપાં ઉમેરવામાં આવે છે, ત્યારે તેનો રંગ વાદળી થઈ જાય છે ભેળસેળવાળો લોટ બારીક, ચીકણો અને વિચિત્ર ગંધ ધરાવતો હોઈ શકે છે ભેળસેળવાળો લોટ તેલમાં ભળી જઈને ગઠ્ઠા બનાવે છે

પ્રશ્ન- શું ખુલ્લામાં વેચાતો કુટ્ટૂનો લોટ સ્વાસ્થ્યપ્રદ હોય છે? જવાબ: ખુલ્લામાં વેચાતો કુટ્ટૂનો લોટ ઘણા કારણોસર હાનિકારક હોઈ શકે છે. ફૂડ એક્સપર્ટ ચતુર્ભુજ મીણાના મતે, પેકેટ અને સીલ કર્યા વિના ખુલ્લામાં રાખેલો લોટ ભેજ, ધૂળ, બેક્ટેરિયા અને ભેળસેળના સંપર્કમાં આવી શકે છે, જે તેની ગુણવત્તાને અસર કરે છે.

આ ઉપરાંત, ખુલ્લામાં વેચાતા લોટમાં રિફાઇન્ડ લોટ અથવા અન્ય સસ્તા લોટ સાથે ભેળસેળ હોવાની શક્યતા વધુ છે. આ તેની ચોકસાઈને અસર કરી શકે છે.

પ્રશ્ન: કુટ્ટૂનો લોટ કેટલા દિવસમાં બગડી શકે છે? જવાબ- ભેજ, તાપમાન અને સંગ્રહની ખોટી રીતના કારણે કુટ્ટૂનો લોટ ઝડપથી બગડી શકે છે. ફૂડ એક્સપર્ટના મતે, તેની શેલ્ફ લાઇફ અન્ય લોટ કરતાં ઓછી છે કારણ કે તેમાં કુદરતી તેલનું પ્રમાણ વધુ હોય છે, જે ઝડપથી ઓક્સિડાઇઝ થઈ શકે છે. જો લોટ યોગ્ય રીતે સંગ્રહિત ન હોય અથવા ભેજ કન્ટેનરમાં પ્રવેશ કરે, તો તેમાં ફૂગ અને બેક્ટેરિયા વધી શકે છે.