રસી લેવા છતાં હડકવા થઈ શકે?: કૂતરા,બિલાડી, વાંદરા કરડવાથી ભારતમાં દર વર્ષે 20,000 લોકો મૃત્યુ પામે છે, ડોક્ટર પાસેથી જાણો રેબીઝનાં લક્ષણો અને સુરક્ષિત રહેવાના ઉપાય

તાજેતરમાં એક બાળકને કૂતરો કરડ્યો હતો. આ પછી, તેને હોસ્પિટલમાં લઈ જવામાં આવ્યો, જ્યાં ડોકટરોએ તેને થર્ડ ગ્રેડ ડોગ બાઇટ માનીને બાળકને હડકવા વિરોધી રસી આપી અને તેને હિમોગ્લોબિન સીરમનો ડોઝ આપ્યો. આ ઉપરાંત પ્રાથમિક આરોગ્ય કેન્દ્રમાં સમય મુજબ વધુ બાળકને હડકવાની વધુ ત્રણ રસી પણ આપવામાં આવી હતી, પરંતુ તેમ છતાં એક મહિના બાદ બાળકનું હડકવાના લક્ષણોને કારણે મોત નીપજ્યું હતું.

આવી સ્થિતિમાં સવાલ એ થાય છે કે રસી મુક્યા પછી પણ બાળકને હડકવા કેવી રીતે થયો? કયા કારણોસર રસીની બાળક પર અસર ન થઈ?

તો આજે આપણે આ સવાલોના જવાબ કામના સમાચારમાં જાણીશું. અમે તેના વિશે પણ વાત કરીશું કે –

નિષ્ણાત:

ડૉ.અજય સિંહ, AIIMS, ભોપાલના એક્ઝિક્યુટિવ ડિરેક્ટર

ડો. પ્રશાંત નિરંજન, ચીફ મેડિકલ સુપરિન્ટેન્ડેન્ટ, મેડિકલ કોલેજ, જાલૌન

પ્રશ્ન- હડકવા (રેબીઝ) શું છે? જવાબ- હડકવા એ વાયરલ ચેપ છે, જે સામાન્ય રીતે કૂતરા, બિલાડી અને વાંદરાના કરડવાથી થાય છે. ચેપગ્રસ્ત પ્રાણીના કરડવા, તેની લાળ ઉઝરડા કે ખુલ્લા ઘાના સંપર્કમાં આવવાથી મનુષ્યોમાં ફેલાય છે. હડકવા વાયરસ માનવ મગજ અને નર્વસ સિસ્ટમ પર હુમલો કરે છે. જો યોગ્ય સમયે સારવાર ન મળે તો વ્યક્તિ કોમામાં જઈ શકે છે અથવા મૃત્યુ પણ થઈ શકે છે.

પ્રશ્ન- હડકવાનાં લક્ષણો શું છે?

જવાબ : હડકવાનાં પ્રથમ લક્ષણ છે ડંખની જગ્યાની આસપાસ ભોંકાવા અને ખંજવાળની ​​લાગણી. વ્યક્તિને તાવ અને સ્નાયુઓમાં દુખાવો થઈ શકે છે. હડકવાના વાયરસ ધીમે ધીમે નસો દ્વારા મગજ સુધી પહોંચે છે. પછીના તમામ લક્ષણો મગજ સંબંધિત છે. આમાં સૌથી સામાન્ય લક્ષણ પાણી જોતાં ડર લાગવો. કુલર કે પંખાના જોરદાર પવનથી ડરવું એ પણ એક લક્ષણ છે. આ સિવાય તેના કેટલાક અન્ય લક્ષણો પણ છે, તેને નીચે આપેલા ગ્રાફિક પરથી સમજો-

પ્રશ્ન- કોઈ પ્રાણી કરડ્યા પછી હડકવાની રસી લીધી, પણ શું આ પછી પણ હડકવા થઈ શકે?

જવાબ- ભોપાલ AIIMSના એક્ઝિક્યુટિવ ડાયરેક્ટર ડૉ. અજય સિંહ કહે છે કે હડકવા એક અસાધ્ય રોગ છે. જો કોઈ વ્યક્તિને હડકવાથી ચેપ લાગે તો તેને બચાવવો મુશ્કેલ છે. હડકવાની રસી મેળવ્યા પછી પણ મૃત્યુના ઘણા સંભવિત કારણો હોઈ શકે છે. જેમ કે-

પ્રશ્ન: હડકવાથી સંક્રમિત પ્રાણી શરીરના કયા ભાગને કરડ્યું છે તેનાથી ફરક પડે છે?

જવાબ- ડૉ. પ્રશાંત નિરંજન કહે છે કે આનાથી એકદમ ફરક પડે છે. વ્યક્તિને મગજથી કૂતરો જેટલો દૂર કરડે છે, તેટલા ધીમે ધીમે લક્ષણો દેખાશે. એટલે કે જો કોઈ વ્યક્તિના પગમાં કૂતરો કરડ્યો હોય તો તેને હડકવાના લક્ષણો દેખાવામાં સમય લાગશે. જ્યારે હાથ, ગરદન કે છાતી પર કરડવાથી ચેપ ઝડપથી મગજ સુધી પહોંચી શકે છે. આવી સ્થિતિમાં પણ ક્યારેક દર્દીને બચાવવો મુશ્કેલ બની જાય છે. હડકવાનાં લક્ષણો દિવસો, અઠવાડિયા, મહિનાઓ કે વર્ષો પછી ચેપગ્રસ્ત પ્રાણી દ્વારા કરડ્યા પછી પણ દેખાઈ શકે છે.

પ્રશ્ન- હડકવાની રસીના કેટલા ડોઝ આપવામાં આવે છે? જવાબ- 20-25 વર્ષ પહેલા પેટ પર હડકવાની 14 રસી આપવામાં આવતી હતી. હવે સામાન્ય રીતે હડકવાની રસીનો કોર્સ 5 ડોઝનો હોય છે. તે કૂતરો કરડે તે દિવસથી શરૂ થાય છે. એટલે કે હડકવાની રસી કરડવાના દિવસથી 3જી, 7મી, 14મી અને 21મી તારીખે આપવામાં આવે છે.

પ્રશ્ન: શું કોઈ પ્રાણી કરડ્યા બાદ સામાન્ય જખમ થયો હોય તો પણ પાંચ રસીકરણ જરૂરી છે?

જવાબ- ના. તે ઘા કેટલો વ્યાપક છે તેના પર આધાર રાખે છે. કૂતરો, બિલાડી કે વાંદરો કરડ્યા પછી અથવા ઉઝરડો પાડ્યા પછી તરત જ ડૉક્ટરની સલાહ લો. ડૉક્ટર પ્રથમ ઘાનો પ્રકાર જોશે. સામાન્ય રીતે, કૂતરા કરડવાના કેસોને ત્રણ કેટેગરીમાં વહેંચવામાં આવે છે.

પ્રથમ- જો તેના પર માત્ર કૂતરાની લાળ પડી હોય.

બીજું- જો કૂતરાના નખ કે દાંત ઘસ્યા હોય, પણ લોહી ન નીકળ્યું હોય.

ત્રીજું- જો કૂતરાના દાંતથી વ્યક્તિને ખાડો પડી ગયો હોય અને માંસ ફાટી ગયું હોય.

પ્રશ્ન- હડકવાની રસી અને સીરમ વચ્ચે શું તફાવત છે?

જવાબ- ડૉ.પ્રશાંત નિરંજન કહે છે કે જો થર્ડ ગ્રેડ ડોગ બાઇટ હોય તો વેક્સીનને બદલે તરત જ સીરમ લેવું વધુ સલામત છે. રસી એ એન્ટિજેન છે. તે શરીરમાં પ્રવેશ્યા પછી રેબિઝ વાયરસ સામે લડવા માટે પ્રથમ એન્ટિબોડીઝ બનાવે છે. તે 3 થી 4 દિવસ લે છે. જ્યારે સીરમમાં એન્ટિબોડીઝ હોય છે. તે હડકવાના વાયરસને શરીરમાં પ્રવેશતાની સાથે જ ખતમ કરવાનું શરૂ કરે છે.

પ્રશ્ન- હડકવા કેટલો ખતરનાક છે?

જવાબ- હડકવા એક જીવલેણ વાયરસ છે. વર્લ્ડ હેલ્થ ઓર્ગેનાઈઝેશન (ડબ્લ્યુએચઓ) અનુસાર, વિશ્વમાં દર વર્ષે લગભગ 59,000 લોકો હડકવાના કારણે મૃત્યુ પામે છે. ભારતમાં દર વર્ષે 20,000 લોકો આના કારણે મૃત્યુ પામે છે. ભારતમાં નોંધાયેલા 60% હડકવાના કેસો અને મૃત્યુ 15 વર્ષથી ઓછી ઉંમરના બાળકોમાં છે કારણ કે બાળકોને જાનવર કરડે તો ઘરના લોકો નોંધ લેવામાં અને તુરંત સારવારમાં બેદરકારી દાખવે છે

પ્રશ્ન- કૂતરું કરડે તો શું કરવું? જવાબ- કૂતરું કરડ્યા પછી બેદરકાર ન રહો. ડૉક્ટરનો તાત્કાલિક સંપર્ક કરો જેથી ચેપ ટાળી શકાય. આ સિવાય કેટલીક મૂળભૂત ભૂલો ન કરો. નીચે આપેલા ગ્રાફિક પરથી આને સમજો-

પ્રશ્ન: શું દરેક કૂતરા કરડવાથી હડકવા થાય છે?

જવાબ- આજકાલ લોકો તેમના પાલતુ કૂતરાઓ માટે અગાઉથી હડકવા વિરોધી રસીકરણ કરાવી લે છે, જેના કારણે હડકવાની શક્યતા ઓછી રહે છે. જો કે, ભલે તે પાલતુ કૂતરો કરડે કે રખડતો કૂતરો, તેના પ્રત્યે બેદરકાર ન રહો. કૃપા કરીને એકવાર ડૉક્ટર પાસે તપાસ કરાવો

પ્રશ્ન- શું હડકવા એ ચેપી રોગ છે?

જવાબ- હડકવા એક વ્યક્તિથી બીજી વ્યક્તિમાં ફેલાતો નથી. વાયરસ ઘણીવાર ચેપગ્રસ્ત પ્રાણીના કરડવાથી ફેલાય છે.