37 મિનિટ પેહલાલેખક: ગૌરવ તિવારી
- કૉપી લિંક
વર્લ્ડ સ્ટ્રોક ઓર્ગેનાઈઝેશન (WSO) અનુસાર, દર વર્ષે સમગ્ર વિશ્વમાં 1 કરોડ 22 લાખથી વધુ લોકો પ્રથમ વખત સ્ટ્રોકનો ભોગ બને છે. તેમાંથી દર વર્ષે લગભગ 65 લાખ લોકો મૃત્યુ પામે છે. વિશ્વમાં 10 કરોડથી વધુ લોકો તેમના જીવનમાં કોઈક સમયે સ્ટ્રોકનો ભોગ બને છે. તેનું જોખમ ઉંમર સાથે વધે છે. WHO અનુસાર, હાલમાં તેનું જોખમ એટલું વધી ગયું છે કે 25 વર્ષની ઉંમર પછી, દર 4માંથી 1 વ્યક્તિ તેમના જીવનમાં કોઈક સમયે સ્ટ્રોકનો ભોગ બને તેવી શક્યતા છે.
નેશનલ લાઇબ્રેરી ઑફ મેડિસિનમાં પ્રકાશિત થયેલા અભ્યાસ મુજબ, ભારતમાં કોરોનરી હૃદય રોગ પછી સ્ટ્રોક મૃત્યુનું બીજું મુખ્ય કારણ છે. દેશમાં દર ચાર મિનિટે સ્ટ્રોકના કારણે એક મૃત્યુ નોંધાય છે. દર વર્ષે અંદાજે સ્ટ્રોકની 1 લાખ 85 હજાર ઘટનાઓ બને છે. મતલબ કે દેશમાં દર 40 સેકન્ડે એક વ્યક્તિને સ્ટ્રોક આવે છે.
ગ્લોબલ બર્ડન ઓફ ડિસીઝ (GBD)ના આંકડા ભારત માટે ખૂબ જ ચિંતાજનક છે. GBD મુજબ, ભારતમાં 1990 થી 30 વર્ષમાં સ્ટ્રોકના કેસોમાં 51% નો વધારો થયો છે.
તેથી જ આજે ‘ તબિયતપાણી’ માં આપણે સ્ટ્રોક વિશે વાત કરીશું. તમે એ પણ જાણી શકશો કે-
- શા માટે સ્ટ્રોક ઇમર્જન્સી કન્ડિશન છે?
- કોઈને સ્ટ્રોક આવે તો તરત શું કરવું?
- કેવી રીતે બચી શકાય છે?
બ્રેઈન સ્ટ્રોક શું છે? બ્રેઈન સ્ટ્રોક એટલે કે આપણા મગજની ધમનીઓ ફાટવા કે બ્લોકેજ થવાને કારણે મગજના કોષો સુધી પહોંચતો લોહીનો પ્રવાહ બંધ થઈ ગયો છે. જેના કારણે મગજમાં ઓક્સિજનનો પુરવઠો બંધ થઈ જાય છે અને મગજના કોષો મરવા લાગે છે. તેનાં લક્ષણો ખૂબ જ ઝડપથી અને કોઈપણ ચેતવણી વિના દેખાય છે.
ન્યુરોલોજિસ્ટ ડો.બલબીર સિંહ સોઢીના જણાવ્યા અનુસાર, સ્ટ્રોકનાં લક્ષણો જેટલી જલ્દી ઓળખવામાં આવે તેટલી જલ્દી અને યોગ્ય દિશામાં દર્દીને સારવાર મળી શકે છે. તે દર્દીને બચાવવાનું પણ સરળ બનાવે છે. જો દર્દી સ્ટ્રોકના સાડા 4 કલાકમાં હોસ્પિટલ પહોંચે છે, તો તેની અવરોધિત ધમનીઓમાં લોહીનો પ્રવાહ ફરી શરૂ થઈ શકે છે. આ સારવારને થ્રોમ્બોલિસિસ કહેવામાં આવે છે. તેથી, શક્ય તેટલી વહેલી તકે પગલાં લો અને દર્દીને તાત્કાલિક હોસ્પિટલમાં લઈ જાઓ.
સ્ટ્રોકને ઓળખવાની રીત શું છે? જો કોઈ વ્યક્તિને સ્ટ્રોક આવ્યો હોય, તો તેના પ્રારંભિક લક્ષણો ચહેરા અને ચહેરાની આસપાસનાં અવયવો પર દેખાય છે. તેના કારણે ચહેરાનો એક ભાગ સુન્ન થઈ શકે છે અને તે ભાગ પરનો કાબૂ ગુમાવી શકે છે. મૂંઝવણ અને બોલવામાં તકલીફ થઈ શકે છે. તમને એવું લાગશે કે તમારી જીભ તમારા નિયંત્રણમાં નથી. એક અથવા બંને આંખોમાં અચાનક દૃષ્ટિ ઝાંખી પડી શકે છે. ઘણી વખત વ્યક્તિને ચક્કર આવવા લાગે છે અને તેને ચાલવામાં મુશ્કેલી પડે છે.
અમેરિકન સ્ટ્રોક એસોસિએશને આને ઓળખવા માટે એક ઝડપી યુક્તિ બનાવી છે. ગ્રાફિક જુઓ:
અમેરિકન સ્ટ્રોક એસોસિએશનની નવી માર્ગદર્શિકા સ્ટ્રોકને અટકાવી શકે છે દર વર્ષે સ્ટ્રોકના ઝડપથી વધી રહેલા કેસોને ધ્યાનમાં રાખીને, અમેરિકન હાર્ટ એસોસિએશન (AHA) અને અમેરિકન સ્ટ્રોક એસોસિએશન (ASA) એ અપડેટ માર્ગદર્શિકા જારી કરી છે. તે સમજાવે છે કે નિવારક પગલાં અને જીવનશૈલીમાં ફેરફાર કરીને સ્ટ્રોકનું જોખમ કેવી રીતે ઘટાડી શકાય છે.
તે જણાવે છે કે કોઈપણ જીવલેણ રોગથી બચવાનો શ્રેષ્ઠ માર્ગ સ્ક્રીનિંગ છે. સ્ટ્રોકથી બચવા માટે બ્લડ પ્રેશર, કોલેસ્ટેરોલ લેવલ, બ્લડ સુગર લેવલ અને મેદસ્વિતા સમયાંતરે તપાસવી જોઈએ. આને નિયંત્રણમાં રાખવાથી, સ્ટ્રોકના સંભવિત જોખમને ટાળી શકાય છે. આ સિવાય, અન્ય કઈ ટિપ્સ આપવામાં આવી છે, તે ગ્રાફિકમાં જુઓ:
તંદુરસ્ત ખોરાક અને પીણાં પસંદ કરો જો તમે સ્ટ્રોકથી બચવા માગતા હો તો તમારે હાર્ટ ફ્રેન્ડલી હેલ્ધી ડાયટ લેવું જોઈએ. તેનાથી બ્લડપ્રેશર, કોલેસ્ટેરોલ લેવલ, ડાયાબિટીસ અને વજન નિયંત્રણમાં રહે છે. તમારા આહારમાં શક્ય તેટલાં શાકભાજી, ફળો અને કઠોળનો સમાવેશ કરવાનો પ્રયાસ કરો. પીણાંમાં લીંબુ પાણી અને નાળિયેર પાણી સારા વિકલ્પો હોઈ શકે છે.
વજન નિયંત્રણમાં રાખો સ્થૂળતા એ હાર્ટ એટેક અને સ્ટ્રોક માટેનું સૌથી મોટું જોખમ પરિબળ છે. તેથી વજન નિયંત્રણમાં રાખો. આ માટે સ્વસ્થ અને સંતુલિત આહાર લો. શારીરિક પ્રવૃત્તિઓ કરો અને દરરોજ 7 કલાકની ગુણવત્તાયુક્ત ઊંઘ લો.
નિયમિત શારીરિક પ્રવૃત્તિ કરો શારીરિક પ્રવૃત્તિ ન કરવી એ પણ સ્ટ્રોક માટેના સૌથી મોટાં જોખમી પરિબળોમાંનું એક છે. દરરોજ ઓછામાં ઓછી 45 મિનિટ હળવી કસરત કરો. આનાથી કાર્ડિયોવેસ્ક્યુલર સ્વાસ્થ્ય અને મગજના સ્વાસ્થ્ય બંનેમાં સુધારો થાય છે. સ્ટ્રેસ લેવલ પણ ઘટે છે.
દારૂ અને સિગારેટનું સેવન ન કરો ધૂમ્રપાન કરવાથી સ્ટ્રોકનું જોખમ અનેકગણું વધી જાય છે. વધુ પડતો આલ્કોહોલ પીવાથી આપણું બ્લડ પ્રેશર ઝડપથી વધી શકે છે. જો કોઈ વ્યક્તિ આલ્કોહોલ સાથે સિગારેટ પીતી હોય તો સ્ટ્રોકનું જોખમ અનેકગણું વધી જાય છે.
તબીબી પરિસ્થિતિઓને નિયંત્રિત કરો જો હૃદયની કોઈ બીમારી હોય તો ડૉક્ટર સાથે વાત કરીને તેને કંટ્રોલ કરો. કોઈપણ પ્રકારના કાર્ડિયોવેસ્ક્યુલર રોગ સ્ટ્રોક માટેનું મુખ્ય જોખમ પરિબળ બની શકે છે. અગાઉથી તેને નિયંત્રણમાં રાખવું વધુ સારું છે.
તમારું કોલેસ્ટેરોલ લેવલ ચેક કરાવતા રહો ઉચ્ચ કોલેસ્ટેરોલ એ સ્ટ્રોક માટેનું મુખ્ય જોખમ પરિબળ છે. જો કોલેસ્ટેરોલ લેવલ પહેલેથી જ વધારે હોય અને તેની સાથે તણાવ પણ વધે તો સ્ટ્રોકનું જોખમ પણ વધી જાય છે. તેથી, સમયાંતરે તમારું કોલેસ્ટેરોલ લેવલ ચેક કરાવતા રહો. દર વર્ષે એકવાર સંપૂર્ણ શરીરની તપાસ કરાવો.
બ્લડ પ્રેશરને નિયંત્રણમાં રાખો હાઈ બ્લડ પ્રેશર હાર્ટ એટેકનું મુખ્ય કારણ છે. જો તેને નિયંત્રિત ન કરવામાં આવે તો, સ્ટ્રોકનું જોખમ બમણું અથવા ક્યારેક ચારગણું પણ થઈ શકે છે. જો બ્લડ પ્રેશર ઊંચું હોય તો તેનું નિરીક્ષણ કરવું અને સારવાર લેવી ખૂબ જ જરૂરી છે.
ડાયાબિટીસને નિયંત્રણમાં રાખો જો કોઈ વ્યક્તિ ડાયાબિટીસથી પીડિત હોય તો સ્ટ્રોકનું જોખમ વધી જાય છે. આ માટે બ્લડ શુગર લેવલની નિયમિત તપાસ કરાવવી જરૂરી છે. તેને નિયંત્રિત કરવા માટે, ડોક્ટરો તમને કેટલીક દવાઓ લેવાની સલાહ આપી શકે છે. આ સિવાય જીવનશૈલી અને ખાનપાનમાં જરૂરી સુધારા કરો. નિયમિતપણે 7 કલાકની ઊંઘ લેવાની ખાતરી કરો.
તમારી દવાઓ સમયસર લેતા રહો જો તમે કોઈપણ જીવનશૈલી રોગ, હૃદય રોગ અથવા અન્ય કોઈપણ તબીબી સ્થિતિની સારવાર લઈ રહ્યા હો, તો નિયમિતપણે દવાઓ લેતા રહો. તેનાથી રોગ નિયંત્રણમાં રહેશે અને સ્ટ્રોકનું જોખમ પણ ઘટશે.
