મેથી છે પોષણનો ભંડાર અને રોગોનો ઇલાજ: હૃદયરોગનું જોખમ ઘટાડે, પીરિયડ્સના દુખાવામાં રાહત આપે, જાણો કોણે કેવી રીતે ખાવી અને કોણે ન ખાવી જોઈએ

આપણા રસોડામાં એવી ઘણી વસ્તુઓ છે જે સ્વાસ્થ્ય માટે ખૂબ જ ફાયદાકારક છે. આવી જ એક વસ્તુ છે મેથી. તેને અંગ્રેજીમાં Fenugreek કહે છે. સામાન્ય રીતે તેનો ઉપયોગ ખોરાકમાં સ્વાદ ઉમેરવા માટે થાય છે. જ્યારે આયુર્વેદમાં તેને ઔષધ તરીકે વર્ણવવામાં આવી છે.

નેશનલ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ હેલ્થમાં પ્રકાશિત એક રિપોર્ટ અનુસાર, મેથીનો અર્ક શરીરની ચરબી ઘટાડે છે. તે સ્નાયુઓને મજબૂત બનાવવા ઉપરાંત સ્ટેમિનાને પણ સ્વસ્થ રાખે છે.

તો આજે કામના સમાચારમાં આપણે મેથીના ફાયદા વિશે વાત કરીશું. તમે એ પણ શીખી શકશો કે-

નિષ્ણાત: ડૉ.પી.કે. શ્રીવાસ્તવ, ભૂતપૂર્વ સિનિયર કનસલ્ટન્ટ, સરકારી આયુર્વેદ કોલેજ અને હોસ્પિટલ, લખનૌ

પ્રશ્ન- મેથીમાં કયા પોષક તત્ત્વો જોવા મળે છે?

જવાબ- જર્નલ ઑફ ફૂડ સાયન્સમાં પ્રકાશિત થયેલા અભ્યાસ મુજબ, મેથીના દર 100 ગ્રામ દાણામાં 60% કાર્બોહાઈડ્રેટ્સ, 25% ડાયેટરી ફાઈબર, 23 ગ્રામ પ્રોટીન, 6 ગ્રામ ચરબી અને 9 ગ્રામ પાણી હોય છે. મેથી ખાસ કરીને પોટેશિયમ, ફોસ્ફરસ, મેગ્નેશિયમ અને કેલ્શિયમથી ભરપૂર હોય છે.

તાજા મેથીના પાંદડામાં લગભગ 86% પાણી, 6% કાર્બોહાઇડ્રેટ, 4% પ્રોટીન અને લગભગ 1% ફાઇબર અને ચરબી હોય છે. 100 ગ્રામ મેથીના દાણાનું પોષણ મૂલ્ય જોવા માટે નીચેનું ગ્રાફિક જુઓ.

પ્રશ્ન- આહારમાં મેથીનો સમાવેશ કરવાથી શું ફાયદા થાય છે? જવાબ- રસોઈમાં વઘાર કરવા માટે વપરાતા મેથીના દાણા સ્વાસ્થ્ય માટે ઘણી રીતે ફાયદાકારક છે. જો તમે દરરોજ સવારે પલાળેલા મેથીના દાણા ખાશો તો તમે ઘણી બીમારીઓથી બચી શકશો. નીચેના પોઇન્ટર્સ દ્વારા આ વિશે વિગતવાર જાણો.

ડાયાબિટીસમાં ફાયદાકારક મેથીના દાણામાં ઓછી ગ્લાયકેમિક ઇન્ડેક્સ (GI) હોય છે, જે બ્લડ સુગર લેવલને નિયંત્રિત કરવામાં મદદ કરે છે. જે લોકોને ડાયાબિટીસની સમસ્યા હોય તેમણે પોતાના આહારમાં મેથીનો સમાવેશ કરવો જોઈએ. મેથીના પાન, પાવડર અને બીજ ત્રણેય ડાયાબિટીસના દર્દીઓ માટે ફાયદાકારક છે. આ સિવાય મેથીના દાણા કોલેસ્ટેરોલ લેવલને પણ કંટ્રોલ કરે છે.

વજન ઘટાડવામાં મદદરૂપ મેથીના દાણામાં દ્રાવ્ય ફાયબર હોય છે, જેનાથી પેટ ભરેલું લાગે છે. તે ભૂખ ઘટાડે છે અને ચયાપચયમાં સુધારો કરે છે, તે કેલરી બર્ન કરવામાં મદદ કરે છે. જે લોકો વજન ઘટાડવા માગે છે તેઓ તેમના રોજિંદા આહારમાં મેથીનો સમાવેશ કરી શકે છે.

આંતરડા સ્વસ્થ રાખે છે મેથીનું સેવન કરવાથી પાચન સંબંધી સમસ્યાઓમાં રાહત મળે છે. તેમાં ઉચ્ચ ફાઇબર હોય છે, જે આંતરડાને સાફ કરે છે. વધુમાં, મેથીમાં એન્ટીઑકિસડન્ટ ગુણો જોવા મળે છે, જે ગેસ્ટ્રોઇન્ટેસ્ટાઇનલ સિસ્ટમને સ્વસ્થ બનાવે છે. આવી સ્થિતિમાં જે લોકો કબજિયાત, એસિડિટી જેવી પેટની સમસ્યાઓથી પરેશાન છે તેઓ નિયમિત રીતે મેથીનું સેવન કરી શકે છે.

PCOS અને PCOD થી રાહત આપે છે મેથી પોલિસિસ્ટિક ઓવરી સિન્ડ્રોમ (PCOS) અને પોલિસિસ્ટિક ઓવેરિયન ડિસીઝ (PCOD) માટે પણ ફાયદાકારક છે. તે અનિયમિત માસિક ધર્મ, પીરિયડ્સ દરમિયાન વધુ પડતો દુખાવો, ચહેરા પરના અનિચ્છનીય વાળ, ખીલ અને તણાવ જેવી સમસ્યાઓથી રાહત આપે છે.

શ્વાસ સંબંધી રોગોમાં પણ ફાયદાકારક છે જાણીતા મેડિકલ જર્નલ ‘એલર્જી, અસ્થમા એન્ડ ક્લિનિકલ ઇમ્યુનોલોજી’માં પ્રકાશિત થયેલા અભ્યાસ અનુસાર, મેથીના દાણા અસ્થમાના દર્દીઓ માટે ફાયદાકારક છે. ઈન્ટરનેશનલ જર્નલ ઓફ ફાર્માસ્યુટિકલ સાયન્સ રિવ્યુ એન્ડ રિસર્ચમાં પ્રકાશિત થયેલા અભ્યાસ મુજબ, મેથીમાં લાળ સાફ કરવાના ગુણો છે.

આ સિવાય મેથી ઘણી બધી પરિસ્થિતિઓમાં ફાયદાકારક છે. નીચે આપેલા ગ્રાફિક પરથી આને સમજો-

પ્રશ્ન- તમે તમારા આહારમાં મેથીનો સમાવેશ કેવી રીતે કરી શકો?

જવાબ- તમે તમારા આહારમાં ઘણી રીતે મેથીનો સમાવેશ કરી શકો છો. તેને નીચેના મુદ્દા વડે સમજો-

મેથીની ચા મેથીની ચા બનાવવા માટે સૌથી પહેલા તેના બીજને ગરમ પાણીમાં પલાળી દો. જ્યારે તેનો અર્ક પાણીમાં ઓગળી જાય છે, ત્યારે તેને ગાળીને પી શકાય છે. તમે સ્વાદ માટે તેમાં થોડું મીઠું પણ ઉમેરી શકો છો.

ફણગાવેલી મેથી મેથીના દાણાને આખી રાત પલાળી રાખો. આ પછી, તેમને ધોઈ લો અને તેમને સુતરાઉ કપડાથી બાંધી દો. બીજા દિવસે મેથીના ફણગા ફૂટશે. ફણગાવેલી મેથી સવારે ખાલી પેટ ખાઈ શકાય છે. આ સિવાય તેને સલાડ અને સેન્ડવીચમાં ઉમેરીને પણ ખાઈ શકાય છે.

મેથીનું પાણી મેથીના દાણાને આખી રાત પાણીમાં પલાળી રાખો અને સવારે ખાલી પેટ પીવો. તે સ્વાસ્થ્ય માટે અનેક રીતે ફાયદાકારક છે.

મેથી પાવડર મેથીના દાણાને બારીક પીસીને તેનો પાવડર બનાવી લો અને તેને તમારા ભોજન અથવા દહીંમાં મિક્સ કરીને ખાઓ. તે વાનગીઓમાં વિશેષ સ્વાદ ઉમેરી શકે છે.

મેથી સૂપ તમારી પસંદગીના શાકભાજી સાથે મેથીના દાણાને ઉકાળીને સૂપ તૈયાર કરો. તેમાં થોડું મીઠું નાખીને રોજ પીવો.

પ્રશ્ન- શું વધુ પડતી મેથી ખાવાથી કોઈ નુકસાન થાય છે? જવાબ- ડૉ.પી.કે. શ્રીવાસ્તવ જણાવે છે કે મેથીનું વધુ પડતું સેવન કરવાથી પાચન સંબંધી સમસ્યાઓ થઈ શકે છે કારણ કે તેમાં ફાઈબરનું પ્રમાણ વધુ હોય છે. નીચેના ગ્રાફિકમાં તેના વધુ પડતા સેવનથી થતી આડઅસરો વિશે જાણો-

​​​​​​​

પ્રશ્ન- કોણે મેથી ન ખાવી જોઈએ? જવાબ- ડૉ.પી.કે. શ્રીવાસ્તવ જણાવે છે કે પ્રેગ્નેન્ટ મહિલાઓ અને બાળકોએ ડોક્ટરની સલાહ વગર મેથી ન ખાવી જોઈએ. બ્લડ પ્રેશરના દર્દીઓએ તેનું સેવન બિલકુલ ન કરવું જોઈએ. જો તમે પહેલેથી જ કોઈ રોગથી પીડિત છો અથવા દવાઓ લઈ રહ્યા છો, તો મેથી ખાતા પહેલા ડૉક્ટરની સલાહ ચોક્કસ લો.

પ્રશ્ન- વ્યક્તિ દરરોજ કેટલી મેથી ખાઈ શકે? જવાબ- સામાન્ય રીતે રોજ અડધીથી એક ચમચી મેથીના દાણા ખાવાથી સ્વાસ્થ્ય માટે ફાયદાકારક છે. જો કે, તેની માત્રા ઉંમર, વજન અને સ્વાસ્થ્યના આધારે બદલાઈ શકે છે. તેથી, તેને નિયમિતપણે ખાતા પહેલા, ડૉક્ટરની સલાહ લો.