43 મિનિટ પેહલાલેખક: સંદીપ સિંહ
- કૉપી લિંક
ઉત્તર પ્રદેશના નોઈડામાં એક મહિલા ડોક્ટર સાયબર ઠગનો શિકાર બની છે. સાયબર ઠગે મહિલા ડોક્ટરને બે દિવસ સુધી ડિજિટલ હાઉસ એરેસ્ટમાં રાખ્યા બાદ તેના 60 લાખ રૂપિયા પડાવી લીધા હતા. પોલીસના જણાવ્યા અનુસાર, ટેલિકોમ રેગ્યુલેટરી ઓથોરિટી ઓફ ઈન્ડિયા (TRAI)ના અધિકારીઓ તરીકે ઓળખ આપી સાઈબર ઠગ્સે નકલી ધરપકડ વોરંટની ધમકી આપી હતી. આ પછી મહિલા ડોક્ટરને પૈસા ટ્રાન્સફર કરવાની ફરજ પડી હતી. લખનૌના ગોમતીનગરમાંથી પણ થોડા દિવસો પહેલા આવો જ એક કિસ્સો પ્રકાશમાં આવ્યો હતો, જ્યાં પ્રખ્યાત હિન્દી કવિ અને સાહિત્યકાર નરેશ સક્સેનાને નકલી સીબીઆઈ અધિકારી તરીકે ઓળખ આપી સાયબર ઠગ દ્વારા ડિજિટલ હાઉસ એરેસ્ટ કર્યા હતા.
સાયબર ઠગોએ નરેશ સક્સેનાને 6 કલાક સુધી એક રૂમમાં બંધ રાખ્યા હતા. આ દરમિયાન તેમની પાસેથી જરૂરી દસ્તાવેજો અને બેંક ખાતાની માહિતી પણ મેળવી લીધી હતી. જો કે, પરિવારના સભ્યો સમયસર પહોંચી ગયા હતા અને તેને છેતરપિંડીનો શિકાર બનતા બચાવ્યા હતા.
રિઝર્વ બેંકના રિપોર્ટ અનુસાર, વર્ષ 2023માં દેશમાં 30 હજાર કરોડ રૂપિયાથી વધુની છેતરપિંડી થઈ હતી. ભારતીય બેંકો દ્વારા છેલ્લા દાયકામાં છેતરપિંડીના 65,017 કેસોની જાણકારી આપવામાં આવી હતી . જેના પરિણામે કુલ રૂ. 4.69 લાખ કરોડનું નુકસાન થયું છે.
નજરકેદ કરીને નકલી પોલીસ સ્ટેશનો, નકલી સરકારી કચેરીઓ બનાવવા અને નકલી યુનિફોર્મ પહેરીને છેતરપિંડી આચરવાનું કામ કરવામાં આવી રહ્યું છે.
તેથી આજે કામના સમાચારમાં આપણે વાત કરીશું કે ડિજિટલ હાઉસ એરેસ્ટ શું છે? આપણે એ પણ જાણીશું કે આપણે આનાથી કેવી રીતે બચી શકીએ?
નિષ્ણાત: રાહુલ મિશ્રા, સાયબર સલાહકાર (ઉત્તર પ્રદેશ પોલીસ)
પ્રશ્ન- ડિજિટલ હાઉસ એરેસ્ટ શું છે?
જવાબ- કૌભાંડની આ નવી પદ્ધતિમાં, સાયબર ઠગ લોકોને ઓડિયો અથવા વીડિયો કૉલ કરીને, AI જનરેટેડ વૉઇસ અથવા વીડિયો કૉલ દ્વારા અને પોલીસ ઑફિસર હોવાનો ઢોંગ કરીને, નાર્કોટિક્સ કંટ્રોલ બ્યૂરો (NCB), સેન્ટ્રલ બ્યૂરો ઑફ ઇન્વેસ્ટિગેશન (CBI) અધિકારીઓ અથવા કસ્ટમ અધિકારી હોવાનો દાવો કરે છે.
સાયબર એક્સપર્ટ રાહુલ મિશ્રા કહે છે કે સાયબર ઠગ લોકોને ફસાવવા માટે ઘણી યુક્તિઓનો ઉપયોગ કરે છે. ઉદાહરણ તરીકે, સાયબર ઠગ્સ પીડિતને કહે છે કે, તમે ચાઇલ્ડ પોર્ન જોયું છે અથવા તમારા આધાર કાર્ડ નંબર, પાન નંબરનો ડ્રગ બુકિંગ કેસમાં ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો છે.
આ પછી ડિજિટલ ધરપકડના નામે લોકોને પૂછપરછ માટે વીડિયો કોલ પર વાત કરવાનું કહેવામાં આવે છે. મોટાભાગના કિસ્સાઓમાં, સાયબર ઠગ્સ પોલીસ સ્ટેશન જેવું સેટઅપ બનાવે છે અને પોલીસ યુનિફોર્મમાં બેસી જાય છે, જેના કારણે લોકોને બધું વાસ્તવિક લાગે છે.
સાયબર ઠગ લોકોને ધમકી આપે છે કે જો તેઓ સમગ્ર તપાસ દરમિયાન તેમના પરિવાર કે મિત્રોને આ વિશે જણાવશે તો તેમને ગંભીર પરિણામો ભોગવવા પડશે. આ રીતે સાયબર ગુનેગારો લોકોને કલાકો સુધી ડિજિટલ સ્પેસમાં કસ્ટડીમાં રાખે છે.
પ્રશ્ન- આપણે ડિજિટલ હાઉસ એરેસ્ટ કેવી રીતે ટાળી શકીએ?
જવાબ: કોઈપણ પ્રકારના કૌભાંડથી બચવા માટે સૌથી મહત્ત્વની બાબત એ છે કે સતર્ક અને સાવધ રહેવું.
તાજેતરમાં નોઈડા પોલીસે નાગરિકોને ‘ડિજિટલ હાઉસ એરેસ્ટ’થી બચાવવા માટે એડવાઈઝરી જારી કરી હતી. જેમાં તેમણે કહ્યું હતું કે, ‘જ્યારે પણ તમને આવા કોલ અથવા મેસેજ આવે તો તરત જ સંબંધિત અધિકારીઓને તેની જાણ કરો. સાયબર અને ઓનલાઈન છેતરપિંડી રોકવા માટે સરકારે સંચાર સાથી વેબસાઈટમાં ચક્ષુ પોર્ટલ શરૂ કર્યું છે. પીડિતો આવી ઘટનાઓની જાણ નજીકના પોલીસ સ્ટેશન અથવા સાયબર પોલીસ સ્ટેશનને પણ કરી શકે છે.
નીચે આપેલા ગ્રાફિક પરથી સમજો કે તમે ડિજિટલ હાઉસ એરેસ્ટથી કેવી રીતે બચી શકો છો.
ચાલો ગ્રાફિકમાં આપેલા આ મુદ્દાઓને વિગતવાર સમજીએ.
સાયબર ક્રાઇમની નવી પદ્ધતિઓ વિશે અપડેટ રહો
સાયબર ગુનેગારો રોજેરોજ છેતરપિંડીની નવી રીતો શોધી રહ્યા છે. ઈન્ડિયન સાયબર ક્રાઈમ કો-ઓર્ડિનેશન સેન્ટર (I4C) અનુસાર, આ વર્ષના એપ્રિલ મહિના સુધીમાં સાયબર ફ્રોડની 7.40 લાખથી વધુ ફરિયાદો નોંધાઈ છે.
આ પહેલા ચાર મહિનામાં સાયબર ગુનેગારોએ રૂ. 1750 કરોડથી વધુની છેતરપિંડી કરી છે. આમાં રોકાણ કૌભાંડો, ટ્રેડિંગ કૌભાંડો, ડિજિટલ છેતરપિંડી કૌભાંડો અને ઑનલાઇન છેતરપિંડીની અન્ય પદ્ધતિઓનો સમાવેશ થાય છે. તેથી, આવી છેતરપિંડી પદ્ધતિઓ ટાળવા માટે સાવચેત અને સતર્ક રહો. સાયબર ફ્રોડની નવી પદ્ધતિઓ વિશે અપડેટ રહો. આવી ધમકીઓને સમયસર ઓળખો.
કૃપા કરીને કૉલ ચકાસો
જો કોઈ અજાણ્યા નંબર પરથી પોલીસ, CBI, NCB અથવા અન્ય કોઈ સરકારી એજન્સીને ટાંકીને ફોન કરે તો સાવચેત રહો. કોલ કન્ફર્મ કરવા માટે, તમારા નજીકના પોલીસ સ્ટેશનનો સંપર્ક કરો. ચકાસણી વિના કોઈપણ માહિતી શેર કરશો નહીં.
અજાણ્યા નંબર પર પૈસા ટ્રાન્સફર કરશો નહીં
હંમેશા ધ્યાનમાં રાખો કે કોઈપણ સરકારી એજન્સી ઓનલાઈન પેમેન્ટ કરવા માટે ફોન કરીને તમારા પર દબાણ ન કરે. જો કોઈ તમારા પર તરત જ પૈસા ટ્રાન્સફર કરવાનું દબાણ કરે તો સાવધાન રહો. આવા મોટાભાગના કોલ ફ્રોડ હોય છે. વેરિફિકેશન વગર કોઈપણ પેમેન્ટ કરશો નહીં.
પ્રશ્ન- આવા કૌભાંડોને રોકવા માટે ભારત સરકાર દ્વારા શું પગલાં લેવામાં આવ્યાં છે?
જવાબ: તાજેતરમાં, ગૃહ મંત્રાલયે સાયબર ધરપકડ અને બ્લેકમેલિંગ માટે 1000 થી વધુ ‘Skype ID’ ને બ્લોક કર્યા છે. મંત્રાલયે કહ્યું કે સાયબર ફ્રોડને રોકવા માટે સરકારની તમામ એજન્સીઓ, RBI અને અન્ય સંસ્થાઓ સાથે મળીને કામ કરી રહી છે. રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોની પોલીસ પણ આમાં મદદ કરી રહી છે.
ભારત સરકારે તમામ ટેલિકોમ કંપનીઓને 28,200 મોબાઈલ બ્લોક કરવાની સૂચના આપી હતી. આ ઉપરાંત, આ મોબાઈલ સાથે જોડાયેલા કેટલાક લાખ સિમ કાર્ડને ફરીથી વેરિફાઈ કરવા માટે કહેવામાં આવ્યું હતું. ગયા વર્ષે પણ ટેલિકોમ કંપનીઓએ સાયબર ક્રાઈમ સંબંધિત 2 લાખથી વધુ સિમ બંધ કરી દીધા હતા.
I4C લોકોને જાગૃત કરવા માટે તેના સોશિયલ મીડિયા પ્લેટફોર્મ સાયબરડોસ્ટ, ટ્વિટર, ફેસબુક, ઇન્સ્ટાગ્રામ પર પણ આ અંગેની માહિતી શેર કરે છે. સરકારે લોકોને આવા ગુનાઓથી સાવધ રહેવાની અને અન્ય લોકોને સાયબર ક્રાઈમ અંગે ચેતવણી આપવાની સલાહ આપી છે.
પ્રશ્ન- સાયબર ક્રાઈમના કિસ્સામાં ફરિયાદ ક્યાં કરવી?
જવાબ- જો તમને એવો કોઈ કોલ કે મેસેજ આવે, જેમાં તમને ધમકી આપીને પૈસાની માંગણી કરવામાં આવી હોય, તો તેની ફરિયાદ નજીકના પોલીસ સ્ટેશન અથવા સાયબર ક્રાઈમ હેલ્પલાઈન નંબર 1930 પર ચોક્કસ કરો. સાયબર અને ઓનલાઈન છેતરપિંડી રોકવા માટે સરકારે સંચાર સાથી વેબસાઈટ પર ‘ચક્ષુ પોર્ટલ’ શરૂ કર્યું છે. આ સિવાય તમે http://www.cybercrime.gov.in પર પણ ઓનલાઈન ફરિયાદ નોંધાવી શકો છો.