સંબંધમાં પાવર-સંતુલન જરૂરી છે: પ્રેમમાં અધિકાર રાખો, પરંતુ નિયંત્રણ નહીં, ‘સમાનતાવાદી પાર્ટનરશિપ’ એ યોગ્ય વિકલ્પ છે

દરેક વ્યક્તિ ઈચ્છે છે કે, સંબંધ પ્રેમપૂર્ણ હોય. પરંતુ વાસ્તવિકતા એ છે કે ઘણા સંબંધો પરસ્પર સંઘર્ષનો ભોગ બને છે. પ્રેમની જગ્યાએ શંકા અને નફરતની દીવાલ ઊભી થાય છે. ઘણા કિસ્સાઓમાં, પાર્ટનર એકબીજાને પ્રેમ કરવાને બદલે ડરથી કામ કરવાનું ચાલુ રાખે છે.

વાસ્તવમાં, આ માટે ઘણા કારણોની ગણતરી કરી શકાય છે. પરંતુ આજે આપણે સંબંધમાં ‘પાવર અસંતુલન’ વિશે વાત કરીશું, જે સૌથી જૂના અને મજબૂત સંબંધોને પણ અંદરથી ખોખલા કરી શકે છે.

આ 8 પ્રશ્નો કહેશે કે સંબંધોમાં અધિકાર સંતુલન છે કે નહીં.

રિલેશનશિપ કોચ ડૉ. અંજલિના જણાવ્યા અનુસાર, આદર્શ પરિસ્થિતિમાં, ઉપરના 8 પ્રશ્નોમાંથી પહેલા 4ના જવાબ ‘હા’ અને છેલ્લા 4ના જવાબ ‘ના’ હોવા જોઈએ.

પરંતુ જો 1 થી 4 સુધીના કોઈપણ પ્રશ્નનો જવાબ ‘ના’ હોય અથવા છેલ્લા 4 પ્રશ્નોમાંથી કોઈપણનો જવાબ ‘હા’ હોય, તો તેનો અર્થ એ કે સંબંધોમાં શક્તિનું અસંતુલન છે.

જો પાવર સંતુલન ન હોય તો, સંબંધ પાટા પરથી ઊતરી શકે છે.

તાજેતરમાં, જર્મનીની બેમ્બર્ગ યુનિવર્સિટીના કેટલાક સંશોધકોએ રિલેશન પર એક અભ્યાસ હાથ ધર્યો હતો. આ અભ્યાસમાં તેઓએ એ જાણવાનો પ્રયાસ કર્યો કે સંબંધ જાળવવા માટે કયા પરિબળો સૌથી મહત્વપૂર્ણ છે.

સંશોધકોને તેમના પરિણામોમાં જાણવા મળ્યું કે આ માટે ‘પાવર બેલેન્સ’ સૌથી મહત્વપૂર્ણ પરિબળ છે. તેની ગેરહાજરીમાં, સંબંધમાં પ્રેમ અને લાગણીનો અવકાશ ઘણો ઓછો થઈ શકે છે.

બેમ્બર્ગ યુનિવર્સિટીના સંશોધક રોબર્ટ કોર્નરના મતે જો સંબંધોમાં સમાનતા ન હોય તો નબળો પાર્ટનર પ્રેમ કરવાને બદલે પ્રેમનો ઢોંગ કરશે. જ્યારે વાસ્તવમાં તે પ્રેમ નહીં હોય, તેનો ડર હશે અને જે દિવસે આ ડર ખતમ થઈ જશે તે દિવસે સંબંધોમાં ભંગાણ શરૂ થઈ જશે.

‘સમાનતાવાદી ભાગીદારી’ એક નવો અને સ્વસ્થ વિકલ્પ છે
પાવરના અસંતુલનને કારણે સંબંધોને તકરાર અને તેના જોખમોથી બચાવવા શું કરવું જોઈએ? સાયકોલોજી ટુડેના એક અહેવાલ મુજબ, ‘સમાનતાવાદી ભાગીદારી’ એટલે કે સમાન આધાર પર બાંધવામાં આવેલ સમાન સંબંધ તંદુરસ્ત વિકલ્પ હોઈ શકે છે.

સમાનતાવાદી ભાગીદારીમાં, બંને ભાગીદારો કામ, જવાબદારીઓ, ખર્ચ, અપેક્ષાઓ, તણાવ, સુખ અને મિલકતને સમાન રીતે વહેંચે છે. સામાન્ય સંજોગોમાં કોઈએ વધારાનો નફો કે નુકસાન સહન કરવું પડતું નથી.

સમાનતાવાદી સંબંધમાં, સમાનતા પર સૌથી વધુ ભાર મૂકવામાં આવે છે. અહીં એ વાતનું પણ ધ્યાન રાખવામાં આવે છે કે વાસણો કોણ ધોઈ રહ્યું છે, કોણ સાફ-સફાઈ કરી રહ્યું છે અને કોણ રસોઈ બનાવી રહ્યું છે?

સમાનતાવાદી સંબંધમાં, પાર્ટનર આ કાર્યોને સમાનરૂપે વહેંચે છે.

પાવર અસંતુલન અને તેનાથી સંબંધોને થતા નુકસાન વિશે જાણ્યા પછી, પાવર અસંતુલનને કેવી રીતે દૂર કરવું તે સમજવું પણ મહત્વપૂર્ણ છે. આ પાવર ગેપને ભરવા અને સંબંધોને સમાન પાવરયુક્ત બનાવવા માટે આ ઉપાયો અપનાવી શકાય છે –

સક્રિય અથવા નિષ્ક્રિય ભૂમિકા ભજવવાનું ટાળો
વિશ્વભરના રિલેશનશિપ કાઉન્સેલર્સ અને કોચ વચ્ચે એક સામાન્ય માન્યતા છે કે, કોઈપણ સંબંધમાં બે ભૂમિકા હોઈ શકે છે. સંબંધમાં, એક ભાગીદાર સક્રિય હોય છે અને બીજો નિષ્ક્રિય સ્થિતિમાં હોય છે.

સક્રિય ભૂમિકા ભજવનાર ભાગીદારનું સંબંધ પર વધુ નિયંત્રણ હોય છે, જ્યારે નિષ્ક્રિય ભૂમિકા ભજવનાર ભાગીદાર પાસે મર્યાદિત અધિકારો હોય છે. આ જૂની વિચારસરણી સંબંધોમાં શક્તિના અસંતુલનને પ્રોત્સાહન આપવાનું કામ કરે છે.

તેથી, સંબંધમાં સક્રિય અને નિષ્ક્રિયની બાયનરીને ટાળવી અને સમાનતાના આધારે જવાબદારીઓ નક્કી કરવી વધુ સારું છે.

ગર્ભિત પૂર્વગ્રહોને સમજવું મહત્વપૂર્ણ છે
ગર્ભિત પૂર્વગ્રહો પણ સંબંધમાં શક્તિ સંતુલન બગડવા અને એક પાર્ટનર બીજા પર પ્રભુત્વ ધરાવવાનું મુખ્ય કારણ છે. આ એક એવી પરિસ્થિતિ છે જેમાં વ્યક્તિ તેના પાર્ટનર સાથે અસમાન વર્તન કરી રહી છે, પરંતુ તેને તેનો ખ્યાલ પણ નથી હોતો.

રૂઢિચુસ્ત વિચારસરણીને કારણે તે આ પૂર્વગ્રહને સામાન્ય માનવા લાગે છે. ઉદાહરણ તરીકે, સંબંધમાં, પતિએ વિચારવું જોઈએ કે પત્નીની સેવા કરવી એ તેની ફરજ છે અને બદલામાં સેવાની અપેક્ષા રાખવી જોઈએ નહીં. અહીં પતિ આ વિચારથી એટલો પ્રભાવિત થાય છે કે અજાણ હોવા છતાં તે સંબંધોમાં શક્તિનું અસંતુલન વધારી દે છે.

પોતાને બીજાની જગ્યાએ મૂકીને વિચારો, સહાનુભૂતિ મેળવો
જ્યારે સંબંધમાં પાવર અસંતુલન હોય ત્યારે સહાનુભૂતિપૂર્વક વિચારવું મદદરૂપ થઈ શકે છે. બીજા શબ્દોમાં કહીએ તો, તમારી જાતને તમારા જીવનસાથીની જગ્યાએ મૂકો અને વિચારો કે તે કેવું અનુભવે છે.

હંમેશા પોતાના મંતવ્યો, વિચારો અને અભિપ્રાયોને વળગી રહેવાને બદલે, બીજાના દૃષ્ટિકોણને સમજવા અને તેઓ જે કહે છે તેને ધ્યાનથી સાંભળવાથી વસ્તુઓને વ્યાપક રીતે સમજવામાં મદદરૂપ થઈ શકે છે. આવી સ્થિતિમાં સત્તાના અસંતુલન સાથે પરસ્પર સંબંધોમાં કોઈપણ પ્રકારના વિખવાદની શક્યતા પણ ઓછી થઈ જશે.

પ્રેમ અને સ્નેહથી ભરપૂર સંબંધ માટે, તે પણ અતિ જરૂરી છે કે બંને પાર્ટનરને પ્રેમ કરવાની અને તેને દર્શાવવાની સમાન તક મળે. આ ત્યારે જ શક્ય બને છે જ્યારે ભાગીદારો વચ્ચે આર્થિક, સામાજિક, મનોવૈજ્ઞાનિક અને વ્યક્તિગત સ્તરે સમાનતા અને શક્તિ સંતુલન હોય.