3 કલાક પેહલાલેખક: શશાંક શુક્લા
- કૉપી લિંક
દુનિયાભરમાં એવા લોકોમાં ફેફસાના કેન્સરના કેસ વધી રહ્યા છે જેમણે પોતાના જીવનમાં ક્યારેય સિગારેટને સ્પર્શ કર્યો નથી. 4 ફેબ્રુઆરીના રોજ વિશ્વ કેન્સર દિવસ પર લેન્સેટમાં એક અભ્યાસ પ્રકાશિત થયો હતો. આ અભ્યાસ મુજબ, વર્ષ 2022 માં, સમગ્ર વિશ્વમાં ફેફસાના કેન્સરના 25 લાખ દર્દીઓ મળી આવ્યા હતા.
સિગારેટ પીવાથી ફેફસાના કેન્સરનું જોખમ વધે છે. લેન્સેટના આ જ અભ્યાસમાં જણાવાયું છે કે છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં સિગારેટ પીનારાઓની સંખ્યામાં પણ ઝડપથી ઘટાડો થયો છે. આમ છતાં, ફેફસાના કેન્સરના કેસ સતત વધી રહ્યા છે.
આ લેન્સેટ રિપોર્ટ મુજબ, વર્ષ 2022માં, ફેફસાના કેન્સરના 53-70% કેસ એવા લોકોમાં જોવા મળ્યા હતા જેઓ સિગારેટ પીતા નથી. તો પછી ફેફસાના કેન્સરના કેસોમાં વધારો થવાનું કારણ શું છે? રિપોર્ટ અનુસાર, આનું સૌથી મોટું કારણ એ છે કે સમગ્ર વિશ્વની હવા પ્રદૂષિત થઈ રહી છે. વધતા વાયુ પ્રદૂષણની ખતરનાક અસર ફેફસાના કેન્સરના વધતા રૂપમાં દેખાય છે. ભારત, ચીન અને થાઇલેન્ડ જેવા દેશો આનાથી સૌથી વધુ પ્રભાવિત છે.
આવી સ્થિતિમાં, આજે આપણે તબિયતપાણીમાં જાણીશું કે-
- ફેફસાંનું કેન્સર શું છે?
- ફેફસાના કેન્સરનાં લક્ષણો અને કારણો શું છે?
- આનાથી પોતાને બચાવવાના કયા રસ્તાઓ છે?
ફેફસાંનું કેન્સર શું છે?
ફેફસાંનું કેન્સર એક ગંભીર રોગ છે. આમાં, ફેફસાંના કોષો અનિયંત્રિત રીતે વધવા લાગે છે અને એક જગ્યાએ ભેગા થાય છે અને ગાંઠ બનાવે છે, જે આખરે ફેફસાના કેન્સરનું કારણ બને છે.
ફેફસાના કેન્સરના કેટલા પ્રકાર છે?
ફેફસાંમાં ઘણા પ્રકારના કેન્સર થઈ શકે છે, પરંતુ સામાન્ય રીતે બે પ્રકારના કેન્સરને ફેફસાંનું કેન્સર કહેવામાં આવે છે.
- નોન સ્મોલ સેલ લંગ કેન્સર (NSCLC)
- સ્મોલ સેલ લંગ કેન્સર (SCLC)
નોન સ્મોલ સેલ લંગ કેન્સર (NSCLC)
નોન-સ્મોલ સેલ ફેફસાંનું કેન્સર (NSCLC) એ એક પ્રકારનું કેન્સર છે જે ફેફસાંની પેશીઓમાં થાય છે. ફેફસાના કેન્સરના તમામ કેસોમાં NSCLCનો હિસ્સો 80% છે. તેના મુખ્યત્વે બે પ્રકાર છે – એડેનોકાર્સિનોમા અને સ્ક્વામસ સેલ કાર્સિનોમા.
એડેનોકાર્સિનોમા કેન્સર ફેફસામાં લાળ અથવા અન્ય પ્રવાહી ઉત્પન્ન કરતી પેશીઓમાં થાય છે. લેન્સેટના એક અભ્યાસ મુજબ, વર્ષ 2022 માં, એડેનોકાર્સિનોમા કેન્સરના કેસ એવા લોકોમાં જોવા મળ્યા જેમણે ક્યારેય સિગારેટ પીધી ન હતી.
એડેનોકાર્સિનોમા કેન્સરના કુલ કેસોમાં, આશરે 5.5 લાખ મહિલાઓ એવી હતી જેમણે તેમના જીવનમાં ક્યારેય સિગારેટને સ્પર્શ કર્યો ન હતો.
સ્મોલ સેલ લંગ કેન્સર (SCLC)
આ કેન્સર ઝડપથી ફેલાય છે અને તેની સારવાર કરવી મુશ્કેલ છે. સામાન્ય રીતે, તે ફેફસાના વાયુમાર્ગમાં શરૂ થતી નાની ગાંઠ તરીકે થાય છે. તે શોધાય તે પહેલાં, તે શરીરના અન્ય ભાગોમાં ફેલાઈ ચૂક્યું હોય છે.
ફેફસાંની આસપાસ કેટલાક અન્ય કેન્સર પણ છે, જે હાડકાં અને ફેફસાંના અસ્તરમાં થઈ શકે છે. જોકે, આને ફેફસાનું કેન્સર કહેવામાં આવતું નથી.
ફેફસાના કેન્સરના લક્ષણો
શરૂઆતમાં ફેફસાના કેન્સરના લક્ષણો હળવા હોય છે. ઘણા કિસ્સાઓમાં, રોગ ગંભીર ન બને ત્યાં સુધી લક્ષણો શોધી શકાતા નથી. જોકે, કેટલાક લોકોમાં શરૂઆતના તબક્કામાં લક્ષણો દેખાઈ શકે છે. ચાલો આ લક્ષણોને ગ્રાફિક્સ દ્વારા સમજીએ.
ફેફસાંનું કેન્સર શા માટે થાય છે?
ઇન્ટરનેશનલ એજન્સી ફોર રિસર્ચ ઓન કેન્સર અનુસાર, ધૂમ્રપાનની સાથે, વાયુ પ્રદૂષણ પણ ફેફસાના કેન્સરના સૌથી મોટા કારણોમાંનું એક છે.
ઉપરોક્ત લેન્સેટ અભ્યાસ દર્શાવે છે કે 2022માં વિશ્વભરમાં મહિલાઓમાં ફેફસાના કેન્સરના 9 લાખ કેસ નોંધાયા હતા, જેમાંથી 80,000 કેસ માટે પ્રદૂષિત હવા સીધી રીતે જવાબદાર હતી.
ફેફસાના કેન્સરના તબક્કો
ફેફસાના કેન્સરના ચાર તબક્કા છે. આ ગાંઠના કદના આધારે નક્કી કરવામાં આવે છે. કેન્સર આસપાસના પેશીઓ, લસિકા ગાંઠો અને અન્ય અવયવોમાં ફેલાયું છે કે કેમ તે પણ જોવામાં આવે છે. લસિકા ગાંઠો આપણી રોગપ્રતિકારક શક્તિનો એક ભાગ છે, જે શરીરને વાયરસ અને બેક્ટેરિયા સામે રક્ષણ આપે છે.
સ્ટેજ 0: આનો અર્થ એ છે કે કેન્સર હજુ પણ ફક્ત ફેફસાં અથવા શ્વાસનળીના ઉપરના સ્તરમાં જ છે. તે ફેફસાંના અન્ય ભાગોમાં અને/અથવા તેનાથી આગળ ફેલા્યું નથી. બ્રોન્કસ એ નળી છે જેના દ્વારા હવા ફેફસામાં પ્રવેશે છે.
સ્ટેજ I: કેન્સર ફેફસાંની અંદર વધી રહ્યું છે પરંતુ હજુ સુધી ફેફસાંની બહાર ફેલાવાનું શરૂ થયું નથી.
સ્ટેજ II: કેન્સર ફેફસાંની અંદર લસિકા ગાંઠોમાં ફેલાયું છે, અથવા એક જ લોબ (ફેફસાના ભાગ) માં એક કરતાં વધુ ગાંઠો બની ગઈ છે.
સ્ટેજ III: આ તબક્કામાં, કેન્સર નજીકની લસિકા ગાંઠો અથવા એક જ ફેફસાના વિવિધ લોબ્સમાં ફેલાયેલું હોય છે.
સ્ટેજ IV: ચોથા સ્ટેજમાં, કેન્સર ફેફસાના અન્ય ભાગોમાં, તેની આસપાસના પ્રવાહીમાં, હૃદયમાં અથવા શરીરના અન્ય ભાગોમાં ફેલાવાનું શરૂ થઈ ગયું હોય છે.
ફેફસાના કેન્સરથી બચવાના ઉપાયો
ફેફસાના કેન્સરથી બચવા માટે, સૌ પ્રથમ ધૂમ્રપાન છોડી દો. ધૂમ્રપાન એ ફેફસાના કેન્સરનું સૌથી મોટું કારણ છે. ઉપરાંત, તમે સ્વસ્થ જીવનશૈલી અપનાવીને ફેફસાના કેન્સરથી બચી શકો છો. ચાલો આને ગ્રાફિક દ્વારા સમજીએ.
સિગારેટ અને તમાકુથી દૂર રહો
WHO અનુસાર, ફેફસાના કેન્સરના વધતા કેસોનું સૌથી મોટું કારણ ધૂમ્રપાન છે. લેન્સેટના અભ્યાસ મુજબ, ધૂમ્રપાન છોડ્યાના 5 વર્ષની અંદર, શરીર સ્વસ્થ થઈ જાય છે અને ફેફસાના કેન્સરનું જોખમ પણ ઘટે છે.
સ્વસ્થ આહાર લો
મોસમી ફળો, શાકભાજી અને ફાઇબરથી ભરપૂર આહાર કેન્સરને રોકવામાં મદદરૂપ થાય છે. ઉપરાંત, એન્ટીઑકિસડન્ટોથી ભરપૂર ખોરાક ફેફસાના સ્વાસ્થ્ય માટે સારા છે.
શ્વાસ લેવાની કસરત કરો
નિયમિત કસરત શરીરને સ્વસ્થ રાખે છે અને કેન્સરનું જોખમ ઘટાડવામાં મદદ કરે છે. ઉપરાંત, શ્વાસ લેવાની કસરત ફેફસાંને મજબૂત રાખે છે.
ફેફસાના રક્ષણનું ધ્યાન રાખો
જો તમે એવી ફેક્ટરીમાં કામ કરો છો જ્યાં તમને ઝેરી વાયુઓ અથવા ઝેરી તત્વોનો સંપર્ક થાય છે, તો સલામતીનું ખાસ ધ્યાન રાખો. કામ કરતી વખતે માસ્ક પહેરો અને વેન્ટિલેશન સિસ્ટમનો ઉપયોગ કરો.
એર પ્યુરિફાયર ઇન્સ્ટોલ કરો
જો તમે પ્રદૂષિત વિસ્તાર કે શહેરમાં રહો છો, તો તમારા ઘરમાં એર પ્યુરિફાયર લગાવો. તે હવાને શુદ્ધ કરે છે અને ફેફસાંને પ્રદૂષણથી બચાવે છે.
નિયમિત આરોગ્ય તપાસ કરાવો
જો તમને ફેફસાના કેન્સરનું જોખમ હોય અથવા તમારા પરિવારમાં કોઈને આ રોગ થયો હોય, તો લક્ષણો દેખાય તો તરત જ પરીક્ષણ કરાવો.
ફેફસાના કેન્સર સંબંધિત સામાન્ય પ્રશ્નો અને જવાબો
પ્રશ્ન- શું ફેફસાના કેન્સરમાંથી ૧૦૦% રિકવરી શક્ય છે?
જવાબ : હા, કેટલાક કિસ્સાઓમાં, ફેફસાના કેન્સરના દર્દીઓ સંપૂર્ણપણે સ્વસ્થ થઈ જાય છે અને સામાન્ય જીવનનો આનંદ માણે છે. જો ફેફસાના કેન્સરનું નિદાન શરૂઆતના તબક્કામાં જ થઈ જાય, તો રોગની સારવાર કરવી સરળ બની જાય છે. જો મોડું થાય તો દર્દીને બચાવવા મુશ્કેલ બની શકે છે.
પ્રશ્ન- ફેફસાંનું કેન્સર એકવાર મટી જાય, પછી શું તે ફરીથી થઈ શકે છે?
જવાબ: હા, ફેફસાંનું કેન્સર સ્વસ્થ થયા પછી પણ ફરીથી થઈ શકે છે. જો તમને ફરીથી જૂના લક્ષણો દેખાય, તો તમારા ડૉક્ટરનો સંપર્ક કરો.
પ્રશ્ન- શું ફેફસાના કેન્સરમાંથી સ્વસ્થ થયા પછી પણ સ્વાસ્થ્ય સંબંધિત સમસ્યાઓ થઈ શકે છે? જો હા તો કેવી સમસ્યા?
જવાબ: ફેફસાના કેન્સરની સારવાર પછી તરત જ, થાક, ઉધરસ, શ્વાસ લેવામાં તકલીફ અને વજન ઘટાડા જેવી સમસ્યાઓ થઈ શકે છે. જોકે, સાવચેતી તરીકે, તમારે તમારા ડૉક્ટર સાથે વાત કરવી જોઈએ.
પ્રશ્ન: જો પરિવારમાં કોઈને ફેફસાનું કેન્સર હોય, તો શું આગામી પેઢીમાં તે થવાની શક્યતા વધી જાય છે?
જવાબ : હા, જો પરિવારમાં કોઈને ફેફસાનું કેન્સર થયું હોય તો આગામી પેઢીમાં તેની શક્યતા વધી જાય છે. કેટલાક આનુવંશિક પરિવર્તન પેઢી દર પેઢી પસાર થાય છે. જોકે, આનો અર્થ એ નથી કે આ રોગ આગામી પેઢીમાં પણ ચોક્કસપણે થશે.
પ્રશ્ન- એવા કયા શરૂઆતના સંકેતો છે જે જો દેખાય, તો તરત જ ફેફસાના કેન્સર માટે પરીક્ષણ કરાવવું જોઈએ?
જવાબ- સતત ઉધરસ, ખાંસીમાં લોહી, શ્વાસ લેવામાં તકલીફ, છાતીમાં દુખાવો, ઝડપથી વજન ઘટવું એ ફેફસાના કેન્સરના લક્ષણો હોઈ શકે છે. આવી સ્થિતિમાં, તાત્કાલિક તપાસ થવી જોઈએ.
પ્રશ્ન: શું સિગારેટ પીતા હોવા છતાં સારી જીવનશૈલી અને ખાવાની આદતો રાખવાથી ફેફસાના કેન્સરની શક્યતા ઓછી થાય છે?
જવાબ : બિલકુલ નહીં, સિગારેટ પોતે જ એક ઝેર છે. ધૂમ્રપાનના નુકસાન એટલા મોટા છે કે સારી જીવનશૈલી પણ તેની અસર ઘટાડી શકતી નથી.
