પાર્કિન્સન્સ: લોકોના સ્વાસ્થ્યનો ભરડો લઈ રહ્યો છે: વર્ષ 2050 સુધીમાં પોણા ત્રણ કરોડ લોકો પિડાતા હશે; કેવાં છે તેનાં લક્ષણો અને કેવી રીતે બચવું તે જાણો

આપણે અત્યાર સુધી હૃદયમાં પેસમેકર ઇમ્પ્લાન્ટ થતું હોવાની વાત સાંભળતા આવ્યા છીએ. પરંતુ શું તમે ક્યારેય એવું સાંભળ્યું છે કે કોઈના મગજમાં પેસમેકર ઇમ્પ્લાન્ટ કરી શકાયું હોય! જો ન સાંભળ્યું હોય તો હવે મેડિકલ સાયન્સે એ પણ શક્ય બનાવી દીધું છે. વાત એમ છે કે, તાજેતરમાં જ દેહરાદૂન સ્થિત ગ્રાફિક એરા હોસ્પિટલના નિષ્ણાત ડોક્ટરોએ, એક 67 વર્ષીય નિર્મલા નામની મહિલાના મગજમાં પેસમેકર ઇમ્પ્લાન્ટ કરવામાં સફળતા મેળવી છે. મગજમાં પેસમેકર ઇમ્પ્લાન્ટ એટલા માટે કરવું પડ્યું કારણ કે, મહિલા 2018 થી આઇડિયોપેથિક (અજ્ઞાત કારણોસર થતા) પાર્કિન્સન રોગથી પિડાઈ રહી હતી.આનાથી હવે મહિલાને નવજીવન મળ્યું છે અને એ સાથે ઉત્તરાખંડમાં સફળ બ્રેઇન પેસમેકર ઇમ્પ્લાન્ટનો નવો રેકોર્ડ નોંધાઈ ગયો છે.

નેશનલ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ મેન્ટલ હેલ્થ એન્ડ ન્યુરોસાયન્સિસ (NIMHANS) એ 2022 માં એક અભ્યાસ પ્રકાશિત કર્યો હતો જેમાં નોંધ્યું હતું કે, ભારતમાં પાર્કિન્સન્સ રોગનું નિદાન થયેલા લગભગ 40-45% દર્દીઓ 22 થી 49 વર્ષની વય વચ્ચે મોટર(હલન-ચલન સંબંધિત) લક્ષણોનો શરૂઆતમાં અનુભવ કરે છે.

વિશ્વને ભરડામાં લઈ રહેલા આ રોગ વિશે આજે એટલા માટે ઉલ્લેખ કરી રહ્યા છીએ કે, ગઈ કાલે 11 એપ્રિલે ‘વિશ્વ પાર્કિન્સન્સ દિવસ’ ઉજવાઈ ગયો. સાયન્સ જર્નલ ફ્રન્ટીયર્સ અનુસાર, વર્ષ 2021 માં, વિશ્વભરમાં 117 લાખ 70 હજાર લોકોને પાર્કિન્સન્સ રોગ હતો. એવો અંદાજ છે કે વર્ષ 2050 સુધીમાં દર્દીઓની સંખ્યા બમણાથી વધુ થઈને 252 લાખની આસપાસ થઈ શકે છે.

પાર્કિન્સન્સ રોગ એ ઉંમર સંબંધિત મગજનો રોગ છે જેમાં મગજના ભાગો ખૂબ જ નબળા અથવા ક્ષતિગ્રસ્ત થઈ જાય છે. આના કારણે સામાન્ય રીતે લોકો ખૂબ જ ધીમે ધીમે ફરે છે. તેમના હાથ, પગ અને માથું ધ્રુજવા લાગે છે. આ ઉપરાંત, સંતુલનની સમસ્યા પણ થઈ શકે છે.

મોટાભાગના કિસ્સાઓમાં કોઈ સ્પષ્ટ કારણ જાણીતું નથી. જોકે, કેટલાક કિસ્સાઓમાં એવું જોવા મળ્યું છે કે તે આનુવંશિક કારણોસર પણ થઈ શકે છે. આનો કોઈ કાયમી ઈલાજ ઉપલબ્ધ નથી. આમ છતાં, જો સમયસર સારવાર મળે, તો તેને ઘણી હદ સુધી નિયંત્રિત કરી શકાય છે.

તેથી આજે ‘ તબિયતપાણી‘ માં આપણે પાર્કિન્સન્સ વિશે વાત કરીશું. તમે એ પણ જાણશો કે-

પાર્કિન્સન્સ શું છે?

પાર્કિન્સન્સ એક એવી સ્થિતિ છે જેમાં મગજનો અમુક ભાગ ધીમે ધીમે ક્ષતિગ્રસ્ત થાય છે. સમય જતાં તેનાં લક્ષણો ધીમે ધીમે ગંભીર બનતાં જાય છે. આના કારણે માનસિક સ્વાસ્થ્ય પર અસર પડે છે. વિચારવાની ક્ષમતા પર અસર થાય છે, યાદશક્તિ પણ નબળી પડવા લાગે છે. સમયસર સારવાર લેવાથી લક્ષણો ગંભીર બનતાં અટકાવી શકાય છે.

પાર્કિન્સન્સ રોગનાં લક્ષણો શું છે?

પાર્કિન્સન્સનાં લક્ષણો મુખ્યત્વે સ્નાયુઓના નિયંત્રણ સાથે સંબંધિત છે, પરંતુ તેની બીજી ઘણી શારીરિક અને માનસિક અસરો પણ હોઈ શકે છે. આ રોગનાં લક્ષણોને બે જૂથોમાં વિભાજિત કરી શકાય છે – મોટર (હલન-ચલન સંબંધિત) અને નોન-મોટર (જે હલન-ચલન સંબંધિત નથી).

પાર્કિન્સન્સ શા માટે થાય છે?

પાર્કિન્સન્સ રોગ મુખ્યત્વે મગજમાં ડોપામાઇન નામના ચોક્કસ રસાયણની ઊણપને કારણે થાય છે. આ રસાયણ મગજના સ્ટ્રાઇટમ નામના ભાગમાં સ્થિત છે, જે સ્નાયુઓની ગતિ અને હલનચલનને નિયંત્રિત કરે છે. જ્યારે મગજના આ ભાગના કોષો ક્ષતિગ્રસ્ત અથવા નબળા પડવા લાગે છે, ત્યારે પાર્કિન્સન્સ રોગનાં લક્ષણો જોવા મળે છે.

પાર્કિન્સન્સ રોગના મુખ્ય કારણો

આનુવંશિક:

પાર્કિન્સન્સ રોગ કેટલાક કિસ્સાઓમાં આનુવંશિક હોઈ શકે છે. આનો અર્થ એ થયો કે જો પરિવારમાં કોઈને પાર્કિન્સન્સ હોય, તો તે વ્યક્તિને અન્ય લોકો કરતા વધુ જોખમ હોય છે. જોકે, તે ફક્ત 10% કિસ્સાઓમાં જ આનુવંશિક હોય છે.

આઇડિયોપેથિક (અજ્ઞાત કારણ):

મોટાભાગના પાર્કિન્સન્સ કેસોનું કારણ અજ્ઞાત છે. આવા બધા કેસોને આઇડિયોપેથિક પાર્કિન્સન્સ કહેવામાં આવે છે, જેનો અર્થ એ થાય કે રોગનું કારણ અસ્પષ્ટ છે.

પર્યાવરણીય કારણો:

કેટલાક કિસ્સાઓમાં, જંતુનાશકો જેવા રસાયણો પણ પાર્કિન્સન્સનું કારણ બની શકે છે. આ ઉપરાંત, કાર્બન મોનોક્સાઇડ અને કેટલાક ઝેરના સંપર્કમાં આવવાથી પણ આ રોગનું જોખમ વધી શકે છે.

દવાઓ અને અન્ય સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓ:

કેટલીક દવાઓ – જેમ કે માનસિક સ્વાસ્થ્ય દવાઓ – પણ પાર્કિન્સન્સ જેવી સ્થિતિનું કારણ બની શકે છે. આને પાર્કિન્સનિઝમ કહેવામાં આવે છે. આ અસરો ક્ષણિક હોઈ શકે છે અને દવાઓ બંધ કરવામાં આવે ત્યારે તે દૂર થઈ શકે છે.

મગજમાં સોજો:

મગજની બળતરા, જેને એન્સેફેલાઇટિસ કહેવાય છે. આ કારણે, ક્યારેક પાર્કિન્સન્સ રોગનાં લક્ષણો દેખાઈ શકે છે.

માથામાં ઈજા:

રમતગમત દરમિયાન માથામાં ઈજા થવાથી અથવા અકસ્માતને કારણે પણ પાર્કિન્સન્સ થઈ શકે છે. આને પોસ્ટ-ટ્રોમેટિક પાર્કિન્સનિઝમ કહેવામાં આવે છે.

જો તમને પાર્કિન્સન્સ હોય તો કયા પ્રકારની કસરતો મદદ કરશે?

પાર્કિન્સન્સ રોગમાં શારીરિક પ્રવૃત્તિઓ અને કસરત ખૂબ જ મહત્ત્વની છે કારણ કે તે સ્નાયુઓને મજબૂત બનાવે છે, ગતિ સુધારે છે અને સંતુલન જાળવવામાં મદદ કરે છે. પાર્કિન્સન્સના દર્દીઓ માટે આ કસરતો અને ટિપ્સ ફાયદાકારક હોઈ શકે છે:

ચાલવાની કસરતો:

યોગ કરો:

સ્ટ્રેચિંગથી સ્નાયુઓની શક્તિ વધશે:

પાર્કિન્સન્સમાં સલામતી માટે આ સાવચેતીઓ લો:

જો તમને પાર્કિન્સન્સ હોય તો સ્થિતિસ્થાપક કપડાં પહેરો.

પાર્કિન્સન્સમાં કેવા પ્રકારનો આહાર જરૂરી છે?

પાર્કિન્સન્સમાં યોગ્ય આહાર ખૂબ જ મહત્ત્વનો છે કારણ કે આ રોગ મગજ અને નર્વસ સિસ્ટમને અસર કરે છે. આ સ્થિતિનો સામનો યોગ્ય આહારથી વધુ સારી રીતે કરી શકાય છે. 10 ટિપ્સ-