2 કલાક પેહલા
- કૉપી લિંક
કલ્પના કરો, કે તમે બસ કે ટ્રેનમાં મુસાફરી કરી રહ્યાં છો અને અચાનક તમારો સ્માર્ટફોન ગુમ થઈ જાય. આવી સ્થિતિમાં ગભરાવું સ્વાભાવિક છે, કારણ કે આજના સમયમાં સ્માર્ટફોન ફક્ત વાતચીતનું માધ્યમ નથી, પરંતુ તે આપણી ડિજિટલ ઓળખ છે. બેંકિંગ એપ્સ, આધારની નકલ, ફોટો અને સોશિયલ મીડિયા પણ બધું તેમાં કેદ થયેલું છે.
ભારતમાં દર વર્ષે લાખો સ્માર્ટફોન ચોરાઈ જાય છે, પરંતુ ઘણા લોકોને ખબર નથી હોતી કે, તેમનો સ્માર્ટફોન ચોરાઈ ગયા પછી શું કરવું. ઘણીવાર લોકો વિચારે છે કે નવો ફોન ખરીદી લઈશું અથવા નવું સિમ લઈ લઈશું, પરંતુ આમ કરવું મોંઘુ સાબિત થઈ શકે છે. સાયબર ગુનેગારો તમારા ફોનનો દુરુપયોગ કરીને છેતરપિંડી, ઓનલાઈન છેતરપિંડી અને ઓળખ ચોરી કરી શકે છે.
તો, આજે આ ‘કામના સમાચાર‘માં, આપણે વાત કરીશું કે, જો સ્માર્ટફોન ચોરાઈ જાય, તો તાત્કાલિક શું કરવું જોઈએ. સાથે એ પણ જાણીશું કે-
- મોબાઇલનો દુરુપયોગ કેવી રીતે થઈ શકે છે?
- ચોરાયેલો કે ખોવાયેલો મોબાઇલ ફોન કેવી રીતે શોધવો?
નિષ્ણાત: રાહુલ મિશ્રા, સાયબર સુરક્ષા સલાહકાર, યુપી પોલીસ
પ્રશ્ન: તમારા સ્માર્ટફોનનો દુરુપયોગ કેવી રીતે થઈ શકે?
જવાબ: સ્માર્ટફોનમાં ઘણી બધી અંગત અને નાણાકીય માહિતી હોય છે. સ્માર્ટફોન ચોરી કર્યા પછી ચોર ઘણીવાર બેંકિંગ એપ્સ, સોશિયલ મીડિયા એપ્સ, ઈમેલ આઈડી અને અંગત માહિતીને સીધી રીતે ઍક્સેસ કરવાનો પ્રયાસ કરે છે. યાદ રાખો કે, જો ચોર સોશિયલ મીડિયા એકાઉન્ટ્સ એક્સેસ કરે છે અથવા પાસવર્ડ બદલી નાખે છે, તો તેનો દુરુપયોગ કરી શકે છે.
ગુનેગારો સ્માર્ટફોનનો દુરુપયોગ કેવી રીતે કરી શકે છે તે નીચે આપેલા ગ્રાફિક પરથી સમજીએ.
પ્રશ્ન- જો સ્માર્ટફોન ચોરાઈ કે ખોવાઈ જાય તો શું કરવું?
જવાબઃ સ્માર્ટફોનની ચોરી કે ખોવાઈ જવું એ કોઈપણ વ્યક્તિ માટે ચિંતાનું કારણ બની શકે છે, પરંતુ આવી સ્થિતિમાં, ગભરાયા વિના, સમયસર કેટલાક જરૂરી પગલાં લેવા જરૂરી છે. જેથી ફોનમાં હાજર અંગત અને નાણાકીય ડેટા સુરક્ષિત રાખી શકાય. નીચે આપેલા ગ્રાફિક પરથી આ સમજીએ-
પ્રશ્ન: શું સ્માર્ટફોન ચોરાઈ કે ખોવાઈ ગયા પછી ફરીથી મળી શકે?
જવાબ: સાયબર એક્સપર્ટ રાહુલ મિશ્રા કહે છે કે, સ્માર્ટફોન ચોરાઈ જાય કે ખોવાઈ જાય તો ગભરાવાને બદલે, કેટલાક જરૂરી પગલાં લેવા જોઈએ. તેનાથી તે પાછો મળવાની શક્યતા વધી જાય છે. તેથી, સૌ પ્રથમ નજીકના પોલીસ સ્ટેશનમાં ફરિયાદ નોંધાવો.
આ પછી ભારત સરકારના CEIR પોર્ટલ પર જાઓ. ત્યાં તમારો મોબાઇલ નંબર અને IMEI નંબર આપીને ડિવાઇસને બ્લોક કરો. આમ કરવાથી, જો કોઈ તે ફોનનો ઉપયોગ કરવાનો પ્રયાસ કરશે, તો તેની માહિતી સીધી પોલીસ સુધી પહોંચી જશે. CEIR એટલે કે સેન્ટ્રલ ઇક્વિપમેન્ટ આઇડેન્ટિટી રજિસ્ટર એ ભારતમાં એક કેન્દ્રીયકૃત ડેટાબેઝ છે, જે મોબાઇલને તેના IMEI (ઇન્ટરનેશનલ મોબાઇલ ઇક્વિપમેન્ટ આઇડેન્ટિટી) નંબરનો ઉપયોગ કરીને ટ્રેક અને બ્લોક કરે છે. આ પ્રક્રિયા પોલીસ માટે ગુનેગાર સુધી પહોંચવાનું સરળ બનાવે છે અને તમારો ફોન પાછો મેળવવાની શક્યતાઓ વધારે છે.
પ્રશ્ન: સ્માર્ટફોન ખોવાઈ જવાની ફરિયાદ કરવા માટે કયા પ્રકારની માહિતીની જરૂર પડે છે?
જવાબઃ આ માટે તમારી પાસે કેટલીક મહત્વપૂર્ણ માહિતી હોવી જોઈએ. જેમ કે-
- ફોનનો IMEI નંબર
- ફોનનું મોડેલ અને બ્રાન્ડ
- ગુમ/ચોરી થવાની તારીખ, સમય અને સ્થળ
- ફોન નંબર અને સિમની વિગતો
- ઓળખપત્રની નકલ
- ઘટનાની સંક્ષિપ્ત વિગત
પ્રશ્ન- CEIR પોર્ટલ શું છે અને તે કેવી રીતે કામ કરે છે?
જવાબઃ ભારત સરકાર દ્વારા સેન્ટ્રલ ઇક્વિપમેન્ટ આઇડેન્ટિટી રજિસ્ટર (CEIR) પોર્ટલ શરૂ કરવામાં આવ્યું છે. તેની મદદથી, પોલીસ ચોરાયેલો કે ખોવાયેલો મોબાઇલ સરળતાથી શોધી શકે છે. CEIR પાસે દેશના દરેક ફોન વિશે મહત્વપૂર્ણ માહિતી છે. જેમ કે-
- ફોનનું મોડેલ કયું છે?
- આ કઈ કંપનીનું સિમ છે?
- IMEI નંબર શું છે?
ઉપરાંત આ પોર્ટલની મદદથી ચોરાયેલા મોબાઇલને બ્લોક કરી શકાય છે. તેના માટે પોર્ટલ પર જઈને Stolen/Lost Mobileના વિકલ્પ પર ક્લિક કરો. આ પછી તમારા મોબાઇલ સંબંધિત વિગતો દાખલ કરો. એકવાર ફરિયાદ નોંધાઈ જાય પછી, તેને ટ્રેક પણ કરી શકાય છે.
પ્રશ્ન: જો ફોન સ્વિચ ઓફ હોય તો પણ તેને ટ્રેક કરી શકાય?
જવાબઃ એકવાર ફોન બંધ થઈ જાય પછી તેને રીયલ ટાઇમમાં ટ્રેક કરવો શક્ય નથી, પરંતુ જ્યારે તે ચાલુ થાય છે અને ઇન્ટરનેટ અથવા નેટવર્ક સાથે કનેક્ટ થાય છે, ત્યારે તરત જ તેને ટ્રેક કરવું શક્ય બને છે. આ માટે, તમારે તમારા સ્માર્ટફોનમાં Google Find My Device या Apple Find My iPhoneનો વિકલ્પ પહેલાથી જ ચાલુ કરવો પડશે.
પ્રશ્ન- IMEI નંબર શું છે?
જવાબઃ IMEI (ઇન્ટરનેશનલ મોબાઇલ ઇક્વિપમેન્ટ આઇડેન્ટિટી) નંબર એ મોબાઇલનો 15 અંકનો યૂનિક નંબર છે. તેનો ઉપયોગ મોબાઇલ નેટવર્ક પર ઉપકરણને ઓળખવા માટે થાય છે. ઉપરાંત IMEI નંબર પરથી ઉપકરણનો નિર્માતા કોણ છે અને મોડેલ નંબર કયો છે તે જાણી શકાય છે.
દરેક મોબાઇલના બોક્સ પર IMEI નંબર લખેલો હોય છે, સાથે જ મોબાઇલ પર *#06# ડાયલ કરીને પણ IMEI નંબર ચકાસી શકો છો. જ્યારે મોબાઇલ ખોવાઈ જાય કે ચોરાઈ જાય, ત્યારે આ ખૂબ જ ઉપયોગી થાય છે.
પ્રશ્ન- CEIR પોર્ટલ પર મોબાઇલ બ્લોક કર્યા પછી શું થશે?
જવાબ: એકવાર ફોન બ્લોક થઈ જાય પછી, તે દેશભરના મોબાઇલ નેટવર્ક પર કામ નહીં કરે. જો કોઈ તેનો ઉપયોગ કરવાનો પ્રયાસ કરશે, તો પોલીસ તેના વિશે માહિતી મેળવી શકે છે.
પ્રશ્ન- ફોન મળી ગયા પછી CEIR દ્વારા તેને અનબ્લોક કરી શકાય?
જવાબઃ હા, જો તમારો ફોન મળી ગયો હોય, તો CEIR પોર્ટલ પર જઈને ‘Unblock Found Mobile’ વિકલ્પ પસંદ કરીને પ્રક્રિયા પૂર્ણ કરી શકાય છે.
પ્રશ્ન- મોબાઇલ ચોરીની ફરિયાદ બીજે ક્યાં કરી શકાય?
જવાબ: ભારત સરકારે મોબાઈલ ચોરી કે ખોવાઈ જવાની ફરિયાદ નોંધાવવા માટે એક હેલ્પલાઈન નંબર જાહેર કર્યો છે. દેશના કોઈપણ ભાગમાં બેઠેલા લોકો 14422 પર ડાયલ કરીને અથવા મેસેજ મોકલીને પોતાની ફરિયાદ નોંધાવી શકે છે. આ નંબરની મદદથી લોકોને ક્યાંય ભટકવું પડશે નહીં. ઉપરાંત તમે CEIR પોર્ટલ પર પણ ફરિયાદ નોંધાવી શકો છો.
