વધું પડતું વિટામિન-ડી ‘ઝેર’ છે: આ 9 સંકેતો ‘વિટામિન-ડી ટોક્સિસિટી’ના હોઈ શકે, ડૉક્ટર પાસેથી જાણો બચવાના 8 ઉપાય

વિટામિન ડી આપણા શરીર માટે ખૂબ જ જરૂરી છે. આ વિટામિન હાડકાં અને સ્નાયુઓને મજબૂત બનાવે છે. શરીરમાં વિટામિન ડીની ઊણપને કારણે અનેક પ્રકારની બીમારીઓ થાય છે.

પરંતુ શું તમે જાણો છો કે શરીરમાં વિટામિન ડીની વધુ માત્રા હોવી પણ સારી નથી. તેને વિટામિન ડી ટોક્સિસિટી અથવા હાઇપરવિટામિનોસિસ ડી કહેવામાં આવે છે. આ એક ગંભીર સ્થિતિ છે, જે સ્વાસ્થ્ય માટે અત્યંત જોખમી છે.

જે લોકો વિટામિન ડીની ઊણપની ભરપાઈ કરવા માટે અતિશય સપ્લિમેન્ટ્સ અથવા સૂચવેલ દવાઓ લે છે તેમને વિટામિન ડીની ઝેરી અસરનું જોખમ વધારે છે.

ઑક્ટોબર 2024 માં, ઑનલાઇન મેડિકલ એજ્યુકેશન પ્લેટફોર્મ ટચ એન્ડોક્રિનોલોજીમાં એક સંશોધન પ્રકાશિત થયું હતું. આમાં, ઉત્તર ભારતની એક સુપર સ્પેશિયાલિટી હોસ્પિટલમાં હાઈપરક્લેસીમિયાના 91 દર્દીઓની ક્લિનિકલ અને બાયોકેમિકલ પ્રોફાઇલ પર એક અભ્યાસ હાથ ધરવામાં આવ્યો હતો. એવું જાણવા મળ્યું હતું કે વિટામિન ડીની ટોક્સિસિટીના કારણે હાઈપરકેલ્સીસીમિયા થઈ શકે છે. હાયપરકેલ્સીમિયા એટલે કે લોહીમાં કેલ્શિયમનું પ્રમાણ સામાન્ય કરતા વધારે છે.

તેથી જે લોકો વિટામિન ડી સપ્લીમેન્ટ્સ લે છે, તેઓએ જાણવું જોઈએ કે તેમના શરીરને કેટલા વિટામિન ડીની જરૂર છે. જેથી કરીને તેઓ વિટામીન ડીની ઝેરી અસરથી બચી શકે.

તો આજે તબિયતપાણીમાં આપણે વિટામિન ડીની ઝેરી અસર વિશે વાત કરીશું. તમે એ પણ જાણી શકશો કે-

શરીર માટે વિટામિન ડી કેટલું મહત્ત્વનું છે? વિટામિન ડીનું મુખ્ય કાર્ય શરીરમાં કેલ્શિયમનું શોષણ કરવાનું છે. તે હાડકાં, દાંત અને સ્નાયુઓને મજબૂત બનાવવામાં, કોષોની વૃદ્ધિ અને બ્લડ પ્રેશરના નિયમનમાં મદદ કરે છે. તેની ઊણપને કારણે શરીર કેલ્શિયમને શોષી શકતું નથી, જેના કારણે હાડકાં નબળા પડી જાય છે અને બીજી ઘણી સમસ્યાઓ થાય છે.

શરીરને કેટલી માત્રામાં વિટામિન ડીની જરૂર છે? નેશનલ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑફ હેલ્થમાં પ્રકાશિત થયેલા અભ્યાસ મુજબ, તંદુરસ્ત વ્યક્તિના લોહીમાં વિટામિન ડીનું 20 એનજી/એમએલ (નેનોગ્રામ પ્રતિ મિલીલીટર) સામાન્ય લેવલ ગણવામાં આવે છે. 50 એનજી/એમએલથી ઉપરના સ્તરને ઉચ્ચ ગણવામાં આવે છે. જો તે 12 એનજી/એમએલ કરતા ઓછું હોય, તો તેને વિટામિન ડીની ઉણપ કહેવાય છે.

‘ઇન્ડિયન જર્નલ ઑફ એન્ડોક્રોનોલોજી એન્ડ મેટાબોલિઝમ’માં પ્રકાશિત થયેલા એક અભ્યાસ અનુસાર, વિટામિન ડીની ઊણપને સામાન્ય રીતે સૂર્યપ્રકાશથી પૂરી કરી શકાય છે. વિટામિન ડીના લેવલને જાળવી રાખવા માટે તંદુરસ્ત વ્યક્તિને દરરોજ 1 કલાક સૂર્યપ્રકાશની જરૂર હોય છે.

વિટામિન ડીની ઝેરી અસર ક્યારે થાય છે? વિટામિન ડીની ઝેરી અસર ત્યારે થાય છે જ્યારે શરીરમાં વિટામિન ડીનું સ્તર ખૂબ વધી જાય છે. આનાથી લોહીમાં કેલ્શિયમ એકઠું થાય છે, જે હાયપરકેલ્સીમિયાનું કારણ બની શકે છે. આ સામાન્ય રીતે વિટામિન ડી સપ્લી મેન્ટ્સના ઊંચા ડોઝ લેવાથી થાય છે.

વિટામિન ડીના ઝેરી લક્ષણો શું છે? વિટામિન ડીની ઝેરી અસરમાં સંખ્યાબંધ લક્ષણો હોઈ શકે છે, જે મુખ્યત્વે હાઈપરકેલ્સીમિયાના કારણે થાય છે. તેના પ્રારંભિક લક્ષણોમાં ઉબકા, ઉલટી, ભૂખ ન લાગવી, વધુ પડતી તરસ અને નબળાઈની લાગણીનો સમાવેશ થાય છે. આ સિવાય કેટલાક અન્ય લક્ષણો પણ છે, તેને નીચેના ગ્રાફિક પરથી સમજો-

વિટામિન ડીની ટોક્સિસિટી કેવી રીતે શોધી શકાય? તે જાણવા માટે, ડોકટરો પહેલા દર્દીના લક્ષણો વિશે માહિતી લે છે અને દવાઓ અને સપ્લીમેન્ટ્સ વિશે પૂછે છે. તેના આધારે તેઓ કેટલાક ટેસ્ટ કરાવે છે.

તેઓ શરીરમાં વિટામિન ડી અને કેલ્શિયમની માત્રા ચકાસવા માટે બ્લ્ડ ટેસ્ટ કરાવી શકે છે. આ સિવાય કિડનીની સ્થિતિ તપાસવા માટે કિડની ફંક્શન ટેસ્ટ (KFT) પણ કરી શકાય છે. આ ટેસ્ટ દ્વારા વિટામિન ડીની ટોક્સિસિટી શોધી શકાય છે.

વિટામિન ડીની ટોક્સિસિટીનું જોખમ કોને વધારે છે? શ્રી બાલાજી એક્શન મેડિકલ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ, દિલ્હીના સિનિયર કન્સલ્ટન્ટ ઇન્ટરનલ મેડિસિન ડૉ. અરવિંદ અગ્રવાલ કહે છે કે, બહુ ઓછા લોકો વિટામિન ડીની ઝેરી અસરથી પીડાય છે. પરંતુ કેટલાક લોકો જોખમમાં વધુ હોય છે. તેને નીચેના સૂચકાંકો વડે સમજો-

વિટામિન ડીની ટોક્સિસિટીની સારવાર કેવી રીતે કરવામાં આવે છે? વિટામિન ડીની ઝેરી અસરની સારવારમાં મુખ્યત્વે લોહીમાં કેલ્શિયમનું સ્તર ઘટાડવાનો સમાવેશ થાય છે. આ માટે ડોક્ટરો પહેલા વિટામિન ડી અને કેલ્શિયમની સપ્લિમેન્ટ બંધ કરી દે છે. સામાન્ય રીતે તે ઝેરી અસર મટાડે છે.

હાઈપરકેલ્સીમિયાના કિસ્સામાં, ડોકટરો ડિહાઇડ્રેશનની સારવાર માટે નસ દ્વારા IV પ્રવાહી આપે છે. IV પ્રવાહી એ પાણી અને સોડિયમ ક્લોરાઇડનું મિશ્રણ છે, જેને સલાઇન તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે.

તેનો ઉપયોગ શરીરમાંથી વધારાનું કેલ્શિયમ દૂર કરવા માટે થાય છે. મોટા ભાગના કિસ્સાઓમાં તે રાહત આપે છે. પરંતુ કેટલાક ગંભીર ટોક્સિસિટી કેસોમાં હેમોડાયલિસિસની પણ જરૂર પડી શકે છે. આમાં લોહીમાંથી કચરો, મીઠું અને પ્રવાહી મશીન દ્વારા ફિલ્ટર કરવામાં આવે છે.

વિટામિન ડીની ઝેરી અસરથી બચવા શું કરવું? તેનાથી બચવા માટે કેટલાક સરળ ઉપાયો છે. તેને અપનાવવાથી વિટામિન ડીની ઝેરી અસરથી થતી બીમારીઓથી બચી શકાય છે. નીચેના ગ્રાફિક પરથી આને સમજો-

જો વિટામિન ડીની ઝેરી અસર થાય તો શું કરવું? જો તમને વિટામિન ડીના ઝેરી લક્ષણોનો અનુભવ થાય, તો પહેલા ડૉક્ટરનો સંપર્ક કરો. વિટામિન ડી સપ્લીમેન્ટ્સ લેવાનું તરત જ બંધ કરો.

ડૉક્ટરની સલાહ વિના કોઈપણ પ્રકારના સપ્લીમેન્ટનું સેવન ન કરો. વધુ પાણી પીઓ, જેથી શરીરમાંથી વધારાનું કેલ્શિયમ દૂર થઈ શકે. ડૉક્ટર દ્વારા સૂચવવામાં આવેલી દવાઓ સમયસર લો અને સમયાંતરે વિટામિન ડી નું લેવલ જાણવા માટે ટેસ્ટ કરાવો.