17 મિનિટ પેહલાલેખક: સંદીપ સિંહ
- કૉપી લિંક
દેશમાં લોકસભાની ચૂંટણી 19 એપ્રિલથી શરૂ થશે અને 1 જૂનના રોજ સમાપ્ત થશે. લોકસભા ચૂંટણી માટે કુલ 7 તબક્કામાં મતદાન થશે. આ સંદર્ભે ચૂંટણી પંચે રાજ્યોના મુખ્ય ચૂંટણી અધિકારીઓને પત્ર લખીને આગામી લોકસભા ચૂંટણી દરમિયાન ગરમી અને હીટવેવથી પોતાને બચાવવા માટે યોગ્ય પગલાં લેવાનો નિર્દેશ આપ્યો છે.
ચૂંટણી પંચની આ ચિંતા પણ વ્યાજબી છે. કારણ કે દેશમાં દર વર્ષે ગરમીના કારણે સેંકડો લોકોના મોત થાય છે. 2023માં 30 જૂન સુધી હીટ વેવને કારણે કુલ 252 મૃત્યુ નોંધાયા હતા, જ્યારે ગયા વર્ષના સમાન સમયગાળામાં માત્ર 33 મૃત્યુ થયા હતા.
તો આજે ‘કામના સમાચાર’માં જાણીશું કે હીટવેવ શું છે? આ સાથે જ જાણીશું કે
- હીટવેવના કારણો શું છે?
- હીટવેવથી કેવી રીતે બચી શકાય?
- હીટ સ્ટ્રોકથી બચવા માટે કેવો આહાર લેવો જોઈએ?
નિષ્ણાત- ડૉ. અકબર નકવી ફિઝિશિયન (નવી દિલ્હી)
પ્રશ્ન- લૂ કે હીટવેવ શું છે?
જવાબ- IMD (ભારત હવામાન વિભાગ) અનુસાર, જ્યારે મેદાની વિસ્તારોમાં મહત્તમ તાપમાન 40 ડિગ્રી સેલ્સિયસ અને પહાડી વિસ્તારોમાં તાપમાન 30 ડિગ્રી સેલ્સિયસ સુધી પહોંચે છે, ત્યારે ગરમ હવા ફૂંકાવા લાગે છે. જો કોઈપણ વિસ્તારમાં તાપમાન 47 ડિગ્રી સેલ્સિયસ સુધી પહોંચે છે, તો તેને હીટ વેવની ખતરનાક શ્રેણી માનવામાં આવે છે.
પ્રશ્ન- હીટ સ્ટ્રોકનું કારણ શું છે?
જવાબ- ડૉ. અકબર નકવી કહે છે કે આપણા શરીરનું સામાન્ય તાપમાન 37 ડિગ્રી સેલ્સિયસ છે. પરંતુ ઉનાળા દરમિયાન આસપાસના વાતાવરણનું તાપમાન 40 થી 45 ડિગ્રી સુધી પહોંચી જાય છે. આવી સ્થિતિમાં જ્યારે આપણે તીવ્ર સૂર્યપ્રકાશ અથવા ગરમ હવામાં બહાર જઈએ છીએ, ત્યારે આસપાસનું વાતાવરણ આપણા શરીરનું તાપમાન વધારી દે છે. જ્યારે આપણા શરીરનું તાપમાન સામાન્ય શરીરના તાપમાન એટલે કે 37 ડિગ્રી સેલ્સિયસ કરતાં વધી જાય છે, ત્યારે આ સ્થિતિને હીટ સ્ટ્રોક કહેવામાં આવે છે.
આવા લક્ષણો ત્યારે દેખાય છે જ્યારે શરીરનું તાપમાન બગડે અથવા બીજા શબ્દોમાં કહીએ તો હીટ સ્ટ્રોક થાય છે.
પ્રશ્ન- હીટ સ્ટ્રોકના કિસ્સામાં કયા પ્રકારનાઘરગથ્થુ ઉપચાર કરી શકાય?
જવાબ: હીટસ્ટ્રોકના કિસ્સામાં, સૌ પ્રથમ શરીરના વધેલા તાપમાનને કંટ્રોલ કરવાની અને ડિહાઇડ્રેશન દૂર કરવાની જરૂર છે.
આવી સ્થિતિમાં આ ઉપાયો અપનાવી શકાય છે. જેમ કે-
- વ્યક્તિને ઠંડી જગ્યાએ અથવા છાયામાં સૂવા દો.
- વ્યક્તિને બરફ લગાડી શકાય છે.
- ટુવાલને ઠંડા પાણીમાં પલાળીને શરીર પર રાખી શકો છો.
- નારંગી, લીંબુ અથવા લીંબુનો રસ પી શકો છો.
જો કોઈ વ્યક્તિ માનસિક સમસ્યાઓથી પીડિત હોય, જેમ કે સ્ટટરિંગ, બેભાન થવું અથવા માનસિક ધ્રુજારી. આ સ્થિતિ ખતરનાક લેવલના હીટસ્ટ્રોકની છે. આવી સ્થિતિમાં દર્દીને તાત્કાલિક હોસ્પિટલમાં લઈ જવો જોઈએ. કારણ કે આમાં શરીરના અંગોને નુકસાન થવાનું જોખમ રહેલું છે. વ્યક્તિએ પોતાની જાતે કોઈપણ પ્રકારની સારવાર ન કરવી જોઈએ. કારણ કે આવી સ્થિતિમાં થોડી બેદરકારી પણ દર્દીના મૃત્યુનું કારણ બની શકે છે.
પ્રશ્ન- હીટસ્ટ્રોકથી બચવા માટે કેવા પ્રકારની સાવચેતી રાખવી જોઈએ?
જવાબ: હીટ સ્ટ્રોકથી પોતાને બચાવવા માટે, તમે નીચે આપેલી કેટલીક સાવચેતી રાખી શકો છો. જેમ કે-
- બપોરે 12 થી 3 વાગ્યાની વચ્ચે તડકામાં બહાર જવાનું ટાળવું જોઈએ.
- તરસ ન લાગે તો પણ શક્ય એટલું પાણી પીઓ.
- હળવા રંગના, ઢીલા અને સુતરાઉ કપડાં પહેરો.
- તડકામાં માત્ર ચશ્મા, છત્રી/ટોપી, ચપ્પલ પહેરીને જ બહાર નીકળો.
- મુસાફરી દરમિયાન પાણી સાથે રાખો.
- આલ્કોહોલ, ચા, કોફી અને શરીરને ડીહાઇડ્રેટ કરતા પીણાં ન પીવો.
- હાઈ પ્રોટીન ખોરાક ટાળો અને વાસી ખોરાક ન ખાઓ.
- ORS, લસ્સી, લીંબુ પાણી, છાશ પીઓ. આ શરીરને હાઇડ્રેટ કરવામાં મદદ કરે છે.
- પંખા, કુલર કે એસીની સામે બેસો, જેથી શરીર ગરમ ન થાય.
- જો તમને કોઈપણ પ્રકારની સમસ્યા લાગે તો તરત જ ડૉક્ટરનો સંપર્ક કરો.
પ્રશ્ન- હીટ સ્ટ્રોકથી બચવા માટે કેવો આહાર હોવો જોઈએ?
જવાબ- ડૉ. અનુ અગ્રવાલ કહે છે કે હીટસ્ટ્રોકથી બચવા માટે ઘરની બહાર નીકળતા પહેલાં કંઈક ખાઓ. દાદી અને દાદી કહે છે કે ઘરની બહાર ક્યારેય ખાલી પેટ ન નીકળવું જોઈએ, તેની પાછળ વિજ્ઞાન છે. જ્યારે તમે ખાલી પેટે બહાર જાઓ છો, ત્યારે તમે ઝડપથી થાકી જાઓ છો અને ઇલેક્ટ્રોલાઇટ્સ ગુમાવો છો, જે ડિહાઇડ્રેશનનું કારણ બને છે. ગરમી અને સનસ્ટ્રોકથી બચવા માટે તમે નારિયેળ પાણી પી શકો છો.
આ ઉપરાંત, તડકામાંથી આવ્યા પછી અથવા વધુ પડતો પરસેવો આવ્યા પછી તરત જ ઠંડુ પાણી પીવું જોઈએ નહીં. ઉનાળામાં પાણીમાં લીંબુ અને મીઠું ભેળવીને દિવસમાં બે-ત્રણ વાર પીવું જોઈએ. આ હીટ સ્ટ્રોકનું જોખમ ઘટાડે છે.
જે લોકો હીટ સ્ટ્રોકથી પરેશાન છે તેઓ માટે જવનો લોટ અને ડુંગળી પીસીને પેસ્ટ બનાવો અને તેને શરીર પર લગાવો, તેનાથી તેમને ઘણી રાહત થશે. તડકામાંથી બહાર આવ્યા પછી ડુંગળીનો થોડો રસ મધમાં ભેળવીને ચાટવાથી હીટ સ્ટ્રોકનું જોખમ ઓછું થાય છે.
ઉનાળાની ઋતુમાં જમ્યા પછી ગોળ ખાવાથી હીટ સ્ટ્રોકનું જોખમ પણ ઓછું થઈ જાય છે. ઉનાળામાં હળવો ખોરાક લેવો જોઈએ અને ડાયટમાં દહીંનો સમાવેશ કરવો જોઈએ.
