નવી દિલ્હી24 મિનિટ પેહલા
- કૉપી લિંક
રાજીવ ગાંધીએ 1988માં સલમાન રશ્દીના વિવાદાસ્પદ પુસ્તક ‘ધ સેટેનિક વર્સિસ’ની આયાત પર પ્રતિબંધ મૂક્યો હતો. જેની સામે હાઇકોર્ટમાં પિટિશન દાખલ કરવામાં આવી હતી. હવે કોર્ટે અરજી પર સુનાવણી અટકાવી દીધી છે.
કોર્ટે કહ્યું કે, અધિકારીઓ પ્રતિબંધ અંગે કોઈ સૂચના રજૂ કરવામાં નિષ્ફળ રહ્યા. આના પરથી એવું માની શકાય કે પ્રતિબંધનો આદેશ અસ્તિત્વમાં નથી. જસ્ટિસ રેખા પલ્લી અને જસ્ટિસ સૌરભ બેનર્જીની બેન્ચે 5 નવેમ્બરે આ નિર્ણય સંભળાવ્યો હતો.
જાણો કેવી રીતે પહોંચ્યો આ મામલો કોર્ટમાં 2019 માં સંદીપન ખાન નામના વ્યક્તિએ પુસ્તકની આયાતને લઈને અરજી કરી હતી. સંદીપને કહ્યું કે, તેણે ‘ધ સેટેનિક વર્સિસ’ પુસ્તકનો ઓર્ડર આપ્યો હતો, પરંતુ કસ્ટમ વિભાગ દ્વારા 36 વર્ષ પહેલા જારી કરાયેલા નોટિફિકેશનને કારણે આ પુસ્તકની આયાત થઈ શકી નથી. જો કે, સૂચના ન તો કોઈ સત્તાવાર વેબસાઇટ પર ઉપલબ્ધ હતી અને ન તો તેના સંબંધિત દસ્તાવેજો કોઈ સંબંધિત અધિકારી પાસે ઉપલબ્ધ હતા.
‘ધ સેટેનિક વર્સિસ’ પુસ્તક શા માટે વિવાદાસ્પદ? હિન્દીમાં નવલકથા ‘ધ સેટેનિક વર્સિસ’નો અર્થ ‘શેતાની કલમો’ છે. આ પુસ્તકના નામ પર જ મુસ્લિમ ધર્મના લોકોએ વાંધો ઉઠાવ્યો હતો. આ પુસ્તકમાં રશ્દીએ એક કાલ્પનિક કહાની લખી છે. વાર્તા એવી છે કે બે ફિલ્મ કલાકારો વિમાનમાં મુંબઈથી લંડન જઈ રહ્યા છે. તેમાંથી એક છે ફિલ્મી દુનિયાનો સુપરસ્ટાર જિબ્રિલ અને બીજો છે ‘વોઈસ ઓવર આર્ટિસ્ટ’ સલાઉદ્દીન.
રસ્તામાં, એક શીખ આતંકવાદી દ્વારા પ્લેન હાઇજેક કરવામાં આવે છે. આ પછી પ્લેન એટલાન્ટિક મહાસાગરની ઉપરથી પસાર થઈ રહ્યું છે, ત્યારે આતંકવાદીઓએ મુસાફરો સાથે દલીલ કરવાનું શરૂ કર્યું. ગુસ્સે થયેલા આતંકવાદીએ વિમાનની અંદર બોમ્બ વિસ્ફોટ કર્યો.
આ ઘટનામાં જિબ્રિલ અને સલાઉદ્દીન બંને દરિયામાં પડી જવાથી બચી ગયા છે. આ પછી બંનેનું જીવન બદલાઈ જાય છે. પછી એક દિવસ એક ચોક્કસ ધર્મના સ્થાપકના જીવન સાથે જોડાયેલી કેટલીક કહાનીઓ જિબ્રિલના સ્વપ્નમાં આવે છે, જે ગાંડપણ તરફ આગળ વધી રહ્યો છે. આ પછી તે ધર્મના ઈતિહાસને ફરી એકવાર નવી રીતે સ્થાપિત કરવાનું વિચારે છે. આગળ રશ્દીએ તેની કહાનીના પાત્રો જિબ્રિલ અને સલાઉદ્દીનની કહાનીઓ એવી રીતે લખી છે કે તેને નિંદા માનવામાં આવે છે.
હત્યાના પુસ્તક અને ફતવા પર પ્રતિબંધ
આ તસવીર તે સમયની છે જ્યારે નવલકથા ‘સેટેનિક વર્સિસ’ માર્કેટમાં આવતા જ વિશ્વના ઘણા દેશોમાં વિરોધ શરૂ થયો હતો. (તસવીર સૌજન્યઃ ધ બ્રિટિશ લાઈબ્રેરી)
આ નવલકથા પર પ્રતિબંધ મૂકનાર ભારત પહેલો દેશ હતો. તે સમયે દેશમાં રાજીવ ગાંધીની સરકાર હતી. આ પછી પાકિસ્તાન અને અન્ય ઘણા ઇસ્લામિક દેશોએ તેના પર પ્રતિબંધ લગાવી દીધો. ફેબ્રુઆરી 1989માં મુસ્લિમોએ મુંબઈમાં રશ્દી વિરુદ્ધ મોટા વિરોધનું આયોજન કર્યું હતું. આ પ્રદર્શન પર પોલીસ ગોળીબારમાં 12 લોકો માર્યા ગયા અને 40થી વધુ ઘાયલ થયા.
ઈરાનની ઈસ્લામિક ક્રાંતિના નેતા આયાતુલ્લાહ ખોમેનીએ 1989માં તેમની સામે મૃત્યુનો આદેશ જારી કર્યો હતો. 3 ઓગસ્ટ, 1989 ના રોજ સેન્ટ્રલ લંડનની એક હોટલમાં RDX વિસ્ફોટ કરીને સલમાન રશ્દીને મારવાનો પ્રયાસ કરવામાં આવ્યો હતો, પરંતુ તે આ હુમલામાં બહુ ઓછા બચ્યા હતા. બાદમાં ઈસ્લામના મુજાહિદ્દીને આ ઘટનાની જવાબદારી લીધી હતી. હ્યુમન બોમ્બ તરીકે દેખાતા એક વ્યક્તિએ હોટલની અંદર આ વિસ્ફોટ કર્યો હતો.
આ પછી સલમાન રશ્દી ગુપ્ત રીતે અને પોલીસ સુરક્ષામાં પોતાનું જીવન જીવી રહ્યો હતો. ઈરાની સરકારે 10 વર્ષ પછી, 1998માં જાહેરમાં કહ્યું કે તે હવે સલમાનના મૃત્યુને સમર્થન આપતી નથી. જોકે ફતવો યથાવત રહ્યો હતો.
2006માં, હિઝબુલ્લા સંગઠનના વડાએ કહ્યું હતું કે, લાખો મુસ્લિમો સલમાન રશ્દી દ્વારા કરવામાં આવેલી ઈર્ષ્યાનો બદલો લેવા તૈયાર છે. પયગંબરના અપમાનનો બદલો લેવા કંઈ પણ કરવા તૈયાર. 2010માં આતંકી સંગઠન અલ કાયદાએ હિટ લિસ્ટ જાહેર કર્યું હતું. જેમાં ઈસ્લામ ધર્મના અપમાનના આરોપમાં સલમાન રશ્દીની હત્યા કરવાની પણ વાત થઈ હતી.
‘સેટેનિક વર્સિસ’ વિવાદમાં 59 લોકોએ જીવ ગુમાવ્યા સલમાન રશ્દીના પુસ્તક ‘સેટેનિક વર્સીસ’ને લઈને વિશ્વના ઘણા દેશોમાં થઈ રહેલા હિંસક વિરોધ પ્રદર્શનમાં 59 લોકો માર્યા ગયા છે. આ મૃતકોની સંખ્યામાં આ પુસ્તકના પ્રકાશક અને અન્ય ભાષાઓમાં તેનો અનુવાદ કરનારા લોકોનો પણ સમાવેશ થાય છે.
જાપાની અનુવાદક હિતોશી ઇગારાશીએ રશ્દીના પુસ્તક ‘સેટેનિક વર્સીસ’નો પોતાની ભાષામાં અનુવાદ કર્યો હતો. થોડા દિવસો પછી તેની નિર્દયતાથી હત્યા કરવામાં આવી. એ જ રીતે ઈટાલિયન અનુવાદક અને નોર્વેજીયન ‘સેટેનિક વર્સીસ’ના પ્રકાશક પર પણ ઘાતક હુમલા કરવામાં આવ્યા છે.
આ ‘સેટેનિક વર્સીસ’ પુસ્તક છે, જેને લઈને વિવાદ થયો હતો.
કોણ છે સલમાન રશ્દી? 19 જૂન 1947ના રોજ મુંબઈમાં જન્મેલા સલમાન રશ્દી એક કાશ્મીરી મુસ્લિમ પરિવાર સાથે સંબંધ ધરાવે છે. રશ્દીનો પરિવાર તેમના જન્મના થોડા વર્ષો બાદ બ્રિટનમાં રહેવા લાગ્યો હતો. આવી સ્થિતિમાં, ઇંગ્લેન્ડની પ્રખ્યાત રગ્બી સ્કૂલમાંથી શાળાનો અભ્યાસ પૂર્ણ કર્યા પછી, રશ્દીએ આગળનું શિક્ષણ કેમ્બ્રિજ યુનિવર્સિટીમાંથી કર્યું.
ત્યારબાદ, 1968માં ઈતિહાસમાં એમએની ડિગ્રી પૂર્ણ કર્યા પછી, તેમણે 1970માં લંડનમાં એડવર્ટાઈઝિંગ રાઈટર તરીકે કામ કરવાનું શરૂ કર્યું. આ પછી, 1975 માં, રશ્દીએ ગ્રીમાસ નામનું તેમનું પ્રથમ પુસ્તક પ્રકાશિત કર્યું.
સલમાન રશ્દીએ 4 લગ્ન કર્યા હતા
આ તસવીરમાં સલમાન રશ્દી તેની ચોથી પત્ની પદ્મલક્ષ્મી સાથે જોવા મળી રહ્યો છે.
લેખક સલમાન રશ્દીએ ચાર વખત લગ્ન કર્યા છે. સલમાનના પહેલા લગ્ન 1976માં ક્લેરિસા લુઆર્ડ સાથે થયા હતા. ક્લેરિસાનો સંબંધ લગભગ 11 વર્ષ પછી સમાપ્ત થયો. આ પછી, રશ્દીએ અમેરિકન નવલકથાકાર મેરિયન વિગિન્સ સાથે બીજી વાર લગ્ન કર્યા. રશ્દીએ 1993માં વિગિન્સ સાથે છૂટાછેડા લીધા હતા.
આ પછી 1997માં સલમાન રશ્દીએ એલિઝાબેથ નામની મહિલા સાથે લગ્ન કર્યા. 2004 માં, રશ્દીએ ચોથી વાર લગ્ન કર્યા. આ વખતે તેણે ભારતીય મૂળની અમેરિકન અભિનેત્રી અને મોડલ પદ્મલક્ષ્મી સાથે લગ્ન કર્યા. જોકે, 2 જુલાઈ 2007ના રોજ રશ્દીએ પણ પદ્માને છૂટાછેડા આપી દીધા હતા.
સલમાન રશ્દીને તેમની બીજી નવલકથા ‘મિડનાઈટ્સ ચિલ્ડ્રન’ માટે 1981માં ‘બુકર પ્રાઈઝ’ અને 1983માં ‘બેસ્ટ ઓફ ધ બુકર્સ’ એવોર્ડ એનાયત કરવામાં આવ્યો હતો. સલમાન રશ્દી દ્વારા લખવામાં આવેલા લગભગ 30 પુસ્તકો છે, જેમાં ફિક્શન, નોન-ફિક્શન નવલકથાઓ અને બાળકોના પુસ્તકોનો સમાવેશ થાય છે.
