49 મિનિટ પેહલા
- કૉપી લિંક
- દુનિયાની બધી પૌરાણિક સંસ્કૃતિ અને ધર્મોમાં પાતાળલોકનું ભયાનક વર્ણન આપવામાં આવ્યું છે
12 નવેમ્બરે દેવઊઠી એકાદશી છે, આ દિવસે ચાતુર્માસ સમાપ્ત થવાથી ભગવાન વિષ્ણુ ચાર મહિનાની નિદ્રામાંથી બહાર આવશે અને ફરી ક્ષીરસાગરમાં આવી પૃથ્વીલોક અને સ્વર્ગલોકનું કલ્યાણ કરશે. અષાઢ માસની એકાદશીના દિવસથી ભગવાન વિષ્ણુ પોતાનું નિવાસસ્થાન ક્ષીરસાગર છોડીને પાતાળલોકમાં રાજા બલિના દ્વાર પર નિવાસ કરે છે અને કારતક એકાદશીએ ફરીથી પાછા ક્ષીરસાગરમાં પધારશે.
શાસ્ત્રોમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે- ‘सुप्ते त्वयि जगन्नाथ, जगत सुप्तं भवेदिदम। विबुद्धे त्वयि बुध्येत, जगत सर्वं चराचरम॥’
અર્થાત્ હે જગન્નાથ, તમારા શયન કરવાથી આ જગત સુપ્ત થઈ જાય છે અને તમારા જાગવાથી સંપૂર્ણ ચરાચર જગત પ્રબુદ્ધ થઈ જાય છે. આ શાસ્ત્રોક્તિ પ્રમાણે ચાતુર્માસની અવધિમાં બધાં પ્રકારનાં માંગલિક કાર્યોનો નિષેધ માનવામાં આવે છે. નિષેધ એટલા માટે કે આ જગતમાં સૃષ્ટિકર્તા જો શયનાવસ્થામાં હશે તો આપણને આશીર્વાદ કોણ આપશે? એટલા માટે આ પ્રાચીન અને ધાર્મિક પરંપરા પ્રમાણે આ ચાર મહિનામાં લગ્ન, ગૃહપ્રવેશ, નામકરણ, યજ્ઞોપવીત વગેરે બધાં પ્રકારનાં માંગલિક કાર્યો માટે માનાઈ હોય છે. 12 નવેમ્બરે દેવોત્થાન એકાદશીએ ભગવાન વિષ્ણુ પોતાની નિદ્રા સમાપ્ત કરી ક્ષીરસાગરમાં પાછા ફરશે ત્યારબાદ જ લગ્ન, સગાઈ, ગૃહપ્રવેશ, દેવ-મૂર્તિઓનું સ્થાપન જેવાં માંગલિક કાર્યોનું અનુષ્ઠાન થઈ શકશે.
ચાતુર્માસની કથા ભગવાન વિષ્ણુના વામન અવતાર સાથે જોડાયેલી છે. જ્યારે રાજા બલિ ત્રણેય લોકનો અધિપતિ બની ગયો હતો ત્યારે ભગવાન વિષ્ણુએ વામન અવતાર લઈ રાજા બલિ પાસે ત્રણ ડગલાં જમીન માગેલી. દાનવરાજ બલિએ તેનો સ્વીકાર કરી પ્રથમ પૃથ્વી, પછી સ્વર્ગ અને ત્રીજા ડગલામાં પોતાનું માથું ધરી દીધું ત્યારે વામનદેવે બલિને પાતાળમાં ધકેલી દીધેલો, ત્યારે બલિએ ભગવાન પાસે તેમના દ્વારે નિવાસ કરવાનું વરદાન માગેલું, ત્યારે ભગવાન વિષ્ણુએ ચાતુર્માસના 4 મહિના પાતાળલોકમાં નિવાસ કરવાનું વચન આપેલું. આ પૌરાણિક ઘટના પછી દરવર્ષે ચાતુર્માસમાં ભગવાન વિષ્ણુ પાતાળલોકમાં જઈ યોગનિદ્રામાં જાય છે.
પાતાળલોકની આ ઘટનાને સાંભળીને પાતાળલોક વિશે વધુ જાણકારી પ્રાપ્ત કરવાની ઇચ્છા થાય તે સ્વાભાવિક છે. આજે દેવઊઠી એકાદશીના પ્રસંગે પાતાળલોકની રહસ્યમયી દુનિયા વિશે પૌરાણિક તથ્યો સાથે દુનિયાનિ વિવિધ સંકૃતિઓમાં પાતાળલોક વિશે બતાવેલાં રહસ્યો ઊજાગર કરીએ…
રહસ્યમયી પાતાળનું રહસ્યઃ પ્રાચીન સમયમાં, આ ભૂમિ મુખ્યત્વે 3 ભાગોમાં વહેંચાયેલી હતી – ઇન્દ્રલોક, પૃથ્વી લોક અને પાતાળ લોક. ઈન્દ્રલોક એટલે હિમાલય અને તેની આસપાસના વિસ્તારો અને આકાશ સુધી. પૃથ્વી લોક એટલે કે જ્યાં પણ પાણી, જંગલ અને સમતલ જમીન રહેવા યોગ્ય છે અને પાતાળ લોક એટલે કે રણ અને સમુદ્ર કિનારા સિવાય સમુદ્રની અંદરની દુનિયા. પાતાળલોકના પણ સાત પ્રકાર છે. જ્યારે આપણે કહીએ છીએ કે ભગવાન વિષ્ણુએ રાજા બલિને પાતાળલોકનો રાજા બનાવ્યો હતો, તો પછી કયો પાતાળલોક? આ જાણવું પણ જરૂરી છે. 7 પાતાળલોકમાંથી એકનું નામ પતાલા છે.
પાતાળલોકમાં કોણ રહે છે? હિંદુ ધર્મમાં, પાતાળલોકની સ્થિતિને પૃથ્વીની નીચે વર્ણવવામાં આવી છે. નીચેનો અર્થ સમુદ્રમાં અથવા કિનારે થાય છે. નાગ, રાક્ષસ, અસુરો અને યક્ષ ભૂગર્ભમાં રહે છે. રાજા બલિને ભગવાન વિષ્ણુ દ્વારા પાતાળલોક સુતલ લોકનો રાજા બનાવવામાં આવ્યો છે અને તે કળિયુગના અંત સુધી શાસન કરશે. શાસન કરવા માટે ભૌતિક શરીરની જરૂર નથી; સૂક્ષ્મ શરીરથી પણ કાર્ય થઈ શકે છે. પુરાણો અનુસાર, રાજા બલિ હજુ પણ જીવિત છે અને વર્ષમાં એકવાર પૃથ્વી પર આવે છે. પ્રારંભિક સમયગાળામાં, તેમનું નિવાસસ્થાન કેરળના મહાબલિપુરમમાં હતું.
પુરાણો અનુસાર આ બ્રહ્માંડમાં પૃથ્વી, વાયુ, અવકાશ, આદિત્ય (સૂર્ય), ચંદ્ર, નક્ષત્ર અને બ્રહ્મલોકનો સમાવેશ થાય છે. પૃથ્વી બાકીના પર સ્થિત છે. બાકી એટલે ખાલી જગ્યા. ખાલી જગ્યામાં પણ હજુ જગ્યા બાકી છે.
ત્રૈલોક્યનું વર્ણન હિંદુ ઐતિહાસિક ગ્રંથ પુરાણોમાં જોવા મળે છે. આ 3 વિશ્વ છે- 1. કૃતક ત્રૈલોક્ય, 2. મહર્લોક, 3. અકૃતક ત્રૈલોક્ય. મહાર્લોક કૃતક અને અકૃતક વિશ્વની વચ્ચે આવેલું છે. જ્યારે કૃતક ત્રૈલોક્યનો નાશ થાય છે ત્યારે તે ભસ્મ સ્વરૂપે મહાર્લોકમાં રહે છે. અકૃતક ત્રૈલોક્ય એટલે બ્રહ્મ લોકાદિ, જેનો ક્યારેય નાશ થતો નથી.
વિગતવાર વર્ગીકરણ મુજબ, ત્યાં 14 વિશ્વ છે – 7 પૃથ્વીથી શરૂ થાય છે, ઉપર અને 7 નીચે. આ છે – ભૂર્લોક, ભૂવરલોક, સ્વરલોક, મહરલોક, જનલોક, તપોલોક અને બ્રહ્મલોક. તેવી જ રીતે, અટલ, વિટ્ટલ, સાતલ, રસતલ, તલતાલ, મહાતલ અને પાતાલ છે.
1. કૃતક ત્રૈલોક્યઃ કૃતક ત્રૈલોક્ય, જેને ત્રિભુવન પણ કહેવામાં આવે છે. પુરાણો અનુસાર, આ વિશ્વ નશ્વર છે. ગીતાના મતે તે પરિવર્તનશીલ છે. તેની ચોક્કસ વય છે. આ કૃતક ત્રૈલોક્યના 3 પ્રકાર છે – ભૂલોક, ભુવર્લોક, સ્વર્ગલોક (સ્વર્ગ).
A. પૃથ્વી: સૂર્ય, ચંદ્ર વગેરેનો પ્રકાશ જે અંતર સુધી જાય છે તેને પૃથ્વી કહે છે. આપણી પૃથ્વી સહિત બીજી ઘણી પૃથ્વી છે. તેને ભૂલોકા પણ કહે છે.
B. ભૂવરલોકઃ પૃથ્વી અને સૂર્ય વચ્ચેની જગ્યાને ભૂવરલોક કહેવાય છે. તેમાં તમામ ગ્રહો અને તારાઓના નક્ષત્રનો સમાવેશ થાય છે.
C. સ્વરલોકઃ સૂર્ય અને ધ્રુવ વચ્ચેના 14 લાખ યોજનનું અંતર સ્વરલોક અથવા સ્વર્ગલોક કહેવાય છે. આની મધ્યમાં સપ્તર્ષિનું વર્તુળ છે. હવે જાણો પૃથ્વીની સ્થિતિઃ પુરાણો અનુસાર પૃથ્વીને ઘણા ભાગોમાં વહેંચવામાં આવી છે. આમાં પણ ઈન્દ્રલોક, પૃથ્વી અને પાતાળલોકની સ્થિતિનું વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે. આપણી આ ધરતી ભૂલોક કહેવાય છે. પુરાણોમાં, સમગ્ર પૃથ્વીને 7 ટાપુઓમાં વહેંચવામાં આવી છે – જાંબુ, પ્લાક્ષ, શાલ્મલી, કુશ, ક્રૌંચ, શક અને પુષ્કર. જંબુદ્વીપ દરેક વસ્તુની મધ્યમાં છે. તમામ ટાપુઓમાં પાતાળલોકની સ્થિતિનું વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે.
પાતાળલોક સાથે જોડાયેલી અસંખ્ય ઘટનાઓનું વર્ણન હિંદુ શાસ્ત્રોમાં કરવામાં આવ્યું છે. એવું કહેવાય છે કે એક વખત માતા પાર્વતીના કાનની વાળી અહીં પડી હતી અને પાણીમાં ખોવાઈ ગઈ હતી. ઘણી શોધ કરી, પણ વાળી ન મળી. બાદમાં ખબર પડી કે વાળી પાતાળલોકના શેષનાગ સુધી પહોંચી ગઈ હતી. જ્યારે શેષનાગને આ વાતની જાણ થઈ ત્યારે તેણે પાતાળલોકમાંથી જોરથી ફૂંફાડો માર્યો અને પૃથ્વીની અંદરથી ગરમ પાણી બહાર નીકળ્યું. ગરમ પાણીની સાથે વાળી પણ બહાર આવી.
પુરાણોમાં પાતાળલોક વિશેની સૌથી લોકપ્રિય વાર્તા ભગવાન વિષ્ણુના અવતાર વામન અને રાજા બલિની માનવામાં આવે છે. બલીને પાતાળલોકનો રાજા માનવામાં આવતો હતો.
‘રામાયણ’માં પણ અહિરાવણે રામ-લક્ષ્મણનું અપહરણ કરીને તેમને પાતાળલોકમાં લઈ ગયા પછી શ્રી હનુમાન ત્યાં જઈને અહિરાવણની હત્યા કર્યાની ઘટના છે. આ ઉપરાંત, બ્રહ્માંડનાં ત્રણ વિશ્વોમાં, પાતાળલોકનું ધાર્મિક મહત્ત્વ પણ હોવાનું કહેવાય છે.
પાતાળલોકમાં જવાની રીતો: તમે પૃથ્વી પરના એવાં ઘણાં સ્થળો વિશે જોયું અથવા સાંભળ્યું જ હશે કે જેમના નામની આગળ ‘પાતાલ’ ઉપસર્ગ છે, જેમ કે પાતાલકોટ, પાતાલપાણી, પાતાલદ્વાર, પાતાલ ભૈરવી, પાતાલ દુર્ગ, દેવલોક પાતાલ ભુવનેશ્વર વગેરે. નર્મદા નદીને પાતાલ નદી પણ કહેવાય છે. નદીની અંદર એવી ઘણી જગ્યાઓ છે જ્યાંથી તમે પાતાળલોકમાં જઈ શકો છો. સમુદ્રમાં પણ ઘણા રસ્તાઓ છે જેના દ્વારા તમે પાતાળલોક સુધી પહોંચી શકો છો. પૃથ્વીના 75 ટકા ભાગ પર પાણી છે. પાતાળલોક એક કલ્પના નથી. પુરાણોમાં તેનું વિગતવાર વર્ણન છે. એવું કહેવાય છે કે અહીં ઘણી ગુફાઓ છે જ્યાંથી વ્યક્તિ પાતાળલોકમાં જઈ શકે છે. આવી ગુફાઓનો એક છેડો દેખાય છે પણ બીજો છેડો ક્યાં છે તે કોઈ જાણતું નથી. એવું કહેવાય છે કે જોધપુરની નજીક એવી ગુફાઓ છે જેના વિશે એવું કહેવાય છે કે આજ સુધી કોઈ તેનો બીજો છેડો શોધી શક્યું નથી. આ સિવાય પિથોરાગઢમાં પાતાલ ભુવનેશ્વર ગુફાઓ પણ છે. અહીં અંધેરીની ગુફામાં દેવી-દેવતાઓની સેંકડો પ્રતિમાઓ સાથે એક સ્તંભ છે જે સતત વધી રહ્યો છે. બંગાળની ખાડીની આસપાસ નાગલોક હોવાનો ઉલ્લેખ છે. નાગ સંપ્રદાયના લોકો પણ અહીં રહેતા હતા.
દરિયાકાંઠાના અને રણ વિસ્તારો પતાલા હતા: પ્રાચીન સમયમાં દરિયાકાંઠાના વિસ્તારો અને રણ વિસ્તારોને પતાલા કહેવામાં આવતા હતા. ઈતિહાસકારોનું માનવું છે કે વૈદિક કાળ દરમિયાન પૃથ્વીના દરિયાકાંઠાના વિસ્તારો અને ખાડીના દેશોને પાતાળલોક માનવામાં આવતા હતા. પાતાળલોક જ્યાં રાજા બલિને રાજા બનાવવામાં આવ્યો હતો તેને આજકાલ સાઉદી અરેબિયાનો પ્રદેશ કહેવામાં આવે છે. એવું માનવામાં આવે છે કે બલિ મક્કા પ્રદેશનો રાજા હતો અને તેણે જ શુક્રાચાર્ય સાથે મળીને મક્કા મંદિરનું નિર્માણ કરાવ્યું હતું. જોકે આ એક સંશોધનનો વિષય છે.
એવું માનવામાં આવે છે કે જ્યારે દેવતાઓએ રાક્ષસોનો નાશ કર્યા પછી અમૃત પીધું હતું, ત્યારે તેઓએ તેનો બાકીનો ભાગ પાતાળલોકમાં રાખ્યો હતો, તેથી ત્યારથી અસુર અગ્નિ જે પાણીને ખવડાવે છે તે હંમેશા ત્યાં જીવંત રહે છે. તે આગ તેના દેવતાઓ દ્વારા નિયંત્રિત રહે છે અને તે આગ તેના સ્થાનની આસપાસ ફેલાતી નથી.
આ કારણોસર, પૃથ્વીની અંદર અગ્નિ છે, એટલે કે, સોમ (પાણી)ના અમૃતની ખોટ અને વધારો સતત દેખાઈ રહ્યો છે. પાતાળલોકના રહેવાસીઓ, જેઓ સૂર્યનાં કિરણોને કારણે મૃત્યુ પામ્યા છે, તેઓ ચંદ્રના અમૃત સાથે પાછા જીવંત થાય છે.
પાતાળલોકના પ્રકારો અને પાતાળલોકનું વર્ણન…
પુરાણો અનુસાર, પૃથ્વીની નીચે 7 પ્રકારની દુનિયા છે એટલે કે પાતાળલોક, જેમાંથી પાતાળલોક છેલ્લો છે. પાતાળલોકને નાગલોકના મધ્ય ભાગ તરીકે વર્ણવવામાં આવ્યું છે. પાતાળલોકની સંખ્યા 7 હોવાનું કહેવાય છે. વિષ્ણુ પુરાણ અનુસાર સમગ્ર પૃથ્વીના ગોળાનું ક્ષેત્રફળ 50 કરોડ યોજન છે. તેની ઊંચાઈ 70 સહસ્ત્ર યોજન છે. આની નીચે 7 વિશ્વ છે જેમાં પાતાલ નગર ક્રમમાં છેલ્લું છે.
7 પાતાળલોકનાં નામ નીચે મુજબ છે – 1- અતલ, 2- વિતલ, 3- સુતલ, 4- રસાતલ, 5- તલાતલ, 6-મહાતલ અને 7- પાતાલ
પાતાળલોકના 7 પ્રકારોમાં, જે છેલ્લું પાતાળલોક છે, ત્યાંની જમીનો શુક્લ, કૃષ્ણ, અરુણ અને પીળા રંગની છે અને ખાંડવાળી (કાંકરા), શેલી (પથ્થર) અને સોનેરી છે. રાક્ષસો, યક્ષ, મોટા સાપ અને મરમેઇડ (મત્સ્યકન્યા)ની જાતિઓ ત્યાં રહે છે. અરુણનયન હિમાલય જેવો એક જ પર્વત છે. કેટલાક સમાન પ્રકારની જમીન રણમાં પણ અસ્તિત્વ ધરાવે છે.
સાત પાતાળલોકનો રાજા કોણ છે? 1. અતલ: અસુર બલ, રાક્ષસ મેનો પુત્ર, અતલમાં રહે છે. તેમણે છપ્પન પ્રકારના ભ્રમ બનાવ્યા છે.
2. વિતલઃ તેમના વિટાલ વિશ્વમાં, ભગવાન હાટકેશ્વર નામના મહાદેવજી તેમના સલાહકારો અને ભૂત સાથે રહે છે. પ્રજાપતિની રચનાની વૃદ્ધિ માટે તે ભવાની સાથે ભ્રમણ કરતો રહે છે. બંનેના પ્રભાવથી ત્યાં હાટ નામની સુંદર નદી વહે છે.
3. સુતલ: મહત્ત્વપૂર્ણ નીચે સુતલ લોક છે. તેમાં મહાયશસ્વી પવિત્રકીર્તિ વિરોચનનો પુત્ર બાલી રહે છે. જેમની પાસેથી વામન સ્વરૂપે ભગવાને ત્રણે લોક છીનવી લીધા હતા.
4. તલાતલ: તલાતલ સુતલ લોકની નીચે છે. ત્યાં ત્રિપુરાના રાક્ષસ રાજા રહે છે. મયદાનવ વિષયોના અંતિમ ગુરુ છે.
5.મહાતલ: મહાતલની નીચે, કશ્યપની પત્ની કદ્રુથી જન્મેલા ઘણાં માથાંવાળા સાપનો ‘ક્રોધાવશ’ નામનો સમુદાય રહે છે. તેમાંના કાહુક, તક્ષક, કાલિયા અને સુશેન વગેરે મુખ્ય સાપ છે. તેમની પાસે મોટા પાતાળલોક છે.
6. પાતાળ: તેમની નીચે પાતાળમાં પાની નામના રાક્ષસો અને અસુરો રહે છે. આને નિવાટકવચ, કાલે અને હિરણ્યપુરના રહેવાસીઓ પણ કહેવામાં આવે છે. તેઓ હંમેશાં દેવતાઓ સાથે સંઘર્ષમાં રહે છે.
7. પાતાળલોક: પાતાળની નીચે પાતાળલોક છે. ત્યાં શંધા, કુલિક, મહાશંધા, શ્વેત, ધનંજય, ધૃતરાષ્ટ્ર, શંખચૂડ, કાંબલ, અક્ષતર અને દેવદત્ત વગેરે જેવા સાપ રહે છે જેઓ ખૂબ જ ક્રોધિત હોય છે અને મોટા હૂડ હોય છે. તેમાં વાસુકી અગ્રણી છે. તેમાંના કેટલાકને 5, કેટલાક 7, કેટલાક 10, કેટલાક 100 અને કેટલાકને 1000 માથાં છે. તેમની ફેણનાં ચમકતાં રત્નો તેમના પ્રકાશથી પાતાળલોકના તમામ અંધકારનો નાશ કરે છે.
પુરાણો અનુસાર સ્વર્ગ અને પાતાળલોક ક્યાં છે? વૈકુંઠ લોકમાં ગયેલા આત્માઓ ત્યાં પહોંચવા માટે પૃથ્વીથી કેટલું અંતર કાપે છે?
વિષ્ણુ પુરાણ અનુસાર, ભૂહ, ભુવ અને સ્વાહ, આ ત્રણેય જગતને મળીને ‘ત્રૈલોક્ય’ કહેવાય છે. તેને કૃતક ત્રૈલોક્ય, મહાર્લોક અને અકૃતક ત્રૈલોક્ય કહેવામાં આવે છે. કૃતક ત્રૈલોક્યના ત્રણ પ્રકાર છે – ભૂલોક, ભૂવર્લોક અને સ્વરલોક. સૂર્ય, ચંદ્ર વગેરેનો પ્રકાશ જે અંતર સુધી જાય છે તેને ભૂલોકા એટલે કે પૃથ્વી કહેવાય છે. પૃથ્વી અને સૂર્ય વચ્ચેના વિશ્વને ભૂવરલોક કહેવામાં આવે છે જે તમામ ગ્રહો અને નક્ષત્રોનો પ્રદેશ છે. તમે તેને જગ્યા કહી શકો છો. ત્રીજો સ્વરલોક છે, જેને આપણે સ્વર્ગ પણ કહીએ છીએ અને તે સૂર્ય અને ધ્રુવ વચ્ચેનો ભાગ છે. સૂર્ય અને ધ્રુવ વચ્ચે ચૌદ લાખ યોજનનું અંતર છે, જેની વચ્ચે ચૌદ લાખ યોજન (એક યોજન એટલે 8 માઈલ)નું અંતર છે. સપ્તર્ષિ મંડળ આમાં આવે છે.
હિંદુ ધર્મમાં, સ્વર્ગને મેરુ પર્વત ઉપર વિશ્વ તરીકે વર્ણવવામાં આવ્યું છે. આ તે સ્થાન છે જ્યાં સદગુણી આત્મા તેના સદગુણમાં ઘટાડો ન થાય ત્યાં સુધી અથવા તેનો આગલો જન્મ લે તે પહેલાં રહે છે. એ આત્માઓ સ્વર્ગમાં અવશ્ય રહે છે પણ તેમને મોક્ષ નથી મળ્યો.
વૈકુંઠ લોક પૃથ્વીથી કેટલા અંતરે છે? ભગવાન વિષ્ણુ અને લક્ષ્મીજી જ્યાં રહે છે તે જગતને વૈકુંઠ લોક કહેવાય છે. આત્માઓ મોક્ષ મેળવ્યા પછી અહીં જાય છે. પુરાણો અનુસાર, પૃથ્વી લોકમાંથી વૈકુંઠ લોકમાં પહોંચવા માટે, વ્યક્તિએ અન્ય ઘણી દુનિયામાંથી પસાર થવું પડે છે, જેમ કે ધ્રુવલોક (ભગવાન વિષ્ણુના ભક્ત ધ્રુવના નામ પરથી આ વિશ્વનું નામ રાખવામાં આવ્યું છે), મહાર લોક (જે આત્માઓ ખરાબ નથી કરતા. વસ્તુઓ અહીં જાય છે), જનલોક (જે આત્માઓ લોકોને નિઃસ્વાર્થપણે અહીં જવા માટે મદદ કરે છે), તપોલોક (જ્યાં બધાં દેવી-દેવતાઓ રહે છે), સત્યલોક (જ્યાં બ્રહ્માજી રહે છે) અને પછી વૈકુંઠ લોક. જો તમામ અંતરને એકસાથે લેવામાં આવે તો તે 4,10,40,00,00,00,00,000 કિલોમીટરથી વધુ છે અને જો વૈજ્ઞાનિક દૃષ્ટિકોણથી જોવામાં આવે તો, જો આપણે અવકાશમાં 39000 કિમી/કલાકની ઝડપે પણ મુસાફરી કરીએ તો. અહીં પહોંચવામાં 14 લાખથી વધુ વર્ષ લાગશે.
વિવિધ ધર્મો અને સંસ્કૃતિમાં પાતાળલોકનું રહસ્યમયી વર્ણન પાતાળલોક એ લોકોમાં પ્રચલિત વિવિધ વિચારો સાથેનું સ્થાન છે. કેટલાક કહે છે કે તે એક એવી જગ્યા છે જ્યાં માત્ર અંધકાર છે, કેટલાક માને છે કે પાતાળલોકમાં ફક્ત આત્માઓ જ રહે છે પરંતુ કેટલાક માને છે કે પાતાળલોકમાં ખતરનાક જીવો રહે છે જે દુષ્ટ આત્માઓનો નાશ કરે છે. પરંતુ સત્ય શું છે તેનાથી દરેક અજાણ છે.
પાતાળલોકનું રહસ્ય ભલે વિવિધ ધર્મો અને માન્યતાઓમાં પાતાળલોકનું અલગ સ્વરૂપ હોય, પરંતુ તે બધામાં ચોક્કસપણે સમાનતા છે. બધા ધર્મો માને છે કે પાતાળલોક એક એવી જગ્યા છે જે જમીનથી માઈલો નીચે આવેલું છે. આ એક અદૃશ્ય સ્થળ છે જેને વ્યક્તિ પોતાના વર્તમાન શરીરને છોડ્યા પછી જ આત્માના રૂપમાં જોઈ શકે છે.
એવું માનવામાં આવે છે કે આ સ્થાન પર પહોંચવા માટે આત્માને ઊંડા કૂવા, ખાડા અથવા સુરંગમાંથી પસાર થવું પડે છે. આ ડરામણી અંધારાવાળી જગ્યાએથી બહાર આવ્યા બાદ તે સીધો પાતાળલોકમાં પહોંચે છે. સારું, વર્ણન ગમે તે હોય, દરેક માન્યતામાં પાતાળલોકનું નામ લોકોને ભયથી ધ્રુજાવી દે છે.
નરકમાં સજા કેટલાક લોકો માને છે કે શરીર છોડ્યા પછી, આત્મા તેની સૂક્ષ્મ સ્થિતિમાં પાતાળલોકમાં જાય છે. અહીં, તે જીવતા હતા ત્યારે તેણે કરેલાં કાર્યોનો, એટલે કે તેનાં પાપ અને પુણ્યનો હિસાબ તૈયાર કરવામાં આવ્યો છે. જે પછી તેને પાતાળલોકના દેવતા દ્વારા સમાન આધારે સજા કરવામાં આવે છે. પરંતુ અન્ય માન્યતાઓના આધારે એવું કહેવાય છે કે મૃત્યુ પછી તમામ આત્માઓએ નરકમાં જવું પડશે. તે મૃત્યુ પછી આત્મા બનવાની, પાતાળલોકમાં જવાની અને ત્યાં થોડો સમય વિતાવ્યા પછી ફરીથી જન્મ લેવાની યાત્રા છે.
મેસોપોટેમિયન સંસ્કૃતિમાં પાતાળલોક પ્રાચીન મેસોપોટેમિયન સભ્યતામાં પણ પાતાળલોક સાથે જોડાયેલી કેટલીક વાર્તાઓ છે, જે દેવી ઈન્ના સાથે સંબંધિત છે. એવું કહેવાય છે કે એકવાર ઈન્ના દેવી પાતાળલોક શહેર પર કબજો કરવા યુદ્ધના હેતુથી તેની બહેન અર્શકીગલ, જે પાતાળલોકની રાણી હતી, પાસે ગઈ હતી. પરંતુ તે પોતે સંઘર્ષમાં મૃત્યુ પામી. પાછળથી, દેવતાઓની વિનંતી પર, અર્શકીગલે દેવી અન્નાની ભાવનાને મુક્ત કરવાનું નક્કી કર્યું. આ ઘટના પછી જ એવી માન્યતા ઊભી થઈ કે મૃત્યુ પછી આત્મા થોડા સમય માટે પાતાળલોકમાં રહે છે અને પછી દેવતાઓના આદેશથી તેને બીજા શરીરમાં પ્રવેશવા માટે મુક્ત કરવામાં આવે છે.
ઇજિપ્તની સંસ્કૃતિમાં પાતાળલોકનું વર્ણન મેસોપોટેમિયન પરંપરાની જેમ, પાતાળલોકની સમાન કથા ઇજિપ્તની સંસ્કૃતિમાં પણ અસ્તિત્વમાં છે. આ મુજબ, મનુષ્યના મૃત્યુ પછી, તેની આત્મા વિવિધ મુશ્કેલીઓમાંથી પસાર થાય છે. તેનો સંઘર્ષ તેના વાસ્તવિક જીવન કરતાં અનેક ગણો મોટો છે.
યહુદી અને ખ્રિસ્તી ધર્મમાં પાતાળલોક પરંતુ ધીરે ધીરે, યહુદી અને ખ્રિસ્તી ધર્મના આગમન પછી, પાતાળલોકની આ કથા પણ અમુક અંશે બદલાઈ ગઈ. યહુદી અને ખ્રિસ્તી ધર્મ માનતા હતા કે મૃત્યુ પછી વ્યક્તિને નરકમાં નહીં પરંતુ ‘શિઓલ’ નામની જગ્યાએ લઈ જવામાં આવે છે.
ગ્રીક સંસ્કૃતિમાં પાતાળલોક વિશેની વિગતો અહીં, તેના પાપોના આધારે, તેને કેટલી સજા થશે તેની ગણતરી કરવામાં આવે છે. પરંતુ ગ્રીક સભ્યતાએ ફરીથી લોકો સમક્ષ પાતાળલોકનો એ જ દૃષ્ટિકોણ રજૂ કર્યો જે સદીઓ પહેલાની પ્રાચીન માન્યતાઓ પર આધારિત હતો. ગ્રીક સંસ્કૃતિ અનુસાર, પાતાળલોક એક એવી જગ્યા છે જ્યાં તમામ આત્માઓ તેમના શરીરને છોડી દે છે. તે એક ડરામણી, શ્યામ અને વિચિત્ર જગ્યા છે જ્યાં આત્માઓ અથવા અદૃશ્ય જીવો રહે છે. આ જગ્યાને ગ્રીકોએ ‘હેડીસ’ નામ પણ આપ્યું હતું.
માયા સંસ્કૃતિમાં પાતાળલોકનું વર્ણન પરંતુ ગ્રીકોથી સંપૂર્ણપણે વિરુદ્ધ માયા સંસ્કૃતિની શોધ હતી, જેણે લોકોમાં પાતાળલોકનો ભય ફરીથી જીવંત કર્યો. માયા સભ્યતાનો આ સાક્ષાત્કાર ખૂબ જ ભયાનક અને પીડાદાયક છે. આ સભ્યતા માને છે કે પાતાળલોક એ માત્ર એવી જગ્યા નથી જ્યાં આત્માના પાપોને સજા આપવામાં આવે છે, પરંતુ તે તેના કરતા વધુ પીડાદાયક છે. આ સભ્યતા માને છે કે પાતાળલોક કુલ આઠ સ્તરોથી બનેલું છે, જેમાંથી દરેક ખૂલતાંની સાથે પીડાદાયક અનુભવ આપે છે. આ સ્તરો પારદર્શક સ્તરો નથી, બલ્કે તેમની આસપાસ તીક્ષ્ણ ધાતુઓ છે જે આત્માને પીડામાં નિરાશ કરવા દબાણ કરે છે.
આ દેશોથી દૂર, જ્યારે આસિયાન દેશો વિશે સદીઓ જૂની માહિતી શોધવામાં આવે છે, તો તેમાં પણ નરકનાં ઘણાં રસપ્રદ તથ્યો જોવા મળે છે. ચાઇનીઝ બૌદ્ધ પૌરાણિક દસ્તાવેજોથી તે જાણીતું છે કે ત્યાં મહાન આત્માઓ છે જેઓ પાતાળલોકમાં ગયા છે અને ત્યાંથી સફળતાપૂર્વક પાછા ફર્યા છે.
જેપનીઝ ઇતિહાસમાં પાતાળલોક આ વાર્તાઓ એવા બહાદુર માણસોની વાત કરે છે જેઓ પાતાળલોક શહેરમાં પ્રવેશ્યા હતા પરંતુ ઘણી મુશ્કેલીઓનો સામનો કરીને પાછા ફર્યા હતા. પરંતુ બીજી બાજુ, જાપાની ઈતિહાસ મુજબ, પાતાળલોક એક દેવીનું શહેર હતું જે તેના મૃત્યુ પછી વિકસાવવામાં આવ્યું હતું. એવું કહેવાય છે કે ઇઝનામી નામની દેવીએ અગ્નિ દેવતાને જન્મ આપ્યો ત્યારે તેનું મૃત્યુ થયું. તેમના મૃત્યુ પછી, તેમના શરીરના કેટલાક ભાગો અચાનક વિખેરાઈ ગયા અને ભયંકર રાક્ષસોમાં પરિવર્તિત થયા. આ રાક્ષસોએ મળીને પાતાળલોક બનાવ્યો.
હિંદુ ધર્મનું અધ્યયન આ બધી વાર્તાઓ સાંભળીને ખૂબ જ આશ્ચર્ય થાય છે, પરંતુ ધાર્મિક ગ્રંથોમાં હિન્દુ ધર્મના પાતાળલોકને ખૂબ જ સરળતાથી વર્ણવવામાં આવ્યું છે. આ પ્રમાણે આ એક એવી દુનિયા છે જ્યાં મૃત્યુના દેવતા યમરાજનો વાસ છે. વ્યક્તિના મૃત્યુ પછી, તેઓ તેની આત્માને એકત્રિત કરવા અને લાખો અને અબજો માઈલનું અંતર કાપીને તે આત્માને યમલોકમાં લઈ જાય છે. તેઓ તેમના જીવનમાં તેમના દ્વારા કરવામાં આવેલા સારાં અને ખરાબ કાર્યોની ગણતરી કરે છે. તેના આધારે તેઓ તેને સ્વર્ગ કે નરકમાં સ્થાન આપે છે.
દેવર્ષિ નારદે પાતાળલોક નીચે સાતમા જગતનો વૈભવ વર્ણવ્યો હતો પાતાળલોકનો વૈભવ સ્વર્ગ કરતાં પણ મોટો છે. ત્યાં ઘણા હીરા, મોતી, સોનું અને રત્નો છે કે તેમના પ્રકાશથી પાતાળલોક ચમકતું રહે છે. સૂર્ય અને ચંદ્રના પ્રકાશની જરૂર નથી. મનની ઝડપે ગમે ત્યાં જઈ શકતા દેવર્ષિ નારદને એક દિવસ ‘પાતાળલોક’ જોવાની ઈચ્છા થઈ. તેણે ભગવાન વિષ્ણુને આ ઈચ્છા વ્યક્ત કરી. ભગવાને નારદજીને પાતાળમાં જવાની આજ્ઞા કરી. થોડા સમય પછી, જ્યારે તે સ્વર્ગમાં પાછા ફર્યા, ત્યારે દેવતાઓએ તેને પાતાળલોક વિશે પૂછ્યું. ત્યારે નારદજીએ દેવતાઓને કહ્યું કે, ‘પાતાળનો વૈભવ સ્વર્ગ કરતાં પણ મોટો છે. ત્યાં ઘણા હીરા, મોતી, સોનું અને રત્નો છે કે તેમના પ્રકાશથી પાતાળલોક ચમકતો રહે છે. ત્યાં સૂર્ય અને ચંદ્રના પ્રકાશની જરૂર નથી. વિવિધ સ્થળોએ સુંદર બગીચાઓ, તળાવો અને નદીઓ છે. દિવસ અને રાતના ચક્રમાંથી મુક્ત થઈને સમય ત્યાં જ ઊભો હોય તેવું લાગે છે. પાતાળલોકમાં રહેતા રાક્ષસો અને નાગ કોઈપણ ભય વિના તમામ આનંદ માણી રહ્યા છે. અહીંની સ્ત્રીઓ સ્વર્ગની અપ્સરાઓ કરતાં પણ વધુ સુંદર છે. ‘શેષનાગ’ અને ‘વાસુકી’ પણ અહીં રહે છે. પાતાળલોક, જેના વિશે દેવર્ષિ નારદે દેવતાઓને પાતાળલોકના વૈભવનું વર્ણન કર્યું હતું, તે પૃથ્વીની નીચેનું સાતમું વિશ્વ છે. વિષ્ણુ પુરાણ અનુસાર, પૃથ્વીની નીચે સાત જગત છે – ‘અટલ લોક’, ‘પ્રાણ લોક’, ‘સુતલ લોક’, ‘તલતાલ લોક’, ‘મહાતલ લોક’, ‘રસતલ લોક’ અને ‘પાતાલ લોક’. એવું માનવામાં આવે છે કે પાતાળલોકની નીચે બે દુનિયા છે – ‘પિત્ર લોક’ અને ‘નરક લોક’.
