ગુરુ પૂર્ણિમા શા માટે ઉજવવાય છે?: આ પરમપૂજ્ય ભગવાનોએ પણ ગુરુ બનાવી શિક્ષા લઈ શસ્ત્રો-શાસ્ત્રોનો અભ્યાસ કર્યો હતો, ગણેશજીના ગુરુ કોણ હતા?

વેદોના રચયિતા મહર્ષિ વેદવ્યાસનો જન્મ લગભગ 3000 વર્ષ પહેલા અષાઢ પૂર્ણિમાના દિવસે થયો હતો. મહર્ષિ વેદવ્યાસ વેદ શીખવનાર પ્રથમ હતા, તેથી તેમને હિંદુ ધર્મમાં પ્રથમ ગુરુનો દરજ્જો આપવામાં આવ્યો છે. આ જ કારણ છે કે ગુરુ પૂર્ણિમાને વ્યાસ પૂર્ણિમા પણ કહેવામાં આવે છે. સમગ્ર ભારતમાં ગુરુ પૂર્ણિમાનું વિશેષ મહત્વ છે. ગુરુ પૂર્ણિમાને અષાઢ પૂર્ણિમા અને વ્યાસ પૂર્ણિમા તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. આ વર્ષે ગુરુ પૂર્ણિમા રવિવારે એટલે કે 21 જુલાઈએ ઉજવવામાં આવી રહી છે. ગુરુ પૂર્ણિમાનો આ તહેવાર મહર્ષિ વેદ વ્યાસને સમર્પિત છે.

આજે ગુરુ પૂર્ણિમાના દિવસે જાણો આપણા ભગવાનોએ પણ ગુરુ બનાવીને પૂર્ણ શિક્ષા પ્રાપ્ત કરીને વેદો અને શાસ્ત્રોનું જ્ઞાન પ્રાપ્ત કર્યું હતું એ સિવાય ગુરુ પૂર્ણિમા કેમ ઉજવાય છે? તથા તેનું મહત્વ…

ગુરુ પૂર્ણિમા શા માટે ઉજવવામાં આવે છે?
એવું કહેવાય છે કે અષાઢ પૂર્ણિમા દિવસને ગુરુ પૂર્ણિમા તહેવાર તરીકે ઉજવવાની શરૂઆત મહર્ષિ વેદ વ્યાસ જીના 5 શિષ્યો દ્વારા કરવામાં આવી હતી. હિન્દુ ધર્મમાં મહર્ષિ વેદ વ્યાસને બ્રહ્મા, વિષ્ણુ અને મહેશનું સ્વરૂપ માનવામાં આવે છે. મહર્ષિ વેદ વ્યાસને બાળપણથી જ આધ્યાત્મિકતામાં ઊંડો રસ હતો. ભગવાન પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવા માટે, તે જંગલમાં જઈને તપસ્યા કરવા માંગતો હતો. પરંતુ તેના માતા-પિતાએ તેને આવું કરવા દીધું ન હતું. પછી વેદ વ્યાસજી મક્કમ બની ગયા. આ પછી, વેદ વ્યાસજીની માતાએ તેમને જંગલમાં જવાની પરવાનગી આપી. પરંતુ માતાએ કહ્યું કે જો તેને જંગલમાં તેના પરિવારની યાદ આવે છે, તો તેણે તરત જ પાછા ફરવું જોઈએ. આ પછી પિતા પણ સંમત થયા. આ રીતે, તેમના માતાપિતાની અનુમતિ પછી, મહર્ષિ વેદ વ્યાસ ભગવાનનું ધ્યાન કરવા માટે જંગલ તરફ ગયા અને તપસ્યા શરૂ કરી.

વેદ વ્યાસ જીએ સંસ્કૃત ભાષામાં નિપુણતા હાંસલ કરી અને આ પછી તેમણે મહાભારત, 18 મહાપુરાણ, બ્રહ્મસૂત્ર સહિત અનેક ધાર્મિક ગ્રંથોની રચના કરી. તેમણે વેદોનો પણ વિસ્તાર કર્યો. તેથી જ મહર્ષિ વેદ વ્યાસજીને બાદરાયણ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. અષાઢ માસના દિવસે મહર્ષિ વેદ વ્યાસજીએ તેમના શિષ્યો અને ઋષિઓને શ્રી ભાગવત પુરાણનું જ્ઞાન આપ્યું હતું. ત્યારથી, મહર્ષિ વેદ વ્યાસના 5 શિષ્યોએ આ દિવસને ગુરુ પૂર્ણિમા તરીકે ઉજવવાની અને આ દિવસે ગુરુની પૂજા કરવાની પરંપરા શરૂ કરી હતી

ગુરુ પૂર્ણિમાનું મહત્વ-
શાસ્ત્રોમાં પણ ગુરુનું સ્થાન દેવતાઓ કરતાં ઊંચું છે. ભગવાન શિવ સ્વયં ગુરુ વિશે કહે છે, ‘गुरुर्देवो गुरुर्धर्मो, गुरौ निष्ठा परं तपः। गुरोः परतरं नास्ति, त्रिवारं कथयामि ते।।’ એટલે કે ગુરુ એ ભગવાન છે, ગુરુ એ ધર્મ છે, ગુરુ પ્રત્યેની વફાદારી એ પરમ ધર્મ છે. આનો અર્થ એ છે કે માત્ર મનુષ્યોને જ નહીં, સ્વયં દેવતાઓને પણ ગુરુની જરૂર છે.

ભગવાન રામના 4 ગુરુઓએ તેમને મર્યાદા પુરુષોત્તમ બનાવ્યા હતા

સામાન્ય માણસ જ નહીં પણ ભગવાન પણ પોતાના ગુરુ પ્રત્યે સમર્પિત રહ્યા છે. ભગવાન શ્રી રામે તેમનું તમામ શિક્ષણ વશિષ્ઠ, વિશ્વામિત્ર, ભારદ્વાજ અને અગસ્ત્યના શિષ્ય તરીકે મેળવ્યું હતું. ભગવાન રામના જીવનમાં પણ ગુરુઓનું વિશેષ મહત્વ જણાવવામાં આવ્યું છે.

મહર્ષિ વિશ્વામિત્ર-
મહર્ષિ વિશ્વામિત્ર ભગવાન રામના ગુરુ હતા. જેમણે ત્રેતાયુગમાં ભગવાન શ્રીરામને ધનુર્વિદ્યા અને શાસ્ત્રોનું જ્ઞાન આપ્યું હતું. ભગવાન રામને અંતિમ યોદ્ધા બનાવવા પાછળ વિશ્વામિત્રનો હાથ હતો. ભગવાન રામ પાસે જે તમામ દૈવી ગ્રંથો હતા તે વિશ્વામિત્ર દ્વારા તેમને આપવામાં આવ્યા હતા. હિંદુ શાસ્ત્રો અનુસાર મહર્ષિ વિશ્વામિત્રને ત્રેતાયુગના સૌથી મહાન શસ્ત્રોના શોધક માનવામાં આવે છે.

ઋષિ વશિષ્ઠ-
વશિષ્ઠ ઋષિએ ભગવાન રામને સિંહાસન સંભાળવાનું જ્ઞાન આપ્યું હતું. આ સાથે વશિષ્ઠ ઋષિએ ભગવાન રામને વેદ પણ શીખવ્યા હતા. એટલું જ નહીં ભગવાન રામનો રાજ્યાભિષેક પણ ઋષિ વશિષ્ઠના હાથે થયો હતો. ભગવાન રામના જીવનમાં ઋષિ વિશિષ્ઠનું વિશેષ મહત્વ છે.

મહર્ષિ ભારદ્વાજ-
મહર્ષિ ભારદ્વાજે ભગવાન રામને વિમાનનું જ્ઞાન આપ્યું હતું. ભારદ્વાજ ઋગ્વેદના છઠ્ઠા અધ્યાયના ઋષિ તરીકે પ્રખ્યાત છે. રામાયણ મુજબ ભગવાન શ્રીરામે તેમના વનવાસના સમયગાળા દરમિયાન મહર્ષિ ભારદ્વાજની સલાહ પર ચિત્રકૂટમાં નિવાસ કર્યો હતો. લંકા જીતીને પરત ફરતી વખતે પણ ભગવાન રામ તેમના આશ્રમમાં રોકાયા હતા.

બ્રહ્મર્ષિ અગસ્ત્ય-
ભગવાન રામના જીવનમાં બ્રહ્મર્ષિ અગસ્ત્યનું વિશેષ મહત્વ છે. બ્રહ્મર્ષિ અગસ્ત્ય વૈદિક ઋષિ હતા. રામાયણ અનુસાર, રાવણ સાથે લડતા લડતા જ્યારે રામ થાકી ગયા અને નિરાશામાં બેસી ગયા, ત્યારે બ્રહ્મર્ષિ અગસ્ત્ય હતા જેમણે તેમને પ્રોત્સાહિત કર્યા.

ભગવાન શ્રીકૃષ્ણએ ગુરુ સાંદીપનિ પાસેથી 64 દિવસમાં 64 કળાઓ શીખી હતી

દેશની પ્રથમ પાઠશાળા ઉજ્જૈનમાં આવેલી હતી. ગુરુ સાંદીપનિ પાસેથી, શ્રી કૃષ્ણએ ઉજ્જૈનમાં 4 દિવસમાં 4 વેદ, 6 દિવસમાં 6 શાસ્ત્રો, 16 દિવસમાં 16 વિદ્યાઓ, 18 દિવસમાં 18 પુરાણો સહિત કુલ 64 કળાઓનું જ્ઞાન મેળવ્યું હતું. ઋષિ સાંદીપનિના આશ્રમને વિશ્વની પ્રથમ પાઠશાળા તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે, અહીં 5266 વર્ષ પહેલાં ભગવાન શ્રીકૃષ્ણ તેમના ભાઈ બલરામ સાથે 11 વર્ષ અને સાત દિવસની ઉંમરે ઉજ્જૈનના ગુરુ સાંદીપની પાસે આવ્યા હતા આશ્રમ અહીં તેમની મુલાકાત સુદામા સાથે થઈ હતી.

મહાભારત, શ્રીમદ ભાગવત, બ્રહ્મપુરાણ, અગ્નિપુરાણ અને બ્રહ્મવૈવર્તપુરાણમાં સાંદીપનિ. આશ્રમનો ઉલ્લેખ છે. ગુરુ સાંદીપનિ અવંતિના કશ્યપ ગોત્રમાં જન્મેલા બ્રાહ્મણ હતા. તેઓ વેદ, ધનુર્વેદ, શાસ્ત્રો, કળા અને આધ્યાત્મિક જ્ઞાનના મહાન વિદ્વાન હતા. ન્યાયશાસ્ત્ર, રાજકીય વિજ્ઞાન, નીતિશાસ્ત્ર અને શસ્ત્રોના સંચાલનનું શિક્ષણ પણ આપવામાં આવ્યું હતું. અહીં દૂર-દૂરથી શિષ્યો ગુરુકુળમાં શિક્ષણ મેળવવા આવતા.

ગુરુ વિના જ્ઞાન નથીઃ હનુમાનજીએ સૂર્ય ભગવાનને પોતાના ગુરુ બનાવ્યા હતા

હનુમાનજીએ સૂર્યદેવને પોતાના ગુરુ બનાવ્યા હતા, તેમણે સૂર્યના રથની સાથે ચાલીને શાસ્ત્રોનું જ્ઞાન મેળવ્યું હતું, જ્યારે હનુમાનજી શિક્ષણ મેળવવા માટે સક્ષમ બન્યા ત્યારે તેમના માતા-પિતા અંજની અને કેસરીએ તેમને સૂર્યદેવ પાસે મોકલ્યા. માતા-પિતાએ હનુમાનજીને સમજાવ્યું કે તેઓ સૂર્યદેવને પોતાના ગુરુ બનાવે અને તેમની પાસેથી જ જ્ઞાન મેળવે. માતા-પિતાની અનુમતિ મળ્યા બાદ હનુમાનજી સૂર્યદેવ પાસે ગયા. હનુમાનજીએ પોતાના ગુરુ બનવા માટે સૂર્યને પ્રાર્થના કરી. ત્યારે સૂર્યે કહ્યું કે હું એક ક્ષણ માટે પણ મારા રથને ક્યાંય રોકી શકતો નથી અને રથમાંથી નીચે પણ ઉતરી શકતો નથી. આવી સ્થિતિમાં હું તમને શાસ્ત્રોનું જ્ઞાન કેવી રીતે આપી શકું?

સૂર્યદેવની વાત સાંભળીને હનુમાનજીએ કહ્યું કે તમે તમારી ગતિ ઓછી કર્યા વિના મને શીખવો. તમારી સાથે ચાલતાં ચાલતાં હું જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરીશ. સૂર્યદેવ આ માટે સંમત થયા. સૂર્યદેવ વેદ વગેરે શાસ્ત્રોના રહસ્યો કહેતા રહ્યા અને હનુમાનજી તેને શાંતિથી સ્વીકારતા રહ્યા. આ રીતે સૂર્યની કૃપાથી હનુમાનજીને શિક્ષણ પ્રાપ્ત થયું.

પરશુરામ વિષ્ણુ અવતાર છે અને તેમના ગુરુ ભગવાન શિવ હતા

ભગવાન પરશુરામનો જન્મ માતા રેણુકાના ગર્ભમાંથી દેવરાજ ઇન્દ્રના આશીર્વાદથી પુત્રેષ્ટિ યજ્ઞ દ્વારા સપ્તર્ષિમાં પ્રથમ ભૃગુશ્રેષ્ઠ મહર્ષિ જમદગ્નિ દ્વારા વૈશાખ શુક્લ ત્રીજના રોજ થયો હતો, જેને આપણે અખાત્રીજ તરીકે પણ જાણીએ છીએ. તેમના પિતા ભૃગુ જમદગ્નિ દ્વારા સંપૂર્ણ નામકરણ વિધિ પછી, તેમના પુત્ર રામ, તેમના પિતાના આદેશથી, ભગવાન શિવની તપસ્યામાં લીન થઈ ગયા અને તેમની તપસ્યાથી પ્રસન્ન થયા અને તેમને પરશુ એટલે કે કુહાડી આપી. નામ રામથી બદલીને પરશુરામ. તે વિષ્ણુનો છઠ્ઠો અવતાર હતો અને તેઓ બ્રહ્મચારી હતા. તેમનો જન્મ સત્યયુગમાં થયો હતો, હજારો વર્ષની તપસ્યા બાદ તેમને ભગવાન શિવ પાસેથી પરશુ પ્રાપ્ત થયું અને યુદ્ધ કૌશલ્યમાં પરિપૂર્ણ બનીને મહાન યોદ્ધા બન્યા. એટલે ભગવાન શિવ તેમના ગુરુ છે.

ગણેશજીના ગુરુ કોણ હતા?
ગણેશ પાર્વતી અને શિવના પુત્ર છે, જે એ હકીકતને પ્રતિબિંબિત કરે છે કે તેઓ વિષ્ણુ અને શિવ બંને દ્વારા સમાન રીતે પ્રિય અને આદરણીય છે. તેથી ગણેશની સરખામણી મોહિની (વિષ્ણુ) અને શિવના પુત્ર “શાસ્તા” સાથે કરી શકાય છે. જો કે સમય જતાં, શાસ્તા લોકપ્રિય બની ન હતી અને ગણેશને માત્ર આ પદ માટે જ આદરવામાં આવ્યા હતા.

ગણેશના સર્જનમાં વિષ્ણુજીએ પ્રાણ પૂર્ણ હતા એટલે ગણેશ વિષ્ણુ અને શિવના પુત્ર છે તેનો અર્થ એ છે કે ગણેશને વિષ્ણુ તેમજ શિવ દ્વારા શિક્ષા આપવામાં આવી રહી છે. આ સર્વોચ્ચ દેવતાઓ સિવાય ગણેશને અન્ય કોઈ ગુરુ હોઈ શકે નહીં. શિવધર્મમાં ગણેશ એ સૌથી મહત્વપૂર્ણ દેવતા છે જે પ્રથમ ચક્રમાં રહે છે. આનો અર્થ એ છે કે કોઈપણ વ્યક્તિ ગણેશજીના આશીર્વાદ મેળવ્યા વિના આંતરિક યાત્રા શરૂ કરી શકતી નથી. રિદ્ધિ, સિદ્ધિ અને બુદ્ધિ એ ગણેશની પત્નીઓ છે જે એ હકીકતને પ્રતિબિંબિત કરે છે કે તમારે આંતરિક યાત્રા શરૂ કરતા પહેલા શાણપણ પ્રાપ્ત કરવાની જરૂર છે. આ જ્ઞાન પ્રકૃતિમાં શાશ્વત છે અને ગણેશને તે શિવ અને વિષ્ણુ જેવા મૂળ સ્ત્રોતોમાંથી પ્રાપ્ત થયું છે. ઘણી વખત વ્યાસને ગણેશજીને મહાભારત સંભળાવતા જોવામાં આવ્યા છે.

બ્રહ્માજી અને વિષ્ણુજીના ગુરુ કોણ હતા? ગુરુ દક્ષિણા સમયે શું આપવામાં આવ્યું હતું?

શું તમે જાણો છો કે ભગવાન બ્રહ્મા અને વિષ્ણુને પણ એક મહાન ગુરુ પાસેથી વિશિષ્ટ જ્ઞાન પ્રાપ્ત થયું હતું. જ્યારે ગુરુ દક્ષિણાનો સમય આવ્યો, ત્યારે તેમણે દક્ષિણા તરીકે ધન, હીરા, રત્નો વગેરે આપવાને બદલે પોતાને સમર્પિત કરી દીધા.

શિવપુરાણની વિદ્યેશ્વર સંહિતા અનુસાર માતા જગદંબા પાર્વતી સાથે આસન પર બેઠેલા મહેશ્વરે બ્રહ્મા અને વિષ્ણુને શિષ્યો તરીકે શીખવ્યું, સૌપ્રથમ સર્જન અને અસ્તિત્વ, વિનાશ અને અદ્રશ્ય અને પછી ઓમકાર નામના મહાન શુભ મંત્રના મહત્વ વિશે કહ્યું. આ પછી, મહાદેવે આ બે મહાન શિષ્યોને વસ્ત્રથી ઢાંક્યા પછી, તેમના માથા પર હાથ મૂક્યો અને હળવેથી મંત્રનો પાઠ કર્યો અને તેને અનુસરવાની રીત જણાવી. મંત્રનો ત્રણ વાર પાઠ કરીને, તેમને મંત્રને કેવી રીતે જાગૃત કરવો તે કહીને તેમને દીક્ષા આપવામાં આવી.

દીક્ષા ગ્રહણ કર્યા બાદ બંને શિષ્યોને પોતપોતાની ફરજ યાદ આવી અને તે ફરજ ગુરુ દક્ષિણા આપવાની હતી. તેમના ગુરુ મહેશ્વર મહાદેવને વિવિધ રીતે નમસ્કાર કર્યા પછી, તેમણે પોતાને દક્ષિણા તરીકે અર્પણ કર્યા અને તેમના ચરણ સ્પર્શ કર્યા. એટલે બ્રહ્મા-વિષ્ણુના ગુરુ ભગવાન શિવ કહેવાય.