અકબરે કુંભ પર લગાવ્યો હતો ટેક્સ: જાણો કેમ કુંભમાં નાગા અને વૈરાગી સંન્યાસી લડ્યા, અંગ્રેજોએ કુંભમાંથી કેવી ગંજાવર કમાણી કરી

આજે તો જે કોઈ વ્યક્તિ ઈચ્છે છે તે કોઈપણ જાતની એન્ટ્રી ફી વિના કુંભ મેળામાં જઈને તેનો લાભ લઇ શકે છે. પરંતુ શું તમે જાણો છો કે મુઘલ સમ્રાટ અકબરના સમયમાં કુંભ મેળામાં પ્રવેશતાં પહેલાં ટેક્સ ભરવો પડતો હતો!

આજે અમારી 3 એપિસોડની વિશેષ શ્રેણી ‘કુંભ કથા’ના બીજા એપિસોડમાં, જાણીએ કે નોંધાયેલા ઇતિહાસમાં કુંભ તહેવારનો ઉલ્લેખ ક્યાં જોવા મળે છે.

ઈતિહાસકારોના મતે ‘જિઝિયા વેરો’ નાબૂદ કરનાર અકબરે કુંભ પર પહેલીવાર ટેક્સ લગાવ્યો હતો. અકબરે તો આ ટેક્સ પાછો ખેંચી લીધો, પરંતુ અંગ્રેજો આવ્યા ત્યારે આ ટેક્સ પણ ફરીથી લાગુ કરવામાં આવ્યો હતો.

અકબરના શાસન પહેલાં પણ કુંભનો ઉલ્લેખ ઈતિહાસમાં ઘણી જગ્યાએ જોવા મળે છે.

નોંધાયેલા ઇતિહાસમાં કુંભ સંબંધિત સૌથી જૂના પુરાવાઓથી શરૂઆત કરીએ-

આઝાદી પછી, પહેલો કુંભ 1954માં થયો હતો… નાસભાગમાં 800 લોકો મૃત્યુ પામ્યા હતા

ઈતિહાસમાં કુંભની ભવ્ય ઘટનાનો ઉલ્લેખ 12મી સદીથી શરૂ થાય છે. જો કે કુંભનો ઈતિહાસ સીધો ક્યાંય નોંધાયો નથી.ઈન્ડોલોજિસ્ટ એન.એન. બેનર્જીએ તેમના પુસ્તક ‘હિન્દુત્વ’માં એ વાતનો અફસોસ વ્યક્ત કર્યો છે કે કુંભની પરંપરા પ્રાચીન હોવા છતાં કોઈએ કુંભનો ઈતિહાસ નોંધ્યો નથી.આઝાદી પછી ભારતમાં પ્રથમ કુંભ 1954માં પ્રયાગરાજમાં યોજાયો હતો. આ સમય સુધીમાં કુંભમાં આવનારા શ્રદ્ધાળુઓની સંખ્યા કરોડોમાં પહોંચી ગઈ હતી.1954ના કુંભ સાથે એક દુ:ખદ ઘટના પણ જોડાયેલી છે. 3જી ફેબ્રુઆરીએ મૌની અમાવસ્યાના દિવસે શાહી સ્નાન દરમિયાન નાસભાગ મચી ગઈ હતી, જેમાં 800 લોકોનાં મોત થયાં હતાં.ઈતિહાસની આ ઘટનાઓ આપણને કુંભના વિસ્તરતા કાર્યક્ષેત્રનો ખ્યાલ આપે છે.

‘કુંભ-કથા’ શ્રેણીના આગામી એપિસોડમાં, આપણે જાણીશું કે માનવ સંસ્કૃતિના ઈતિહાસમાં કુંભ જેવી કઈ મોટી ઘટનાઓ છે અને શું કુંભ તેમાંથી સૌથી જૂનો છે કે કેમ.

રિસર્ચ: રિતેશ શુક્લા

ગ્રાફિક્સઃ કુણાલ શર્મા

સ્કેચ: સંદીપ પાલ

***

કુંભ કથા સિરીઝનો પ્રથમ એપિસોડ વાંચો અહીંઃ

ચંદ્રમાની ભૂલને કારણે શરૂ થયો કુંભ:દેવો-અસુરોની લડાઈમાં ચંદ્રમા અમૃત કળશને છલકાતા બચાવી શક્યા નહોતા, 4 ટીપાં જ્યાં પડ્યાં ત્યાં આજે કુંભમેળા થાય છે