- Gujarati News
- Dharm darshan
- Dharm
- What Happens If Shraddha Is Not Done? Pitru Paksha 2024 What Happens To Family Members When They Don’t Perform Shradh Puja Rituals
4 કલાક પેહલા
- કૉપી લિંક
ઘણા વૈદિક અનુયાયીઓ આ કાર્યને કપટ માને છે. તેઓ તેનો વિરોધ કરે છે. આ જ કારણ છે કે તેના પ્રભાવથી ઘણા લોકો શ્રાદ્ધ વિધિ નથી કરતા. આધુનિક વૈજ્ઞાનિક યુગને લીધે, લોકો હવે ધર્મ વિશેની ઘણી બાબતોમાં વિશ્વાસ કરતા નથી અને તેમાંથી ઘણા નાસ્તિક બની ગયા છે. ચાલો જાણીએ જો શ્રાદ્ધ વિધિ ન કરવામાં આવે તો શું થશે, પિતૃદોષ લાગશે કે નહીં?
ભાદ્રપદની પૂર્ણિમા અને ભાદરવા મહિનાના વદ પક્ષની એકમથી અમાસ સુધીનો સમય પિતૃપક્ષ કહેવાય છે. આ પક્ષમાં મૃત પિતૃઓનું શ્રાદ્ધ કરવામાં આવે છે. પિતૃપક્ષમાં પિતૃઓનું શ્રાદ્ધ તેમના મૃત્યુની તિથિએ જ કરવામાં આવે છે. સર્વપિત્રી અમાવસ્યા પર, શ્રાદ્ધ તે પરિવારના સભ્યો માટે કરવામાં આવે છે જેમને આપણે જાણતા નથી.
વેદ અનુસાર, યજ્ઞના 5 પ્રકાર છે – 1. બ્રહ્મ યજ્ઞ, 2. દેવયજ્ઞ, 3. પિતૃયજ્ઞ, 4. વૈશ્વદેવ યજ્ઞ, 5. અતિથિ યજ્ઞ. પિતૃયજ્ઞ એ ઉપરોક્ત 5 યજ્ઞોમાંનો એક છે. પુરાણોમાં તેને શ્રાદ્ધ કર્મ કહેવામાં આવ્યું છે. વૈદિક અને પૌરાણિક માન્યતાઓ બંનેમાં આ ધાર્મિક વિધિ કરવાની વિવિધ રીતો છે.
વેદોમાં પૂર્વજોની સ્તુતિ જોવા મળે છે:- ।।ॐ अर्यमा न त्रिप्य्ताम इदं तिलोदकं तस्मै स्वधा नमः।…ॐ मृत्योर्मा अमृतं गमय।।
અર્થાત્- પિતૃઓમાં આર્યમા શ્રેષ્ઠ છે. આર્યમા પિતૃઓના દેવ છે. આર્યમાને પ્રણામ છે. પિતા, પિતામહ અને પ્રપિતામહ. હે માતા, માતામહ અને પ્રમાતામહ તમને પણ વારંવાર પ્રણામ. તમે અમને મૃત્યુથી અમૃત તરફ લઈ જાઓ.
વેદ કહે છે- ये न: पितु: पितरो ये पितामहा… तेभ्य: पितृभ्यो नमसा विधेम।। -અથર્વવેદ અર્થઃ- પિતા, પિતામહ અને પ્રપિતામહોને અમે શ્રાદ્ધથી તૃપ્ત કરીએ છઈએ અને નમન કરીને તેમી પૂજા અર્ચના કરીએ છીએ.
આમ, પિતૃયજ્ઞની સમગ્ર વિધિનું મહત્વ અને દિવ્યતા વેદોમાં વર્ણવવામાં આવી છે. પાછળથી, પુરાણો અને સ્મૃતિઓમાં, વેદ પર આધારિત શ્રાદ્ધ વિધિની પદ્ધતિને 4 રીતે કરવા માટે વર્ણવવામાં આવી હતી. આ ધાર્મિક વિધિઓ છે હવન, પિંડ દાન, તર્પણ અને બ્રાહ્મણ ભોજન.
મુક્તિ અને મોક્ષમાં ફરક છે. મોક્ષ એ મુક્તિ કરતાં વધારે છે. મોક્ષ મેળવવો સરળ નથી. જ્યારે કોઈ વ્યક્તિ પોતાના મૃતકો માટે શ્રાદ્ધ કરે છે ત્યારે તે તેમના મોક્ષની ઈચ્છા રાખે છે. મુક્તિ એ એક સરળ શબ્દ છે. શ્રાદ્ધ કર્મ એ મુક્તિ કર્મ છે. આ શા માટે કરવામાં આવે છે અને શું તે મુક્તિ પ્રદાન કરે છે?
શ્રાદ્ધ માટે શું કરવું જોઈએ? 1. અસંતોષ શું છે: જેણે પોતાનું આખું જીવન જીવ્યું છે અને સંસારનાં તમામ કામ કર્યા પછી, ભક્તિ, તપ અને સત્કર્મ પણ કર્યાં છે, તે કદાચ શરીર છોડ્યા પછી અસંતુષ્ટ નથી રહેતો. પુરાણો અનુસાર અસંતુષ્ટ આત્માઓ મુક્ત થઈ શકતા નથી. ઉદાહરણ તરીકે, જ્યારે તમે પાણી પીધા વિના સૂઈ જાઓ છો અને જો તમને ઊંઘ દરમિયાન તરસ લાગે છે, તો તમારા સ્વપ્નમાં તમે ક્યાંક જઈને પાણી પી રહ્યા છો, પરંતુ તમે ગમે તેટલું પાણી પી લો, તમારી તરસ છીપાતી નથી. તમે સંતુષ્ટ નથી કારણ કે આ તરસ તમારા ભૌતિક શરીર દ્વારા અનુભવાય છે સૂક્ષ્મ શરીર દ્વારા નહીં. મૃત્યુ પછી વ્યક્તિની સ્થિતિ આવી જાય છે. તે આદતની બહાર કામ કરે છે, કારણ કે તેણે ક્યારેય પોતાને શરીરથી અલગ માન્યા નથી. આવી સ્થિતિમાં, શરીર છોડ્યા પછી, આત્માને તેનાં કર્મો અનુસાર ગતિ મળે છે.
2. જવાબદારી: આવી પરિસ્થિતિમાં, દરેક પુત્ર અથવા પૌત્ર અથવા તેના સંબંધીઓની જવાબદારી છે કે તે ઉક્ત આત્માની તૃપ્તિ અને મુક્તિ માટે પગલાં લે જેથી તે ફરીથી જન્મ લઈ શકે.
શ્રાદ્ધ કરનાર ઇચ્છે છે કે આપણા પૂર્વજોને કોઈપણ પ્રકારની તકલીફ ન પડે. એટલે કે કાં તો તેઓ દેવલોક અથવા પિતૃલોકમાં રહે છે અથવા પુનર્જન્મ લે છે. વેદ અને પુરાણોમાં શ્રાદ્ધ કરવા માટેના મંત્રો સહિત કેટલીક પદ્ધતિઓ છે જે મૃતકોનો આત્મવિશ્વાસ વિકસાવવામાં અને તેમના દુ:ખને દૂર કરવામાં મદદ કરે છે. ક્રોધ નાબૂદ થયા પછી જ તેમને ભૂત-પ્રેતમાંથી મુક્તિ મળે છે અને મોક્ષ પ્રાપ્ત કર્યા પછી તેઓ કાં તો પિતૃલોકમાં સ્થાયી થાય છે અથવા નવો જન્મ લે છે. શ્રાદ્ધ વિધિમાં મોક્ષનો આટલો જ અર્થ છે.
એવું માનવામાં આવે છે કે પ્રયાગ એ મુક્તિનો પહેલો દરવાજો છે, કાશી બીજો છે, ગયા ત્રીજો છે અને છેલ્લો બ્રહ્મકપાલી છે. અહીં જઈને પિતૃઓનું વિધિવત શ્રાદ્ધ કરવાથી મોક્ષ મળે છે.
શ્રાદ્ધ ન થાય તો શું થશે? પિતૃદોષ કેવી રીતે લાદવામાં આવશેઃ જો શ્રાદ્ધ વિધિ ન કરવામાં આવે તો પિતૃ દોષ કેવી રીતે લાદવામાં આવશે તેવો પ્રશ્ન થઈ શકે છે. પિતૃદોષ બે પ્રકારે સર્જાય છે, પહેલો આ જન્મના કર્મથી અને બીજો પાછલા જન્મના કર્મથી. જો પાછલા જન્મનાં કર્મો હોય તો તે આપમેળે કુંડળીમાં દેખાશે. જો કુંડળીમાં ગુરુ 10મા ભાવમાં હોય તો તેને સંપૂર્ણ દોષ માનવામાં આવે છે. જો ગુરુ સાતમા ભાવમાં હોય તો આંશિક પિતૃદોષ હોય છે. દાદા-દાદી, પિતા-માતા અને દાદા-દાદીને તેમના જીવનકાળ દરમિયાન ત્રાસ આપવો, શ્રાદ્ધ વિધિ ન કરવી, પિતૃદોષનો ત્યાગ કરવો, પોતાનાં સંતાનોને ત્રાસ આપવો, પીપળાનું ઝાડ કાપવું, ગાયોને ત્રાસ આપવો, વિષ્ણુ અને ધર્મનો વિરોધ કરવો, આ બધા પિતૃદોષમાં જોડાશે.
મૃત્યુ પછી, પિતૃલોકના યોગ્ય સમયે, તમારા અસંતુષ્ટ પૂર્વજો શ્રાદ્ધના સમયગાળા દરમિયાન પૃથ્વી પર ત્રણ કારણોસર તમારા દ્વારે આવે છે, પ્રથમ એ જોવા માટે કે મારો વંશ કેવો છે, બીજું એ જોવાનું કે આપણને ખોરાક અને પાણી મળશે કે નહીં, ત્રીજું જોવાનું કે શું શું આપણી મુક્તિ માટે કોઈ કાર્ય થઈ રહ્યું છે?
હવે પ્રશ્ન એ થાય છે કે ઉપરોક્ત લેખિત નિવેદન કેટલું સાચું છે કે બનાવટી છે? આ તપાસવાની બે રીત છે. પહેલું એ છે કે મૃત્યુ પછી તમે જોઈ શકો છો કે તમે શું છો અને તમારા સંબંધીઓ તમને જોઈ શકતા નથી. ભૌતિક શરીરને ભૂખ લાગે છે, સૂક્ષ્મ શરીરને નહીં, પરંતુ ભૂખની લાગણીને કારણે, મૃતક અસંતોષ અનુભવે છે અને આ સ્થિતિ લાંબા સમય સુધી ચાલુ રહે છે. બીજું, તમારે વેદ અને પુરાણોમાં આત્માની ગતિનું વિજ્ઞાન વાંચવું અને સમજવું જોઈએ.
શરીર ભોજનથી સંતુષ્ટ થાય છે. અગ્નિને દાનમાં આપવામાં આવેલ ખોરાક સૂક્ષ્મ શરીર (આત્માનું શરીર) અને મનને સંતુષ્ટ કરે છે. આ અગ્નિહોત્રથી આકાશનાં તમામ પક્ષીઓ પણ સંતુષ્ટ થઈ જાય છે. તર્પણ, પિંડદાન અને ધૂપ અર્પણ કરવાથી આત્મા સંતુષ્ટ થાય છે. માત્ર સંતુષ્ટ આત્માઓ પ્રેત બનતા નથી.
આ ધાર્મિક વિધિઓ જ આત્માને પૂર્વજગતમાં પહોંચવાની શક્તિ આપે છે અને ત્યાં પહોંચ્યા પછી આત્મા બીજા જન્મની પ્રક્રિયામાં ભાગ લેવા સક્ષમ બને છે. જેઓ તેમના મૃતકો માટે શ્રાદ્ધ નથી કરતા, તેમના પ્રિયજનો ભટકતા રહે છે. આ કર્મ એક એવી પદ્ધતિ છે જેના દ્વારા આત્મા તેની યોગ્ય ગંતવ્ય શોધે છે અને વિક્ષેપોથી મુક્ત બને છે. જે વ્યક્તિ શ્રાદ્ધ નથી કરતો તે પોતાના પૂર્વજો સાથે અન્યાય કરે છે કારણ કે પૂર્વજો બીજા કોઈ પાસેથી કંઈ અપેક્ષા રાખતા નથી. તેમને ગમે તે આંદોલન કરવું હોય, શ્રાદ્ધ ન કરો તો પણ તે થશે. તેમાં થોડો સમય લાગી શકે છે પરંતુ તેઓને તમારા પ્રત્યે નફરત ન હોય પણ પ્રેમ અને આશીર્વાદની અપેક્ષા ન રાખો.
પૂર્વજો કેવી રીતે સંતુષ્ટ થાય છે? ખોરાક ભૌતિક શરીરને સંતુષ્ટ કરે છે. અગ્નિને દાનમાં આપવામાં આવેલો ખોરાક સૂક્ષ્મ શરીર (આત્માનું શરીર) અને મનને સંતુષ્ટ કરે છે. આ અગ્નિહોત્રથી આકાશનાં તમામ પક્ષીઓ પણ સંતુષ્ટ થઈ જાય છે. તર્પણ, પિંડદાન અને ધૂપ અર્પણ કરવાથી આત્મા સંતુષ્ટ થાય છે. તૃપ્ત આત્માઓ ભૂત બનતા નથી. આ ધાર્મિક વિધિઓ જ આત્માને પૂર્વજગતમાં પહોંચવાની શક્તિ આપે છે અને ત્યાં પહોંચ્યા પછી આત્મા બીજા જન્મની પ્રક્રિયામાં ભાગ લેવા સક્ષમ બને છે. જેઓ તેમના મૃતકો માટે શ્રાદ્ધ નથી કરતા, તેમના પ્રિયજનો ભટકતા રહે છે. આ કર્મ એક એવી પદ્ધતિ છે જેના દ્વારા આત્મા તેની યોગ્ય ગંતવ્ય શોધે છે અને વિક્ષેપોથી મુક્ત બને છે.
જેમ પ્રાણીઓના ખોરાકને ઘાસ અને મનુષ્યના ખોરાકને અન્ન કહેવામાં આવે છે, તેવી જ રીતે દેવતાઓ અને પૂર્વજોનો ખોરાક એ ખોરાકનું ‘આવશ્યક તત્વ’ છે. સાર એટલે કે ગંધ, રસ અને ગરમી. દેવતાઓ અને પૂર્વજો ગંધ અને સ્વાદથી સંતુષ્ટ છે. બંને માટે વિવિધ પ્રકારની સુગંધ અને રસ તત્ત્વોનું ઉત્પાદન કરવામાં આવે છે. વિશેષ વૈદિક મંત્રો દ્વારા એક ખાસ પ્રકારની ગંધ અને રસનો સાર પિતૃઓ સુધી પહોંચે છે.
પૂર્વજોના ખોરાકને ‘સોમ’ કહેવામાં આવે છે જેનું બીજું નામ રેતાસ પણ છે. તે ચોખા, જવ વગેરેનું બનેલું છે. સળગતા વાસણ પર ગોળ અને ઘી નાખવાથી દુર્ગંધ આવે છે. તેના પર વિશેષ અર્પણ કરવામાં આવે છે. તર્પણ અને પિંડ દાન તલ, અક્ષત, કુશ અને પાણીથી કરવામાં આવે છે. આંગળીઓ દ્વારા દેવતાઓને અને અંગૂઠા દ્વારા પિતૃઓને અર્પણ કરવામાં આવે છે. પુરાણો અનુસાર પૂર્વજો અને દેવતાઓનો સ્વભાવ એવો હોય છે કે તેઓ જે કહેવામાં આવે છે તે દૂરથી સાંભળે છે, ભોજન પણ સ્વીકારે છે અને દૂરથી અન્નની પૂજા કરે છે અને દૂરથી સ્તુતિ કરીને તૃપ્ત થાય છે. આ સિવાય તે ભૂતકાળ, ભવિષ્ય અને વર્તમાન વિશે બધું જ જાણે છે અને દરેક જગ્યાએ પહોંચે છે. તેનું શરીર નવ તત્ત્વોથી બનેલું છે – પાંચ તનમાત્ર, મન, બુદ્ધિ, અહંકાર અને પ્રકૃતિ – તે જ કરવાની ક્ષમતા ધરાવે છે. જય શ્રી પિતૃદેવાય નમઃ ।
તમે પિતૃપક્ષમાં શ્રાદ્ધ ન કરી શકો કે શ્રાદ્ધ કરવા સક્ષમ ન હો, તો શું કરવું જોઈએ? જ્યારે તમે પિતૃપક્ષ દરમિયાન શ્રાદ્ધ કરી શકતા નથી, તો તમારા પૂર્વજોને પ્રસન્ન કરવા આ ઉપાયો કરો.
પૂર્વજોના આશીર્વાદ વરસાવવાનો સરળ ઉપાય હિંદુ ધર્મમાં પિતૃપક્ષને પિતૃઓના મોક્ષ અને તેમના આશીર્વાદ મેળવવા માટે શ્રેષ્ઠ માનવામાં આવે છે. એવું માનવામાં આવે છે કે પિતૃપક્ષ દરમિયાન પિતૃઓ માટે કરવામાં આવતું શ્રાદ્ધ અને પિંડદાન ન માત્ર પિતૃઓને પ્રસન્ન કરે છે, પરંતુ તેમને આ પૂજાકાર્યથી રાહત પણ મળે છે. એવું માનવામાં આવે છે કે જ્યાં સુધી કોઈ વ્યક્તિ તેના પૂર્વજોના ઋણમાંથી મુક્ત ન થાય ત્યાં સુધી તેને દૈવી આશીર્વાદ પ્રાપ્ત થતા નથી. આ જ કારણ છે કે પિતૃપક્ષ આવતાંની સાથે જ લોકો પોતાના પરિવારના મૃતક લોકો માટે શ્રાદ્ધ-તર્પણ વગેરેની તૈયારીઓ શરૂ કરી દે છે, પરંતુ જો કોઈ કારણસર કોઈ વ્યક્તિ વિધિ પ્રમાણે પોતાના પિતૃઓનું શ્રાદ્ધ કરવામાં સક્ષમ ન હોય તો, પછી તે તેમની નારાજગીથી ડરે છે તે મને પરેશાન કરવાનું શરૂ કરે છે. આવો જાણીએ, જ્યારે પૂર્વજો પરંપરાગત રીતે શ્રાદ્ધ ન કરી શકતા હોય ત્યારે તેમને મનાવવા અને પ્રસન્ન કરવા માટે કયા ઉપાય કરવા જોઈએ.
બ્રાહ્મણને આદરપૂર્વક ભોજન કરાવો જો કોઈ કારણસર તમે પિતૃપક્ષ દરમિયાન કોઈ ચોક્કસ તિથિએ તમારા પૂર્વજોનું શ્રાદ્ધ, તર્પણ અથવા પિંડદાન કરી શકતા નથી, તો તમારે બિલકુલ ચિંતા ન કરવી જોઈએ અને પિતૃપક્ષના અંતમાં આવતી સર્વપિતૃ અમાવસ્યાના દિવસે. , તમારા ઘરે આદરપૂર્વક ધાર્મિક વિધિ કરતા લાયક બ્રાહ્મણને તે અર્પણ કરો અને મને બોલાવો. ભોજન કર્યા પછી બ્રાહ્મણને તમારી ક્ષમતા મુજબ દક્ષિણા, વસ્ત્ર વગેરેનું દાન કરો, પરંતુ આમ કરતી વખતે ભૂલથી પણ કરેલા દાન પર અભિમાન ન કરો.
આ સરળ ઉપાયો દક્ષિણ દિશા તરફ કરો જો તમે એવા સ્થાન પર હો કે જ્યાં પિતૃઓનું શ્રાદ્ધ કરવા માટે કોઈ સામગ્રી ઉપલબ્ધ ન હોય અથવા તમને ભોજન કરાવવા માટે કોઈ બ્રાહ્મણ ન મળે તો તમારે બંને હાથ ઊંચા કરીને દક્ષિણ તરફ મોં કરીને પૂર્વજોનું સ્મરણ કરવું જોઈએ. શ્રાદ્ધ ન કરી શકવા માટે તમારા પૂર્વજો પાસેથી ક્ષમા માગો અને તમારા પર તેમના આશીર્વાદ માટે પ્રાર્થના કરો.
આ ઉપાયથી પિતૃઓ પણ ખુશ થશે પિતૃપક્ષ દરમિયાન જો કોઈ કારણસર તમે તમારા પિતૃઓનું શ્રાદ્ધ ન કરી શકતા હોવ અને તમને ખવડાવવા અથવા દાન કરવા માટે કોઈ બ્રાહ્મણ ન મળે તો તમારે એક મુઠ્ઠી ઘાસ ગાયને ખવડાવવું જોઈએ પૂર્વજો માટે લેવામાં આવેલાં પગલાં, સાથે કરવામાં આવેલી ક્રિયાને અવગણવી જોઈએ નહીં.
