શું IPLમાં કેપ્ટનનું મહત્વ ઘટી રહ્યું છે?: ગંભીર-નેહરા ડગઆઉટમાંથી નિર્ણયો લઈ રહ્યા છે; એક્સપર્ટે કહ્યું- કેપ્ટનની ભૂમિકા ઘટી

14મી મે 1999નો દિવસ. ભારત અને દક્ષિણ આફ્રિકા વચ્ચે વન-ડે વર્લ્ડ કપની મેચ ચાલી રહી હતી. આફ્રિકન કેપ્ટન હેન્સી ક્રોન્યે ફિલ્ડિંગ કરતી વખતે કાનમાં ઈયર પીસ પહેરીને ઉતર્યો. ટીમના કોચ બોબ વુલ્મર તેને ડ્રેસિંગ રૂમમાંથી રણનીતિ જણાવી રહ્યા હતા. ત્યારબાદ ICCએ ડ્રેસિંગ રૂમમાંથી રમત ચલાવવાની પ્રવૃત્તિ પર પ્રતિબંધ મૂક્યો હતો.

હવે ફાસ્ટ ફોરવર્ડ IPL 2024. અહીં કેપ્ટન કાન ઈયર પીસ પહેરીને રમી રહ્યો નથી, પરંતુ ડગઆઉટમાં બેઠેલા કોચ કે મેન્ટર પોતાની ટીમ માટે નિર્ણયો લઈ રહ્યા છે. આનાથી સવાલ થાય છે કે શું T20 ક્રિકેટમાં કેપ્ટનનું મહત્વ ઘટી રહ્યું છે?

સૌથી પહેલા તો ચાલો જાણીએ કે કઈ IPL ટીમમાં કોચ અને મેન્ટર કેપ્ટન પર પ્રભુત્વ જમાવતા જોવા મળે છે. આવી 5 ટીમ હોવાનું જણાય છે…

1. કોલકાતા નાઈટ રાઈડર્સ
ટીમનો કેપ્ટન શ્રેયસ અય્યર છે. તે બેટર તરીકે કંઈ ખાસ કરી શક્યો નહોતો. ટીમના મહત્વના નિર્ણયો મેન્ટર ગૌતમ ગંભીર અને કોચ ચંદ્રકાંત પંડિત લઈ રહ્યા છે. પ્લેઇંગ-11ના રમવાથી મેચની રણનિતી માટે પ્લાન તૈયાર કરી રહ્યા છે.

2. ગુજરાત ટાઇટન્સ
ટીમનો કેપ્ટન યુવા બેટર શુભમન ગિલ છે. આ IPL બેટર તરીકે ગિલ માટે સારી ચાલી રહી છે. આ ટીમનું પ્લાનિંગ અને વ્યૂહરચના કોચ આશિષ નેહરા નક્કી કરી રહ્યા છે. જ્યારે ટીમ ફિલ્ડિંગ કરી રહી હતી ત્યારે નેહરા પણ બાઉન્ડરી લાઇનની બહાર સૂચના આપતા જોવા મળ્યા હતા.

3.મુંબઈ ઈન્ડિયન્સ
હાર્દિક પંડ્યાને 2024માં ટીમની કેપ્ટનશિપ મળી હતી. જ્યારે MI પ્રારંભિક મેચ હારી ગઈ ત્યારે હાર્દિકની ટીકા થઈ હતી, ત્યારબાદ મેન્ટર કાઇરન પોલાર્ડે કહ્યું હતું કે ટીમના નિર્ણયો તેમના અને કોચ માર્ક બાઉચર દ્વારા સંયુક્ત રીતે લેવામાં આવ્યા હતા. આ બંનેની અસર આખી સિઝન દરમિયાન મેચ અને હાર્દિક પર સ્પષ્ટ દેખાઈ રહી હતી.

4. દિલ્હી કેપિટલ્સ
ટીમનો કેપ્ટન રિષભ પંત છે. તે બેટર તરીકે સારું રમ્યો છે, પરંતુ ટીમના નિર્ણયો મુખ્ય કોચ રિકી પોન્ટિંગ ડગઆઉટમાં બેસીને લઈ રહ્યા છે. આ વ્યૂહરચના કોચ પોન્ટિંગ અને ડિરેક્ટર સૌરવ ગાંગુલીએ નક્કી કરી હતી.

5. લખનઉ સુપરજાયન્ટ્સ
LSGના કેપ્ટન કેએલ રાહુલ છે, તે ટીમનો સૌથી વધુ રન બનાવનાર ખેલાડી હતો પરંતુ કોચ જસ્ટિન લેંગરે નિર્ણયોમાં મહત્વની ભૂમિકા ભજવી હતી. તેના પ્રભાવને કારણે ટીમે RCB સામે લેફ્ટ આર્મ સ્પિનર ​​એમ સિદ્ધાર્થને તક આપી, જેણે પાવરપ્લેમાં વિરાટ કોહલીની વિકેટ લીધી. જોકે, ટીમ પ્લેઑફમાં જગ્યા બનાવી શકી ન હતી.

એન્ડી ફ્લાવર અને ગૌતમ ગંભીરની જગ્યાએ લેંગરને લાવવામાં આવ્યો હતો, જેની મદદથી લખનઉ 2022 અને 2023 પ્લેઓફ રમ્યો હતો. ફ્લાવર RCBના કોચ બન્યા, જ્યારે ગંભીરે KKRનું મેન્ટરશિપ સંભાળ્યું. આ સિઝનમાં બંને ટીમ પ્લેઓફમાં પહોંચી ગઈ છે.

આ 3 કારણોસર કોચ અને મેન્ટરની ભૂમિકા વધી રહી છે…
1. રમતની ગતિ ખૂબ જ ઝડપી છે
T20 ક્રિકેટ એક ઝડપી રમત છે. 100 મિનિટમાં 20 ઓવર નાખવાની હોય છે. સ્લો ઓવર રેટનો દંડ કેપ્ટનને જ ભોગવવો પડે છે. આવી સ્થિતિમાં કેપ્ટન તમામ પાસાઓ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરી શકતા નથી. સમયના અભાવની સમસ્યાને દૂર કરવા માટે, ટીમના એકથી વધુ મગજ મેચમાં લાગુ પડે છે. આ કાર્ય માર્ગદર્શક અથવા કોચ માટે સરળ છે.

2. એનાલિસ્ટનું ફિડબેક મહત્વપૂર્ણ
ક્રિકેટમાં ડેટાનો ઘણો ઉપયોગ થાય છે. દરેક ટીમ સાથે ડેટા એનાલિસ્ટ હાજર હોય છે. આ એનાલિસ્ટ દરેક પ્રકારની પરિસ્થિતિ અનુસાર પોતાનો પ્રતિભાવ આપે છે. ડેટા એનાલિસ્ટ ક્ષેત્રમાં પ્રવેશી શકતા નથી. તેમના પ્રતિસાદના આધારે, મેન્ટર અથવા કોચ ફોન લે છે અને કેપ્ટનને સંદેશ મોકલે છે.

3. કોચ અને મેન્ટર અનુભવ
મોટાભાગના કોચ અથવા મેન્ટર રમતના અનુભવી ખેલાડીઓ છે. ગંભીર બે વખત KKRને ચેમ્પિયન બનાવી ચૂક્યો છે. પોન્ટિંગની હાજરીમાં, MI એક સામાન્ય ટીમમાંથી ચેમ્પિયન ટીમમાં પરિવર્તિત થઈ. નેહરા નવા વિચારો માટે જાણીતા છે અને ભારતીય ખેલાડી તરીકે ઘણો અનુભવ ધરાવે છે.

મેચ દરમિયાન કોચ અને મેન્ટર કેવી રીતે મદદ કરે છે?
આ દિવસોમાં IPL મેચમાં 2 સ્ટ્રેટેજીક ટાઇમ સમાપ્ત થાય છે. દરેક અઢી મિનિટના આ ટાઈમઆઉટમાં, કોચ અને મેન્ટર મેદાન પર પહોંચે છે અને તેમની ટીમ સાથે વાત કરે છે અને તેમને આગળની રમતની યોજના સમજાવે છે. આ સિવાય જ્યારે વિકેટ પડે છે ત્યારે એક્સ્ટ્રા પ્લેયર મેદાનમાં જાય છે અને કોચિંગ સ્ટાફનો સંદેશ પોતાની ટીમ સુધી પહોંચાડે છે. ઇનિંગ્સના બ્રેક દરમિયાન પણ સપોર્ટ સ્ટાફ પાસે તેમની ટીમ સાથે વાત કરવા માટે 10 થી 15 મિનિટનો સમય હોય છે.

સનરાઇઝર્સને કોચ અને કેપ્ટન બદલવાનો ફાયદો મળ્યો
IPLમાં ખરાબ પ્રદર્શન બાદ સનરાઇઝર્સ હૈદરાબાદે પોતાના લીડરશિપ સ્ટાફમાં પણ ફેરફાર કર્યા છે. 2022માં SRHના કોચ ટોમ મૂડી અને કેપ્ટન કેન વિલિયમસન હતા. 2023માં, કોચ બ્રાયન લારા અને કેપ્ટન એડન માર્કરમ હતા. બંને સિઝનમાં ટીમ પ્લેઓફમાં પહોંચી શકી નથી. 2024માં, ડેનિયલ વેટ્ટોરી કોચ બન્યા અને પેટ કમિન્સને કેપ્ટનશિપ આપવામાં આવી. પરિણામ એ આવ્યું કે ટીમ પોઈન્ટ ટેબલમાં બીજા સ્થાને રહી અને પ્લેઓફમાં જગ્યા બનાવી. ખાસ વાત એ છે કે ગત સિઝનમાં કેપ્ટન રહી ચૂકેલા માર્કરમ હવે પ્લેઇંગ-11નો ભાગ નથી.

એક્સપર્ટ્સ શું કહે છે?
અમય ખુરાસિયાએ કહ્યું- કેપ્ટનની ભૂમિકામાં 20% ઘટાડો
ભૂતપૂર્વ ભારતીય ક્રિકેટર અમય ખુરાસિયાએ કહ્યું, ‘કોચ અને સપોર્ટ સ્ટાફની ભૂમિકા વધી છે અને કેપ્ટનની ભૂમિકા લગભગ 20% ઘટી ગઈ છે. આમાં પણ ડેટા એનાલિસ્ટની ભૂમિકા વધુ મહત્વની બની ગઈ. દરેક ટીમમાં 2 થી 3 ડેટા એનાલિસ્ટ હોય છે, તેઓ કોચને માર્ગદર્શન આપે છે કે કયા ખેલાડીને કયા સ્થાન પર મોકલી શકાય છે.

ડેટા એનાલિસ્ટ આશુતોષ શર્મા, શશાંક સિંહ અને રિયાન પરાગ જેવા ખેલાડીઓના આંકડા કાઢે છે અને ટીમ મીટિંગમાં કોચ અને મેન્ટર સાથે શેર કરે છે. તેઓ જણાવે છે કે છેલ્લી ઓવરમાં કયો ખેલાડી 2 રન લે છે, કયો ખેલાડી ચોગ્ગો ફટકારે છે અને કયો ખેલાડી સિક્સર ફટકારે છે. કોચ અને મેન્ટર એનાલિસ્ટ પાસેથી ખેલાડીની ભૂમિકાને સમજે છે અને સ્ટ્રેટેજી બનાવે છે અને તેને મેચમાં લાગુ કરે છે. તેથી જ મોટાભાગની ટીમમાં ડેટા એનાલિસ્ટની ભરતી વધી છે.

અજય રાત્રાએ કહ્યું- T20 ઝડપી રમત, બહારનો સપોર્ટ જરૂરી
ભૂતપૂર્વ ભારતીય ક્રિકેટર અજય રાત્રાએ કહ્યું, ‘હાલમાં IPLમાં બે પ્રકારની ટીમ છે, એક કોચ ડોમિનેટિંગ અને એક કેપ્ટન ડોમિનેટિંગ. કોચ ડોમિનેટિંગમાં કોચની ભૂમિકા વધુ મહત્વની હોય છે. T20 ખૂબ જ ઝડપી રમત છે, ટીમ ઈચ્છે છે કે તેમના કેપ્ટનને વધુ મુશ્કેલીનો સામનો ન કરવો પડે, તેથી જ તેને કોચ અને મેન્ટર્સનું સતત માર્ગદર્શન મળતું રહે છે.

T20ની રમત એક જ ઓવરમાં બદલાઈ જાય છે, આવી સ્થિતિમાં કેપ્ટનને ગેમ પ્લાન બનાવવા માટે ઓછો સમય મળે છે. તેથી, કોચ ટાઈમઆઉટ, ડ્રિંક્સ બ્રેક અને વિકેટ પડતી વખતે વધારાના ખેલાડીઓની મદદથી માર્ગદર્શન આપતા રહે છે.

આ રમતોમાં પણ કોચની ભૂમિકા મહત્વની હોય છે
ફૂટબોલ ઉપરાંત બાસ્કેટબોલ, હોકી, રગ્બી, કબડ્ડી પણ એવી રમતો છે જેમાં પ્લાનિંગ અને સ્ટ્રેટેજી કરવાની જવાબદારી કેપ્ટન કરતાં કોચની હોય છે. આ રમતોમાં કોચ પણ ટીમની પસંદગીમાં મહત્વની ભૂમિકા ભજવે છે. કોચ માટે જવાબદારી પણ વધારે છે. તેથી, ખરાબ પ્રદર્શન માટે, કોચને કેપ્ટન પહેલા બરતરફ કરવામાં આવે છે.

ઇંગ્લિશ ક્લબ ચેલ્સીએ ખરાબ પ્રદર્શન બાદ તેના મેનેજરને બરતરફ કર્યો
ફૂટબોલમાં, કોચને મેનેજર કહેવામાં આવે છે, તેની ભૂમિકા એટલી મહત્વપૂર્ણ છે કે ખરાબ પ્રદર્શન પછી મેનેજરને કાઢી મૂકવામાં આવે છે. તેનું શ્રેષ્ઠ ઉદાહરણ ઇંગ્લિશ ક્લબ ચેલ્સી છે. ટીમે મંગળવારે તેના કોચ મૌરિસિયો પોચેટીનોને બરતરફ કર્યો, કારણ કે ટીમ EPL પોઈન્ટ ટેબલમાં છઠ્ઠા સ્થાને રહી.

ચેલ્સીએ છેલ્લા 5 વર્ષમાં તેના 6 કાયમી મેનેજરોને બરતરફ કર્યા છે. જ્યારે 2018થી ટીમનો કેપ્ટન માત્ર એક જ વખત બદલાયો છે. આ સાબિત કરે છે કે ફૂટબોલમાં મેનેજરની ભૂમિકા કેપ્ટન કરતા મોટી હોય છે. ક્રિકેટમાં હવે ધીમે ધીમે આવું થઈ રહ્યું છે.

ગ્રાફિક્સ: અંકલેશ વિશ્વકર્મા

એક્સપર્ટ ઇનપુટ: રાજકિશોર યાદવ