નવતપામાં કેમ વધે છે ફૂડ પોઇઝનિંગના કેસ?: સ્ટ્રીટ ફૂડ તો બિલકુલ દૂર જ રહો, આવો જાણીએ ક્યારે જીવલેણ સાબિત થઇ શકે?

ગત અઠવાડિયે કેરળના ત્રિશૂરમાં એક રેસ્ટોરાંમાં 187 લોકોને ફૂડ પોઈઝનિંગ થયું હતું. તેમની તબિયત એટલી બગડી ગઈ કે તેમને હોસ્પિટલમાં દાખલ કરવા પડ્યા હતા. તેમાંથી એક 56 વર્ષીય મહિલાનું મંગળવારે સારવાર દરમિયાન મોત થયું હતું.

રાજસ્થાનના ઉદયપુરમાં નવતપા દરમિયાન મંગળવારે 32 લોકોને ફૂડ પોઈઝનિંગની ફરિયાદ સાથે હોસ્પિટલમાં દાખલ કરવામાં આવ્યા હતા. જેમાંથી 4 લોકોના મોત થયા છે. કાળઝાળ ગરમીના કારણે ફૂડ પોઇઝનિંગના વધતા જતા કેસોને જોતા તબીબોએ ખાવાની વસ્તુમાં ખાસ સ્વચ્છતા જાળવવા અને ઉનાળામાં તાજો ખોરાક ખાવાની સલાહ આપી છે.

ઉનાળાને ફૂડ પોઈઝનિંગની ઋતુ કહેવામાં આવે છે. નવતપામાં દેશના મોટાભાગના જિલ્લાઓમાં તાપમાન નવા રેકોર્ડ સર્જી રહ્યું હોવાથી ફૂડ પોઈઝનિંગનું જોખમ વધુ વધી રહ્યું છે.

આજે અમે અમારી નવતપા સિરીઝ હેઠળ ‘કામના સમાચાર’માં ફૂડ પોઈઝનિંગ વિશે વાત કરી. તમે એ પણ શીખી શકશો કે-

નિષ્ણાત: ડૉ. ગૌરવ જૈન, વરિષ્ઠ સલાહકાર, ઇન્ટર્નલ મેડિસિન, ધરમશીલા નારાયણ સુપરસ્પેશિયાલિટી હોસ્પિટલ, દિલ્હી

દર વર્ષે 60 કરોડ લોકો ફૂડબોર્ન રોગના શિકાર બને
વર્લ્ડ હેલ્થ ઓર્ગેનાઈઝેશન (WHO) મુજબ, દર વર્ષે વિશ્વભરમાં 60 કરોડ લોકો ખોરાકજન્ય રોગોનો શિકાર બને છે અને તેમાંથી લગભગ 4 લાખ 20 હજાર લોકો મૃત્યુ પામે છે, જેમાંથી 30% લોકો 5 વર્ષથી ઓછી ઉંમરના હોય છે.

પ્રશ્ન: ફૂડ પોઈઝનિંગ શું છે?
જવાબ: ફૂડ પોઈઝનિંગ એ ખોરાકજન્ય રોગનો એક પ્રકાર છે. જો કોઈ વ્યક્તિ દૂષિત અથવા ઝેરી ખોરાક ખાય છે, તો તેને ફૂડ પોઈઝનિંગ થઈ શકે છે. આ કોઈ શાંત રોગ નથી. તેથી, ફૂડ પોઇઝનિંગના કિસ્સામાં, ઊબકા, ઊલટી અને ઝાડા જેવા લક્ષણો જોઇ શકાય છે.

પ્રશ્ન: નવતપામાં ફૂડ પોઇઝનિંગના કેસ કેમ વધી રહ્યા છે?
જવાબ: આનું સીધું કારણ સળગતી ગરમી છે. આપણું શરીર અને ખોરાક બંને મૂળભૂત તાપમાને યોગ્ય રીતે કાર્ય કરે છે. બેક્ટેરિયાના વિકાસ અને અસ્તિત્વ માટે ઉનાળાની ઋતુ સૌથી યોગ્ય છે. કહેવાનો મતલબ એ છે કે ઊંચા તાપમાનને કારણે ખોરાક ઝડપથી બગડે છે અને તેમાં બેક્ટેરિયા ઝડપથી વધે છે. તેમજ ગરમીના કારણે આપણા શરીરની ખોરાક પચાવવાની અને ઝેરી તત્ત્વો સામે લડવાની ક્ષમતા પણ નબળી પડી જાય છે.

ઠંડા વાતાવરણમાં તમે વધુ ખોરાક ખાધા પછી પણ સરળતાથી પચી શકો છો, પરંતુ જો તાપમાન 45થી ઉપર હોય, તો બે રોટલી ખાવાથી પણ અપચો થઈ શકે છે.

પ્રશ્ન: ફૂડ પોઇઝનિંગનું જોખમ કોને વધારે છે?
જવાબ: ફૂડ પોઈઝનિંગ તંદુરસ્ત વ્યક્તિને પણ થઈ શકે છે. હા, એ વાત સાચી છે કે નાના બાળકો, વૃદ્ધો અને નબળી રોગપ્રતિકારક શક્તિ ધરાવતા લોકોને વધુ જોખમ હોય છે. નીચે ગ્રાફિક જુઓ-

નાના બાળકોને ફૂડ પોઈઝનિંગનું જોખમ છે: 5 વર્ષથી ઓછી ઉંમરના બાળકોને ફૂડ પોઈઝનિંગનું સૌથી વધુ જોખમ છે. ઇન્ફેક્શનને કારણે મૃત્યુના કિસ્સાઓ પણ મોટાભાગે નાના બાળકોમાં જોવા મળે છે. આવું એટલા માટે થાય છે કારણ કે તેમની રોગપ્રતિકારક શક્તિ સંપૂર્ણ રીતે વિકસિત નથી. જો બાળકનેઊલટી અને ઝાડા થાય અને તેને તાત્કાલિક સારવાર ન મળે તો તેનું નબળું અને નાજુક શરીર દબાણ સહન કરી શકતું નથી.

વૃદ્ધોને ફૂડ પોઇઝનિંગનું જોખમ : વૃદ્ધોની રોગપ્રતિકારક શક્તિ નબળી છે. શરીર રોગ સામે લડવા સક્ષમ નથી. સાથે જ ઉંમર સાથે આપણા શરીર પર દવાઓની અસર પણ ઓછી થવા લાગે છે. આવી સ્થિતિમાં સ્થિતિ ગંભીર બની શકે છે.

સગર્ભા સ્ત્રીઓ જોખમમાં છે: ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન સ્ત્રીઓની મેટાબોલિઝ્મમાં ઘણા ફેરફારો થાય છે. આ કારણોસર સગર્ભા સ્ત્રીઓ કોઈપણ પ્રકારના ઇન્ફેક્શન માટે વધુ સંવેદનશીલ હોય છે.

જો તમને લિવરની બિમારી હોય તો સાવચેત રહોઃ જોન હોપકિન્સ મેડિકલ સ્કૂલના જણાવ્યા અનુસાર, જે લોકોને લિવરની કોઈ પણ પ્રકારની બીમારી હોય તેમને ફૂડ પોઈઝનિંગને કારણે ગંભીર સ્થિતિનું જોખમ રહેલું છે.

ઉપરાંત, જો કોઈ વ્યક્તિએ પિત્તાશયની સર્જરી કરી હોય, તો જોખમ વધારે છે કારણ કે પિત્ત ઉત્પાદનના અભાવને કારણે પાચન તંત્ર પહેલેથી જ સંવેદનશીલ છે.

ઓર્ગન ટ્રાન્સપ્લાન્ટ પછી વધારાની સાવચેતી રાખો: ઓર્ગન ટ્રાન્સપ્લાન્ટ પછી આપણું શરીર ખૂબ જ સંવેદનશીલ બની જાય છે. ઇન્ફેક્શનથી પણ સમસ્યા થઈ શકે છે. આવી સ્થિતિમાં ફૂડ પોઈઝનિંગ ગંભીર આરોગ્યની સ્થિતિનું કારણ બની શકે છે.

નબળી રોગપ્રતિકારક શક્તિ ધરાવતા લોકો જોખમમાં છે: નબળી રોગપ્રતિકારક શક્તિ ધરાવતા લોકોએ ઘણી બધી સ્વચ્છતા જાળવવાની જરૂર છે કારણ કે તેમના માટે સામાન્ય ચેપનો પણ સામનો કરવો મુશ્કેલ છે.

પ્રશ્ન: ફૂડ પોઈઝનિંગના કિસ્સામાં આપણે કઈ ભૂલો ન કરવી જોઈએ?
જવાબ: ફૂડ પોઈઝનિંગના કેસો જે હોસ્પિટલમાં આવે છે તે હોસ્પિટલ પહોંચતા પહેલા જ તેમની સ્થિતિ ગંભીર થઇ જાય છે. તેનું કારણ એ છે કે દર્દીઓએ હોસ્પિટલ પહોંચતા પહેલાં ઊલટી અને ઝાડા બંધ કરવા માટે કેટલીક ઓવર ધ કાઉન્ટર દવા લીધી છે. શરીરની અંદર ઝેરી તત્ત્વો રહી જવાને કારણે રાહત મળવાને બદલે સ્થિતિ વધુ ખરાબ થાય છે.

આપણું શરીર પોતાની રીતે આ ઝેરને બહાર કાઢવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યું હતું, જેને આપણે દવાઓ લઈને બંધ કરી દીધું.

પ્રશ્ન: ફૂડ પોઈઝનિંગથી બચવા શું કરવું જોઈએ?
જવાબ: જો ફૂડ પોઈઝનિંગનું સાચું કારણ સમજાય તો નિવારણ સરળ બની શકે. ડૉ. ગૌરવ જૈન સમજાવે છે કે ફૂડ પોઈઝનિંગના મુખ્ય ત્રણ કારણો છે –

જ્યારે વધુ પડતી ગરમી હોય છે ત્યારે આપણું મેટાબોલિઝમ નબળું પડી જાય છે. રોગપ્રતિકારક શક્તિ પણ પ્રમાણમાં ઓછી પ્રતિક્રિયા આપે છે. તેથી જ ઉનાળામાં ફૂડ પોઈઝનિંગનું જોખમ વધી જાય છે.

આ સાવચેતી રાખો
જો સ્વચ્છતા જાળવવામાં આવે તો ફૂડ પોઈઝનિંગનું જોખમ અનેક ગણું ઘટાડી શકાય છે. રોજિંદા જીવનમાં ખૂબ નાના ફેરફારો પણ આપણને ઘણી મુશ્કેલીમાંથી બચાવી શકે છે.

પ્રશ્ન: શું ફૂડ પોઈઝનિંગ જીવલેણ હોઈ શકે?
જવાબ: ફૂડ પોઈઝનિંગ સામાન્ય રીતે જીવન માટે જોખમી નથી. જો ચેપ ગંભીર હોય અથવા ઓવર-ધ-કાઉન્ટર દવાઓ લેવામાં આવે તો સ્થિતિ વધુ ખરાબ થઈ શકે છે. તે નબળી રોગપ્રતિકારક શક્તિ ધરાવતા લોકો અને બાળકો માટે વધુ ખતરનાક સાબિત થઈ શકે છે.