EDITOR’S VIEW: વાર્યા ન વળે ઈ હાર્યા વળે: ઈઝરાયલ ટાઢું પડ્યું, યુદ્ધ વિરામના ત્રણ તબક્કા અને ત્રણ મજબૂરી, આ રીતે ચક્રવ્યૂહમાં ફસાયા નેતન્યાહૂ

.

નમસ્કાર,

યુદ્ધ વિરામ દુનિયાના દરેક દેશો ઈચ્છતા હતા, પણ ઈઝરાયલ હંમેશાં અડગ રહ્યું છે. ગાઝામાં યુદ્ધ વિરામ કર્યું તો ઈઝરાયલે વેસ્ટ બેન્ક પર હુમલો કર્યો. વેસ્ટ બેન્ક હુમલો થતાં જ હમાસ ફરી અકળાયું છે. ત્રણ તબક્કાના યુદ્ધ વિરામનો પહેલો તબક્કો ચાલી રહ્યો છે. એ સફળ થશે તો બીજો તબક્કો ચાલુ થશે. પણ ઈઝરાયલ યુદ્ધ વિરામ દરમિયાન દવાપેચ રમી રહ્યું છે અને એ નેતન્યાહૂને કાઠું પડી જવાનું છે.

યુદ્ધ વિરામ અને બીજી વાતો જાણીએ તે પહેલાં થોડો ફ્લેશબેક જાણી લઈએ…

ઈઝરાયલને પૂર્ણ દેશનો દરજ્જો 1948માં મળી ગયો હતો પણ પેલેસ્ટાઈનને હજી સુધી નથી મળ્યો. 1948 પછી ઈઝરાયલે ધીમે ધીમે પેલેસ્ટાઈનની જમીન પર કબજો કરવાનું શરૂ કરી દીધું. જો કે યુએન આ કબજાને ગેરકાયદે બતાવે છે. ઈઝરાયલથી અલગ પડેલા નાનકડા ભાગ ગાઝા પર 2006થી આતંકી સંગઠન હમાસનું નિયંત્રણ છે. ગાઝામાં જાન્યુઆરી 2006માં ચૂંટણી થઈ. ફતેહ અને હમાસ એમ બે સંગઠન વચ્ચે ટક્કર હતી. હમાસની જીત થઈ. હમાસના લીડર ઈસ્માઈલ હાનિયેહને આખા પેલેસ્ટાઈનના વડાપ્રધાન બનવું હતું. પણ ઈઝરાયલ અને ફતેહ સંગઠને એક બનીને હમાસ પર ચૂંટણીમાં ગોટાળાનો આરોપ લગાવ્યો. હમાસ અને ફતેહ વચ્ચે લડાઈ થઈ. તેમાં પણ હમાસની જીત થઈ ને હમાસે ગાઝા પર કબજો કરી લીધો. આનાથી ગિન્નાયેલા ઈઝરાયલે ગાઝા પર કેટલાક પ્રતિબંધો લાદી દીધા. ગાઝાની એક બોર્ડર ઈજિપ્ત સાથે જોડાયેલી છે. ઈઝરાયલે ઈજિપ્તને પણ મનાઈ કરી દીધી કે, ગાઝાને મદદ કરતા નહીં. આના કારણે ગાઝા પછાત રહેવા લાગ્યું.

ઈઝરાયલ અને હમાસ વચ્ચે યુદ્ધ કેવી રીતે શરૂ થયું હતું?

7 ઓક્ટોબર, 2023નો દિવસ હતો. આપણે ત્યાં દિવાળી હોય એમ ઈઝરાયલનો બહુ મોટો ઉત્સવ ચાલી રહ્યો હતો. સવારમાં લોકો ઘરની સજાવટ કરતા હતા. ત્યાં ગાઝાપટ્ટીમાં વસતા આતંકી જૂથ હમાસે ઈઝરાયલ પર એવો રોકેટ અને મિસાઈલ મારો કર્યો કે ઈઝરાયલ સ્તબ્ધ થઈ ગયું, સાથે વિશ્વમાં પણ ચિંતાનાં વાદળો ઘેરાયાં. હમાસે ઈઝરાયલમાં ઘૂસીને 1200 લોકોની હત્યા કરી અને 251 લોકોને પોતાની સાથે બંધક બનાવીને લઈ ગયા. હમાસે કહ્યું હતું કે, આ 70 વર્ષથી થતા જુલ્મનો બદલો છે. બીજા જ દિવસે ઈઝરાયલે યુદ્ધનું એલાન કરી દીધું. ઈઝરાયલે કહ્યું હતું કે, અમારા બે હેતુ છે-

1. હમાસને સાવ ખતમ કરી નાખવું

2. ઈઝરાયલના બંધકોને પાછા લાવવા

15 મહિનાના યુદ્ધમાં ઈઝરાયલે ગાઝામાં કાળો કહેર વરસાવ્યો

ઈઝરાયલ જેના પર સતત હુમલા કરે છે એ ગાઝાપટ્ટી શું છે?

ગાઝાપટ્ટી એ નાનકડો વિસ્તાર છે, જેની પહોળાઈ 10 કિલોમીટર અને લંબાઈ 41 કિલોમીટર છે. પટ્ટી જેવડો નાનકડો એરિયા હોવાના કારણે એ સ્ટ્રિપ તરીકે એટલે પટ્ટી તરીકે ઓળખાય છે. આ ગાઝાપટ્ટી ઇઝરાયલની દક્ષિણ-પશ્ચિમમાં છે. ગાઝાપટ્ટીની એક બાજુ ઈઝરાયલ છે અને બીજી બાજુ મિસ્ર શહેર છે. એની ત્રીજી બાજુ સમુદ્ર છે. આ પટ્ટીનું મુખ્ય શહેર ગાઝા છે અને એના નામ ઉપરથી આ પટ્ટી જેવા વિસ્તારનું નામ પણ ગાઝાપટ્ટી પડ્યું. આશ્ચર્યની વાત એ છે કે આ ગાઝાપટ્ટીમાં એટલે કે 10 બાય 41 કિલોમીટરના વિસ્તારમાં 21 લાખ લોકો રહે છે, એટલે પ્રતિ ચોરસ કિલોમીટર સરેરાશ 5,820 લોકો રહે છે. જરા વિચારો, કેટલી ગીચતા હશે! ગાઝાપટ્ટીનું સૌથી મોટું શહેર ગાઝા છે અને બીજું મોટું શહેર રફાહ છે.

ઈઝરાયલને ગાઝાપટ્ટીમાં કેમ રસ છે?

પેલેસ્ટાઈન અને અન્ય ઘણા મુસ્લિમ દેશો ઈઝરાયલને યહૂદી રાજ્ય તરીકે માન્યતા આપવાનો ઈનકાર કરે છે. 1947 પછી જ્યારે યુએનએ પેલેસ્ટાઈનને યહૂદી અને આરબ રાજ્યોમાં વિભાજિત કર્યું ત્યારે પેલેસ્ટાઈન અને ઈઝરાયલ વચ્ચે સંઘર્ષ ચાલુ રહ્યો. આમાં એક મહત્ત્વનો મુદ્દો એને રાજ્ય તરીકે સ્વીકારવાનો છે અને બીજો ગાઝાપટ્ટીનો છે. જૂન 1967ના યુદ્ધ પછી ઈઝરાયલે ફરી ગાઝાપટ્ટી પર કબજો કરી લીધો. આ પછી ઇઝરાયલે 25 વર્ષ સુધી પોતાનો કબજો જાળવી રાખ્યો, પણ ડિસેમ્બર 1987માં ગાઝાના પેલેસ્ટિનિયનો વચ્ચે થયેલાં રમખાણોએ વિદ્રોહનું સ્વરૂપ લીધું. સપ્ટેમ્બર 2005માં ઇઝરાયલે આ પ્રદેશમાંથી પોતાનો કબજો હટાવી લીધો અને ગાઝાપટ્ટીનું નિયંત્રણ પેલેસ્ટિનિયન ઓથોરિટી (PA)ને સોંપ્યું. જોકે ઈઝરાયલે આ વિસ્તારમાં સંરક્ષણ અને હવાઈ પેટ્રોલિંગ ચાલુ રાખ્યું.

આ રીતે હમાસ નામનું આતંકી સંગઠન બન્યું

1948માં પેલેસ્ટિનિયનો અને યહૂદીઓ અલગ અલગ રહેતા થયા ત્યારે યહૂદીઓએ સ્વીકાર્યું કે અમે ઈઝરાયલમાં રહીશું. ખ્રિસ્તીઓએ સ્વીકાર્યું કે અમે મિસ્રમાં રહીશું અને આરબ મુસ્લિમોને જ્યાં વસાવવામાં આવ્યા હતા એ વિસ્તાર ગાઝાપટ્ટી તરીકે ઓળખાયો. ત્યાંના લોકો એવું કહેતા કે અમે અમારી રીતે સ્વતંત્ર છીએ, પણ યહૂદીઓની આસ્થાના પ્રતીક સમાન અલ-અકસા મસ્જિદ ગાઝાપટ્ટીમાં હોવાથી ઈઝરાયલે ગાઝા પર કબજો જમાવવા પ્રયાસો ચાલુ રાખ્યા. ઈઝરાયલ ગાઝા પર કબજો ન કરે એટલે ત્યાંના મુસ્લિમોનું એક આતંકી જૂથ બન્યું, જેને હમાસ નામ અપાયું. હમાસ પહેલેથી ઈઝરાયલનો વિરોધ કરીને યુદ્ધ કરે છે. હવે તો ઈઝરાયલે ગાઝાને ખંઢેરમાં ફેરવી દીધું છે.

હવે યુદ્ધ વિરામની વાત…

યુદ્ધ વિરામની ડીલ શું થઈ છે?

ત્રણ તબક્કામાં યુદ્ધ વિરામની ડીલ કરવામાં આવી છે. આ ડીલ શું છે, તેની માહિતી અમેરિકાના રાષ્ટ્રપતિ જો બાઈડેન હતા ત્યારે તેમણે કરી હતી. બાઈડેને ત્રણેય તબક્કા સમજાવ્યા હતા.

ગાઝામાં 19 જાન્યુઆરીથી 1 માર્ચ સુધી સંપૂર્ણ યુદ્ધવિરામ રહેશે. હમાસ 33 ઇઝરાયલી બંધકોને મુક્ત કરશે. ઇઝરાયલ રોજ પોતાના એક બંધકના બદલામાં 33 પેલેસ્ટિનિયન કેદીઓને મુક્ત કરશે. દરેક ઇઝરાયલી મહિલા સૈનિક માટે, 50 પેલેસ્ટિનિયન કેદીઓને મુક્ત કરવામાં આવશે. આ તબક્કામાં, ઇઝરાયલી સૈનિકો ગાઝાના તમામ વસ્તીવાળા વિસ્તારોમાંથી પાછા હટી જશે. પેલેસ્ટિનિયન નાગરિકો પણ ગાઝા પાછા ફરી શકશે. ગાઝામાં દરરોજ ખાવાની વસ્તુ મોકલવા માટે 600 ટ્રકનો ઉપયોગ કરવામાં આવશે.

જો પહેલા તબક્કાના 16મા દિવસ એટલે કે 3 ફેબ્રુઆરી સુધી બધું બરાબર રહેશે, તો બીજા તબક્કાની યોજના પર ચર્ચા શરૂ થશે. આ સમય દરમિયાન કોઈ હુમલા કરવામાં આવશે નહીં. બાકીના જે બંધકો જીવિત છે તેમને મુક્ત કરવામાં આવશે. ઇઝરાયલ લગભગ 1,000 પેલેસ્ટિનિયન કેદીઓને મુક્ત કરશે, સિવાય કે હત્યાના આરોપીઓ, જેમાંથી લગભગ 190 તો 15 વર્ષથી વધુ સમયથી સજા ભોગવી રહ્યા છે.

આ ડીલના છેલ્લા તબક્કામાં ગાઝાનું પુનર્વસન કરવામાં આવશે. આમાં 3 થી 5 વર્ષ લાગશે. હમાસની કેદમાં માર્યા ગયેલા બંધકોના મૃતદેહો પણ ઇઝરાયલને સોંપવામાં આવશે.

ઈઝરાયલ – હમાસ યુદ્ધ વિરામ પાછળ આ 7 લોકોનો હાથ

નેતન્યાહૂએ પરાણે સીઝફાયર કરવું પડ્યું, એવું કેમ બન્યું?

ઈઝરાયલના વડાપ્રધાન બેન્જામીન નેતન્યાહૂ તો ઈચ્છતા જ નહોતા કે હમાસ સાથે યુદ્ધ વિરામ થાય. એ તો ગાઝાને રાખના ઢગલામાં ફેરવી નાખવા જીદ્દે ચડ્યા હતા. તો પછી નેતન્યાહૂ એકાએક ઢીલા કેમ પડ્યા કે તેમણે સીઝફાયર ડીલ પર સહી કરવી પડી. એના ત્રણ કારણો છે…

1. બંધકોને મુક્ત કરવા માટે નેતન્યાહૂ પર દબાણ

છેલ્લા 15 મહિનામાં ઇઝરાયલમાં ઇઝરાયલી બંધકોને મુક્ત કરવાની માંગણી સાથે 900 થી વધુ વિરોધ પ્રદર્શનો થયા છે. યુદ્ધ શરૂ થાય તે પહેલાં જ ઇઝરાયલમાં નેતન્યાહૂ વિરુદ્ધ વિરોધ પ્રદર્શનો થઈ રહ્યા હતા. જુલાઈ 2023માં નેતન્યાહૂની સરકારે એક ઠરાવ પસાર કર્યો, જે મુજબ ઇઝરાયલની સુપ્રીમ કોર્ટ નેતન્યાહૂ સરકારના કોઈપણ નિર્ણયને ઉથલાવી શકે નહીં.

2. અમેરિકાએ ઇઝરાયલ પર દબાણ બનાવ્યું

ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પ રાષ્ટ્રપતિની ચૂંટણી જીત્યા પછી, ઇઝરાયલ પર યુદ્ધવિરામ માટે દબાણ વધ્યું. 7 જાન્યુઆરી, 2025ના દિવસે ટ્રમ્પે પણ કડક ચેતવણી આપી હતી. નેતન્યાહૂ જાણે છે કે, બાઈડેનમાં ચાલ્યું ગયું પણ ટ્રમ્પને છંછેડવા જેવા નથી. ટ્રમ્પ નારાજ થઈ જશે તો ઈઝરાયલને આકરું પડી જશે.

3. ઇઝરાયલી સેના યુદ્ધથી કંટાળી ગઈ છે

ઇઝરાયલ પાસે પરમેનન્ટ ફોર્સ નથી. સૈનિકો હવે વધુ યુદ્ધ ઇચ્છતા નથી. ઇઝરાયલની આર્થિક સ્થિતિ પણ કથળી ગઈ છે અને ત્યાં મોંઘવારી પણ વધી રહી છે.

બંધકોની સ્થિતિ પર એક નજર

હમાસે ઈઝરાયલની ચાર મહિલા સૈનિક બંધકોને મુક્ત કરી

સીઝફાયર ડીલ પછી હમાસે ઈઝરાયલની 4 મહિલા સૈનિકોને મુક્ત કરી દીધી છે. કરીના એરિએવ, ડેનિએલા ગિલ્બોઓ, નામા લેવી અને લિરી અલ્બાગ નામની ઈઝરાયલી સૈનિકો 15 મહિનાથી હમાસની કેદમાં હતી. આ ચાર સૈનિકોની મુક્તિ સામે ઈઝરાયલે 200 જેટલા ફિલિસ્તીની કેદીઓને છોડ્યા છે. જો આ ડીલ ચાલુ રહેશે તો યુદ્ધ વિરામ ડીલ સફળ થશે અને દુનિયા પણ એવું જ ઈચ્છે છે.

ઈઝરાયલે બીજા મોરચે યુદ્ધ શરૂ કર્યું, વેસ્ટ બેન્કમાં સેના ઘૂસી

ઇઝરાયલી સૈનિકો વેસ્ટ બેન્ક પ્રાંતના જેનિનમાં ઘૂસી ગયા છે. આ કાર્યવાહીમાં અત્યાર સુધીમાં ઘણા પેલેસ્ટિનિયનો માર્યા ગયા છે. આ ઓપરેશનને આયર્ન વોલ નામ આપવામાં આવ્યું છે, જેમાં ઇઝરાયેલી સેના, પોલીસ અને સુરક્ષા એજન્સી શિન બેટ સામેલ છે. ઇઝરાયલી પીએમ નેતન્યાહૂએ આ કાર્યવાહી અંગે કહ્યું કે અમે ઈરાન સામે મોરચો ખોલી દીધો છે. ગાઝા, લેબનોન, સીરિયા અને યમનમાં જ્યાં પણ તે પોતાનો પ્રભાવ ફેલાવશે ત્યાં અમે તેની સામે કાર્યવાહી કરીશું.

છેલ્લે,

ઈઝરાયલના 70 વર્ષના અસ્તિત્વમાં એવું પહેલીવાર બન્યું છે કે, ઈઝરાયલના આર્મી ચીફ લેફ્ટનન્ટ જનરલ હરઝી હલેવીએ પોતાનો કાર્યકાળ પૂરો થાય તે પહેલાં જ રાજીનામું આપી દીધું છે. હજી તેને રિટાયર થવામાં 10 મહિના બાકી હતા. રાજીનામું આપ્યા પછી તેણે કહ્યું કે, હમાસે જ્યારે પહેલીવાર હુમલો કર્યો ત્યારે અમે દેશની સુરક્ષા કરવામાં અસફળ રહ્યા અને તેની પૂરી જવાબદારી હું લઉં છું. આના પરથી સમજી શકાય કે, ઈઝરાયલમાં એક જ નિયમ છે કે, બેન્જામીન નેતન્યાહૂ કહે તે કરવાનું, નહીંતર રાજીનામું આપી દેવાનું.

સોમવારથી શુક્રવાર સુધી રાત્રે 8 વાગ્યે જોતા રહો એડિટર્સ વ્યૂ…

(રિસર્ચ – યશપાલ બક્ષી)