ફટાકડા પર્યાવરણ અને આરોગ્યના દુશ્મન: ધુમાડા-કેમિકલના કારણે ગંભીર બિમારીનો ખતરો, ડોકટર પાસેથી જાણો બચવાના ઉપાયો

દેશમાં દિવાળીનો તહેવાર ધામધૂમથી ઉજવવામાં આવે છે. બાળકોથી લઈને વડીલો સુધી, દરેક આખા વર્ષ દરમિયાન આ તહેવારની આતુરતાથી રાહ જોતા હોય છે. પરંતુ ધ્યાનમાં રાખો કે આ દિવાળી તમારા ઘરમાં ખુશીઓ લઈને આવે, બીમારીઓ નહીં.

જો કે દિવાળી એ રોશનીનો તહેવાર છે, પરંતુ છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં તે રોશનીનો તહેવાર ઓછો અને ફટાકડાનો વધુ બની ગયો છે. આજકાલ ફટાકડા વગર દિવાળીની ઉજવણી અધૂરી માનવામાં આવે છે. ફટાકડા થોડી ક્ષણો માટે સમગ્ર આકાશને પ્રકાશિત કરે છે, પરંતુ તે આપણા પર્યાવરણ અને આરોગ્યને ખરાબ રીતે અસર કરે છે.

ફટાકડા સળગાવવાનો એક ગેરલાભ એ છે કે તે હવામાં ધૂળ અને પ્રદૂષિત તત્વોનું પ્રમાણ વધારે છે. ફટાકડા સળગાવ્યા પછી, સલ્ફર, ઝિંક, કોપર અને સોડિયમ જેવા ખતરનાક રસાયણો હવામાં ફેલાય છે અને શ્વાસ દ્વારા આપણા ફેફસામાં પ્રવેશ કરે છે. આ રસાયણો પર્યાવરણની સાથે સ્વાસ્થ્યને પણ ગંભીર નુકસાન પહોંચાડે છે.

ફટાકડાના કારણે થતા અકસ્માતો વિશે વાત કરીએ તો, ફાયર વિભાગના જણાવ્યા અનુસાર, વર્ષ 2023 માં, એકલા દિલ્હીમાં 200 થી વધુ આગની ઘટનાઓ બની હતી, જ્યારે ઘણા લોકો ગંભીર રીતે ઘાયલ થયા હતા.

તેથી, આજે ‘તબિયતપાણી’માં આપણે વાત કરીશું કે ફટાકડામાં વપરાતા રસાયણો આપણા સ્વાસ્થ્ય પર કેવી અસર કરે છે. તમે એ પણ શીખી શકશો કે-

નિષ્ણાત- ડૉ. એસ. જેડ. જાફરી, પલ્મોનોલોજિસ્ટ અને એલર્જીસ્ટ (ઈન્દોર)

ફટાકડામાં ખતરનાક કેમિકલની હાજરી

સૌ પ્રથમ, નીચે આપેલા ગ્રાફિકમાં જુઓ કે ફટાકડા બનાવવામાં કયા જોખમી રસાયણોનો ઉપયોગ થાય છે.

ફટાકડા આપણા સ્વાસ્થ્યને કેવી રીતે અસર કરે છે? ફટાકડા ફોડવાથી શ્વાસ સંબંધી રોગોનું જોખમ વધે છે. તે ઘણા ચેપી રોગોનું કારણ પણ બની શકે છે. પહેલાથી બીમાર વ્યક્તિની સ્થિતિ વધુ ખરાબ થઈ શકે છે. ફટાકડાના ઝેરી ધુમાડાથી અચાનક કોઈ નવો રોગ થઈ શકે છે.

નીચે આપેલા ગ્રાફિક પરથી જાણો કે ફટાકડામાં કયા રસાયણનો ઉપયોગ થાય છે તે કયા રોગનું કારણ બને છે-

ફટાકડાથી થતા પ્રદૂષણ અને રોગોનો ખતરો ફટાકડામાં વપરાતા રસાયણો માનવ વપરાશ માટે નથી. માનવ શરીર તેમને શ્વાસમાં લેવા માટે બનાવવામાં આવ્યું નથી. જો કોઈ કારણસર આ રસાયણો હવા અને શ્વાસ દ્વારા આપણા શરીરમાં પ્રવેશે છે તો શરીરમાં ઝેરી તત્વોનું પ્રમાણ વધી જશે અને આ ઝેરી તત્વો રોગોનું કારણ બનશે.

વર્લ્ડ હેલ્થ ઓર્ગેનાઈઝેશન (WHO) ના અહેવાલમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે દર વર્ષે વિશ્વભરમાં લગભગ 7 મિલિયન લોકો વાયુ પ્રદૂષણને કારણે મૃત્યુ પામે છે. નેશનલ લાઇબ્રેરી ઑફ મેડિસિનમાં 2018માં પ્રકાશિત થયેલા એક અભ્યાસ અનુસાર, ફટાકડાની સૌથી ખરાબ અસર હવાની ગુણવત્તા પર પડે છે અને તે આપણા ફેફસાં અને સ્વાસ્થ્યને અસર કરે છે.

ફટાકડામાં રહેલા ખતરનાક રસાયણોને કારણે કયા રોગોનું જોખમ વધે છે તે જોવા માટે નીચે આપેલ ગ્રાફિક જુઓ.

ફટાકડાનો ધુમાડો અસ્થમાના દર્દીઓ માટે જોખમી ફટાકડાની સૌથી વધુ અસર અસ્થમાના દર્દીઓ પર થાય છે. અસ્થમા એક લાંબી બીમારી છે, જેના કારણે શ્વાસ લેવામાં તકલીફ થાય છે. તે કોઈપણ ઉંમરના લોકોને થઈ શકે છે. જો કે, વૃદ્ધોમાં તેનું જોખમ વધારે છે.

WHO અનુસાર, વિશ્વભરમાં અંદાજે 33 કરોડ 90 લાખ લોકો અસ્થમાથી પીડિત છે. 2016 માં, વિશ્વભરમાં અસ્થમાના કારણે 417,918 મૃત્યુ થયા હતા. ગ્લોબલ અસ્થમા રિપોર્ટ, 2022 અનુસાર, ભારતમાં લગભગ 3.5 કરોડ અસ્થમાના દર્દીઓ છે. અસ્થમાના દર્દીઓ માટે હવાનું પ્રદૂષણ ખૂબ જ જોખમી છે. તેથી, તેમના માટે ફટાકડા અને ધુમાડાથી દૂર રહેવું ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે.

દિવાળી દરમિયાન અસ્થમાના દર્દીએ શું સાવચેતી રાખવી જોઈએ તે જોવા માટે નીચેનું ગ્રાફિક જુઓ.

ફટાકડા નાના બાળકોના સ્વાસ્થ્ય માટે પણ ખતરો નાના બાળકોનું શરીર વિકાસના તબક્કામાં હોવાથી ફટાકડાનો ધુમાડો અને તેના કારણે ફેલાતું પ્રદૂષણ પુખ્ત વયના લોકો કરતાં તેમના શરીર પર વધુ ખરાબ અસર કરે છે. તેમના ફેફસાં, મગજ અને શરીરના કોષો હજુ પણ રચાઈ રહ્યા છે. જો આ તબક્કે બાળક પ્રદૂષિત હવા, રસાયણો અને ધુમાડાના વધુ પડતા સંપર્કમાં આવે તો તેના વિકાસ પર પણ અસર પડી શકે છે. કેટલીકવાર તે ગંભીર રોગો અથવા વિકાસમાં ખામીઓનું કારણ બની શકે છે.

આ ઉપરાંત જે માતા પોતાના બાળકને સ્તનપાન કરાવતી હોય તેનું સ્વાસ્થ્ય પણ આ સમયે ખૂબ જ નાજુક હોય છે. જો પર્યાવરણીય ઝેર માતાના શરીરમાં પ્રવેશ કરે છે અને તે બીમાર પડે છે, તો તે બાળકને પણ અસર કરી શકે છે. તેથી, નાના બાળકોને ખાસ કરીને ફટાકડાથી દૂર રાખવાની જરૂર છે.

બાળકોને ફટાકડાના પ્રદૂષણથી બચાવવા આ પગલાં લો

બાળકોને ફટાકડાની ખરાબ અસરથી બચાવવા માટે કેટલીક બાબતોનું ખાસ ધ્યાન રાખવું જોઈએ.