અષ્ટમીએ પુષ્કરઘાટીમાં આવેલા નૌસર માતાના દર્શનનું મહત્વ: ઔરંગઝેબ પણ મંદિરનો નાશ ન કરી શક્યો, યજ્ઞની રક્ષા માટે બ્રહ્માજીએ સ્થાપના કરી હતી

આજે ચૈત્ર નવરાત્રિનો આઠમો દિવસ છે. ભક્તો શક્તિસ્વરૂપા માતા દુર્ગાની પૂજા કરી રહ્યા છે. ત્યારે અજમેરની પુષ્કર ખીણમાં નાગ ટેકરી પર આવેલા 1200 વર્ષ જૂના નૌસર માતા મંદિરમાં પણ વર્ષની બંને નવરાત્રિ દરમિયાન વિશેષ પૂજા અને અભિષેક કરવામાં આવે છે.

સપ્તમી સુધી માતાને અન્નનો પ્રસાદ ધરાવવામાં આવતો નથી. આજે નવરાત્રિના આઠમા દિવસે પૂજા કર્યા બાદ માતાને અન્નનો પ્રસાદ લગાવવામાં આવશે. સાંજે સાંસ્કૃતિક કાર્યક્રમ અને કન્યા પૂજન થશે. આરતી, હવન અને પૂર્ણાહુતિ કરવામાં આવશે. વર્ષમાં એકવાર પંચકુંડિય યજ્ઞ પણ કરવામાં આવે છે.

મંદિરમાં માતા દુર્ગાની માટીની મૂર્તિ છે, જેના 9 માથા છે. આ નવદુર્ગા શક્તિપીઠનો ઉલ્લેખ પદ્મ પુરાણમાં જોવા મળે છે. પુરાણ મુજબ, મુઘલ શાસક ઔરંગઝેબે દેશભરમાં મંદિરોનો નાશ કર્યો હતો. આ મંદિરને સંપૂર્ણપણે તોડી શક્યો ન હતો.

નવરાત્રિના આ શુભ પ્રસંગે, નૌસર માતા મંદિરના મેનેજર મનોજ ગુપ્તા અને મંદિરના સેવક દિલીપ કુમાર શર્માએ મંદિરના ઇતિહાસ વિશે જણાવ્યું…

પુષ્કર ખીણમાં નાગ ટેકરી પર નૌસર માતાનું મંદિર આવેલું છે. સૌ પ્રથમ મરાઠા રાજપૂતો ગ્વાલિયર મહારાજના વંશજોએ 2000 વીઘા જમીન પર નવદુર્ગા મંદિરનું નિર્માણ કરાવ્યું હતું.

યજ્ઞની રક્ષા કરવા માટે બ્રહ્માજીએ સ્થાપના કરી

પદ્મ પુરાણ અનુસાર, બ્રહ્માંડના પિતા બ્રહ્માએ પુષ્કર ક્ષેત્રમાં યજ્ઞ કર્યો હતો. યજ્ઞને રાક્ષસોથી બચાવવા માટે અરવલ્લીના ખોળામાં નાગ પર્વતની જીભ પર નવશક્તિઓની સ્થાપના કરવામાં આવી હતી. લગભગ 1300 વર્ષ પહેલાં મરાઠા રાજપૂતો ગ્વાલિયર મહારાજના વંશજોએ 2000 વીઘા જમીન પર નવદુર્ગા મંદિરનું નિર્માણ કર્યું હતું. નવદુર્ગાની શક્તિ વિશે ઘણી રસપ્રદ વાર્તાઓ છે. પુરાણો અનુસાર-

11મી સદીમાં પૃથ્વીરાજ ચૌહાણે નવદુર્ગાની પૂજા કરીને મોહમ્મદ ઘોરીને જીતી લીધો હતો. તેમજ 1666ની આસપાસ, શિવાજી મહારાજે માતાની પૂજા કરી અને જમણી બાજુ ત્રિશૂળ સ્થાપિત કર્યું હતું, જે આજે પણ ત્યાં છે.

1683થી 1686ની વચ્ચે, મુઘલ શાસક ઔરંગઝેબે ભારતમાં હજારો મંદિરોનો નાશ કર્યો. તે સમય દરમિયાન નવદુર્ગાનું છેલ્લું માથું ખંડિત કરવામાં આવ્યું હતું. ઔરંગઝેબ તેનો સંપૂર્ણ નાશ કરી શક્યો નહીં. તે માતાનું ત્રિશૂળ પણ કાઢી શક્યો ન હતો.

નવદુર્ગાના દર્શન કરવા આવેલા ભક્તોને પ્રસાદ આપતા પૂજારી.

ટેકરી પર આવેલા કુંડના પાણીથી પૂજા-અર્ચના થાય છે

મહંત બુદ્ધ કરણ અજમેર આવ્યા અને અહીંની પ્રતિમા અને મંદિરનો જીર્ણોદ્ધાર કરાવ્યો. અહીં પાણીની સમસ્યા હતી, જેથી ટેકરી પર એક તળાવ બનાવવામાં આવ્યું, જ્યાં આજે પણ પાણી ભરાય છે. આ પાણીથી અહીં પૂજા કરવામાં આવે છે.

આ મંદિર સાડા 62 વીઘા જમીન પર બનેલું છે.

હાલમાં સાડા 62 વીઘા જમીન મંદિરના નામે છે. તેની ફરતે સીમા દિવાલ છે. ત્યાંના પીઠાધીશ્વર ઓમા કુમારીનું 14 માર્ચ 2015ના રોજ અવસાન થયું. ત્યારબાદ 29 માર્ચ 2015ના રોજ રામાકૃષ્ણા દેવજીનો પીઠાભિષેક કરવામાં આવ્યો હતો. અહીં 1 માર્ચ 2022ને શિવરાત્રિના રોજ ગૌરીશ્વર દેવાલય નામના શિવ મંદિરની પ્રાણપ્રતિષ્ઠા કરવામાં આવી હતી.

મંદિરનું સંચાલન નવશક્તિ સર્જન સેવા પ્રન્યાસ ટ્રસ્ટ દ્વારા કરવામાં આવે છે. મંદિરના મેનેજર મનોજ ગુપ્તા અને મંદિરના સેવક દિલીપ કુમાર શર્મા.

નૌસર માતા ઘણી જ્ઞાતિઓના કુળદેવી છે

નવદુર્ગા નૌસર માતા અનેક જાતિઓના વંશનું રક્ષણ કરીને કુળદેવી તરીકે પૂજનીય છે. માહેશ્વરી સમુદાયના કુળો અજમેરા, પાલોદ, ચિતલાંગ્યા, જેથલિયા, ગેલડા, મારુ, ધામાઈ, બાલ્દી, લોહિયા, ગુર્જર સમુદાયના કુળોમાં હાંકલા, ફાગુના, મોઠસર, હલસર, ચેચી, સચેતી, નેકાડી, બાગડી, બર્બરા, બગડાવત, ડોડિયા, રત્ના, મીંડકા, બુગ, નિકાસ, બડદી, મારોઠ, ફારક, મોટ્રસ, ધાબાઈ, ખાન્દેલા, રાજલાણા, કાઠોદા, સરાધના, કાંગસ, જુવાણા, ખલ્લા અને હદવા છે.

એ જ રીતે કુમાવત સમાજમાં અજમેરા, આલૌદિયા, મોરવાલ, ભૈરુંદા, ઝાંઝાંવત ગોત્ર, નૌસરિયા અને ધોબી સમાજમાં ઢિલ્લીવાલ, તેલી સમાજમાં કડીવાલ અને પ્રજાપતિ કુમ્હાર સિખવાલ, બ્રાહ્મણ ત્રિપાઠી અને મીણા પહાડિયા ગોત્ર, ગુપ્ત ગોત્રમાં (સેવરિયા), રાવળ સમાજમાં (કિસનાવત) ગોત્ર, કુષ્માટ્યા ભારદ્વાજ બ્રાહ્મણ આદ્ય ગૌણ વગેરે અનેક ગોત્રોની કુળદેવી શ્રી નૌસર માતા જ છે. કુળદેવીના ભક્તો પોતાની શ્રદ્ધા અર્પણ કરવા માટે માતાના મંદિરે આવતા રહે છે.